Aleś Alachnovič
«Treba pracavać ciapier, kab paśla źmien ekanomika chutka adnaviła rost»
— Aleś, raspaviadzicie spačatku trochi pra siabie. Vy pracavali ŭ bujnoj kansałtynhavaj kampanii Ernst&Young, ale, admoviŭšysia ad paśpiachovaj karjery, stali daradcam Śviatłany Cichanoŭskaj. Jak heta było?
— Bolšuju častku svajho žyćcia ja pravioŭ za miažoj, ale ja naradziŭsia ŭ Biełarusi, adčuvaju siabie biełarusam i zaŭsiody chacieŭ viarnucca ŭ Biełaruś. Jašče z malenstva ja dumaŭ, jakim čynam mahu być karysnym Biełarusi: ci pryjechać, kali jašče byŭ maładzionam, i padtrymlivać roznyja inicyjatyvy znutry, ci, naadvarot, atrymać adukacyju, prafiesijny dośvied i ŭžo z hetym bahažom viarnucca ŭ krainu. Bolšaść ludziej mnie raiła vybrać mienavita druhi sposab. Takim čynam, ja vybraŭ karjeru ekanamista, padumaŭšy, što z hetymi viedami ja moh by zrabić značna bolej dla Biełarusi, čym praź inšyja prafiesii, nu i mianie heta ciahnuła.
Na kožnym etapie svajho žyćcia ja staraŭsia rabić tak, kab maje adukacyjnaja i prafiesijnaja ściežki byli źviazanymi ź Biełaruśsiu, tamu, naprykład, na bakałaŭryjacie i ŭ mahistratury ŭ Varšaŭskaj škole ekanomiki vybraŭ navukovym kiraŭnikom prafiesara Lešeka Balceroviča i pisaŭ dypłomnyja pracy pa ekanamičnaj transfarmacyi, u tym liku pra paraŭnańnie transfarmacyj u Biełarusi i Polščy. Akramia taho, užo 12 hadoŭ ja źviazany z analityčnym centram CASE Belarus.
To bok, niahledziačy na toje, što ja pravioŭ hetyja hady za miažoj, ja ŭvieś čas byŭ u kantakcie ź biełaruskimi ekanamistami, pryjazdžaŭ u Biełaruś ź lekcyjami, u tym liku pra ekanamičnyja reformy.
Kali da mianie źviarnułasia kamanda Cichanoŭskaj i asabista Śviatłana Hieorhijeŭna, ja, kaniešnie, nie moh admović: ja ž sam šukaŭ, jakim čynