Praź niekalki dzion 61-hadovaja Lilija Janoŭskaja źbirajecca padniacca na najvyšejšuju viaršyniu śvietu Everest. Alpinistka maje z saboj biełaruski i kanadzki ściahi, ale pieršym choča ŭźniać bieł-čyrvona-bieły ściah, piša Svaboda.
Ciapier Lilija razam ź niekalkimi sotniami alpinistaŭ znachodzicca ŭ lahiery ŭ Nepale, za niekalki kilametraŭ ad viaršyni, i rychtujecca da ŭzychodžańnia. Praz spadarožnikavuju suviaź Svabodzie ŭdałosia źviazacca ź alpinistkaj.
Lilija Janoŭskaja, 61 hod. Hramadzianka Kanady i Biełarusi. Naradziłasia ŭ Iviancy, hadavałasia ŭ Miensku. Zakončyła matematyčny fakultet BDU, paźniej atrymała druhuju vyšejšuju adukacyju ŭ halinie finansavaha analizu. Zamužam, maje troch dačok. U 1990-ja hady siamja emihravała ŭ Kanadu. Lilija pačała zajmacca alpinizmam paśla naradžeńnia treciaj unučki, va ŭzroście 50 hadoŭ. Mienš čym praz dva hady padniałasia na haru Kilimandžara ŭ Tanzanii. Da 2013 hodu Lilija zdabyła najvyšejšy pik u Paŭdniovaj Amerycy, Akankahua ŭ Arhientynie (6962 m) i da 2017 hodu padniałasia na dziesiać pikaŭ pa ŭsim śviecie, uklučajučy haru Materchorn u Švajcaryi (4478 m), Rejner u ZŠA, a taksama stratavulkany ŭ Meksycy, Ekvadory i Peru.
«Pakul nivodnaja biełaruskaja žančyna na viaršyniu Everestu nie padymałasia»
— My hutarym z vami napiaredadni vašaha ŭzychodžańnia na Everest, samuju vysokuju haru ŭ śviecie. Ci pieršaja vy biełaruska, jakaja budzie ŭzychodzić na Everest? Što heta značyć dla vas asabista, dla biełaruskaha alpinizmu, dla biełaruskaha žanočaha alpinizmu?
— Na siońniašni dzień krychu bolš za 10 biełarusaŭ padnialisia na vaśmitysiačniki śvietu. Tolki dvoje ź ich žančyny. Heta ja i Iryna Vielankova, jakaja dziakujučy niejmaviernaj voli da žyćcia pieražyła noč na maleniečkim učastku skały, na viaršyni 7000 metraŭ, u štorm, biaź ježy, vady i kisłarodu. Joj pryjšłosia amputavać stupni noh.
Tolki čatyry biełarusy zavajavali Everest: Viktar Kulbačenka ŭ 1998 hodzie, potym praz vosiem hadoŭ Uładzisłaŭ Kahan, Viktar Łutaŭ i Ŭładzimier Cialpuk u 2006 hodzie.
Pakul nivodnaja biełaruskaja žančyna nie padniałasia na Everest. Bieł-čyrvona-bieły ściah uzdymali nad Everestam tolki adnojčy — Kulbačenka ŭ 1998 hodzie.
Tut u lahiery znachodzicca jašče adna žančyna ź Biełarusi. Kali ja źbirałasia ŭ ekspedycyju, pra heta nia viedała. Niečakana vyśvietliłasia, što jana vučyłasia z majoj siaredniaj dačkoj u adnoj škole ŭ Biełarusi. Kali ŭ jaje atrymajecca, ja ŭsimi siłami jaje padtrymaju. Tut niama nijakaha spabornictva pamiž nami, tamu što ŭzychodžańnie vielmi składanaje fizyčna. Nia vyklučana, što nivodnaja z nas nia zdoleje, a moža, niechta i ŭzydzie na viaršyniu. Takim čynam, ciapier u lahiery dźvie biełaruski, jakija źbirajucca ŭźniacca na viaršyniu Everestu. (Druhaja biełaruska idzie ad aficyjnaj kamandy Biełarusi, jakaja źbirajecca ŭźniać tam štandar Pieramohi, dziaržaŭny ściah i kapsułu ź ziamloj. — RS ) U našym lahiery ludzi z roznych krainaŭ śvietu. Ministerstva turyzmu Nepału sioleta vydała rekordnuju kolkaść dazvołaŭ na ŭzychodžańnie — 408.
«Ja prabiehła svoj pieršy maraton, padniałasia na Kilimandžara i zrazumieła, što heta nie było kančatkovaj metaj»
— Vy stali alpinistkaj u 50 hadoŭ, paśla naradžeńnia treciaj unučki. Ciažej było fizyčna ci maralna? Chto ŭ vas vieryŭ? Ci šmat było skieptykaŭ?
— Samym vialikim skieptykam, napeŭna, była maja maci, jakaja zaŭsiody kazała, što nie razumieje, navošta mnie heta treba, «lepiej by ty źjeździła na kurort ci schadziła ŭ restaracyju». Spačatku było składana, dy i ciapier usio jašče ciažka. Ja zachaplałasia dasiahnieńniami polskich alpinistaŭ jašče dziaŭčynkaj-padletkam. Ale heta było ŭ Savieckim Sajuzie 1970-ch hadoŭ, i ruchacca pa śladach Vandy Rudkievič i Vojteka Kurteki było niemahčyma, u SSSR prosta nie było mechanizmu i nieabchodnaj padtrymki, jakaja dazvoliła b mnie ažyćciavić svaju maru.
Kali mnie spoŭniłasia 50, siamja ŭžo sfarmavałasia, dzieci vyraśli, u ich źjavilisia svaje dzieci, a ŭ mianie — svaja meta: prabiehčy maraton i zabracca na haru Kilimandžara. Ja pačynała pavolna i ruchałasia pastupova, uzvažvajučy svaje siły i akuratna pavialičvajučy nahruzku. Kali ja była nie hatovaja, to pracavała nad tym, kab padniać uzrovień. Ja prabiehła svoj pieršy maraton, ciaham dvuch hadoŭ padniałasia na Kilimandžara i zrazumieła, što heta nie było kančatkovaj metaj, a tolki pačatkam, bo ja chacieła ruchacca dalej.
Maje dočki mianie padtrymlivali — nastolki, što my z małodšaj dačkoj Dašaj razam zrabili bolš za dziasiatak uzychodžańniaŭ. Ale bolš za ŭsio maju siamju turbavali ryzyki, źviazanyja z ekspedycyjami. Usio ž alpinizm — niebiaśpiečny vid sportu.
«U harach ja adčuvaju siabie pa-sapraŭdnamu žyvoj»
— Što dla vas samaje hałoŭnaje pry ŭzychodžańni?
— U pieršuju čarhu heta luboŭ da hor. Kožny raz, kali ja stupaju na ledavik, — ja doma, ja adčuvaju, što ja znachodžusia mienavita tam, pavinna znachodzicca. Hory — heta niejmaviernaja pryhažość, i, kab ich pa-sapraŭdnamu ŭbačyć i adčuć, treba pierastupić praź siabie nie adzin raz. Ich treba nastojliva damahacca. Dasiahnuć pastaŭlenaj mety chočacca zaŭsiody. Viartańnie dadomu, tak i nia ŭziaŭšy viaršyniu, prynosić pačućcio nadzvyčajnaha rasčaravańnia.
Hory — heta test na tryvałaść i žadańnie zrazumieć, na što ja zdolnaja. Ale ŭ toj samy čas heta i mahčymaść pabyć sam-nasam z saboj i svaimi limitami, i ŭśviedamleńnie taho, što navat kali ja rablu ŭsio mahčymaje — ja biaskonca małaja pierad biaźmiežnymi prastorami i viečnaściu, jakija mianie atačajuć. U hetym jość svaja paezija, pryhažość. U harach ja adčuvaju siabie pa-sapraŭdnamu žyvoj.
— Vy naradzilisia ŭ Iviancy, vučylisia i pracavali ŭ Biełarusi, potym źjechali ŭ Kanadu. Jakuju krainu vy budziecie pradstaŭlać pry ŭzychodžańni?
— Alpinizm — heta nie alimpijski vid sportu, heta vielmi indyvidualny sport.
Ja naradziłasia i vyrasła ŭ Biełarusi. Biełaruś sfarmavała mianie jak asobu. Ja imihravała ŭ dosyć stałym uzroście, mnie było ŭžo 39 hadoŭ. U dušy ja biełaruska. Ale Kanada dała mnie asiarodak, u jakim ja zmahła realizavać svoj patencyjał i ažyćciavić svaje mary. Kanada dazvoliła mnie zrazumieć, što alpinizm u 50 hadoŭ — heta mahčyma. I, bolš za toje, heta mahčyma dla mianie. Ja absalutna volnaja vybirać, ci chaču ja piačy piačeńnie dla ŭnukaŭ, čytać ramany, padymać štanhu, biehać maratony, zajmacca biznesam abo stać alpinistkaj. Kanada dała mnie svabodu.
Usie abmiežavańni, jakija byli ŭ Biełarusi, u Kanadzie adsutničajuć. Kali ŭ Biełarusi pojdzieš u trenažornuju zalu ŭ takim uzroście, na ciabie buduć dziŭna hladzieć. Mahčyma, tam niešta mianiajecca ciapier.
Ja adčuvaju prynaležnaść da abiedźviuch krainaŭ i vielmi chaču ŭbačyć Biełaruś krainaj, jakaja dazvalaje svaim hramadzianam realizoŭvać svaje talenty i patencyjał, nie patrabujučy ničoha ŭzamien.
«Biełaruskaja revalucyja — jak śniežnaja lavina»
— Ci sočycie vy za padziejami na radzimie? Ci možna paraŭnać z alpinizmam ruch biełarusaŭ za mirnyja pieramieny? Kali zrabić alpinisckuju metafaru, to na jakim etapie biełarusy ciapier?
— Toje, što zdavałasia niedasiažnaj maraj jašče niekalki hadoŭ tamu — užo zusim pobač. Praź niekalki dzion mianie čakaje šturm viaršyni Everestu. Na heta mnie spatrebiłasia 10 hadoŭ, i niama nijakich harantyj. 10 hadoŭ upartaj pracy, štodzionnych trenirovak i dyscypliny — ale samaje ciažkaje jašče napieradzie. Treba nia tolki zdoleć padniacca, ale i znajści ŭ sabie siły spuścicca nazad, viarnucca dadomu. Heta budzie sapraŭdnym vyprabavańniem na tryvałaść.
Biełaruskaja revalucyja — jak śniežnaja lavina. Źmiatajučy status-kvo na svaim šlachu, lavina transfarmuje landšaft i stvaraje novyja mahčymaści, časam adkryvajučy novyja šlachi ŭzychodžańnia tam, dzie ich nie było raniej. Ale lavina nikoli nie padymie vas navierch — zavajoŭvać viaršyniu pryjdziecca samomu, krok za krokam, saščapiŭšy zuby, pieramahajučy svoj strach i nie zdajučysia. Vola i ŭpartaść ruchacca da mety nia pryjdzie zvonku, jana ŭnutry nas, i jaje možna i nieabchodna raźvivać. Hałoŭnaje — pamiatać, što viaršynia, jak svaboda, — jana jość, jana adčuvalnaja, i za jaje varta zmahacca.
Kožny pa-roznamu idzie da svajoj pieramohi. Niekatoryja spartoŭcy prymajuć steroidy, niekatoryja navukoŭcy kuplajuć dyplomy. Papraŭdzie, hetak sama i ŭ alpiniźmie.
Niekatoryja alpinisty padymajucca na viertalocie i prachodziać apošni kilametar da viaršyni, deklarujučy pieramohu za paru dzion ci tydniaŭ tam, dzie astatnim spatrebilisia hady trenirovak i miesiacy, praviedzienyja ŭ ekspedycyi. Jość tyja, chto falsyfikuje fatazdymki ź viaršyń, abo tyja, chto prosta kuplaje sertyfikaty pra ŭzychodžańnie. Ale nabytaja abo vykradzienaja pieramoha — heta i nie pieramoha zusim. Kaštoŭnaść sapraŭdnaj pieramohi va ŭnutranaj transfarmacyi.
— Ci šmat žančyn, ci šmat žančyn u vašym uzroście advažvajucca na ŭzychodžańnie na najbolš vysokija i składanyja viaršyni śvietu?
Lilija Janoŭskaja
— Jość roznaja statystyka. Z 3600 alpinistaŭ, jakija ŭzyšli na Everest, tolki 16% — žančyny. Nakolki mnie viadoma, biełarusak, jakija zavajavali vaśmitysiačniki, tolki dźvie. Kali majo ŭzychodžańnie budzie paśpiachovym, ja stanu samaj uzrostavaj kanadkaj, jakaja pabyvała na Evereście. Ale ŭzrost nie pieraškoda. Samaja darosłaja žančyna, jakaja padniałasia na Everest, — japonka Tamae Watanabe, jakaja ŭziała pik u 73 hady.
— Jaki vaš deviz u harach?
— Viaršynia jość. I za jaje varta zmahacca.
— Ci padymiecie vy ściah i jaki?
— Ściahi maich krainaŭ abjadnoŭvajuć čyrvony i bieły kolery. Kali ja zdoleju ŭzyści na viaršyniu, ja z honaram padymu abodva ściahi, asabliva biełaruski nacyjanalny. Ja zachaplajusia biełaruskim žanočym rucham paśla vybaraŭ 2020 hodu Ja chaču padkreślić, što biełaruskaja žančyna moža padniacca na samuju vysokuju haru. U jaje chapaje fizyčnaj i maralnaj siły, voli, nastojlivaści, upeŭnienaści. Biełaruski ściah budzie pieršym, jaki ja padymu na viaršyni.
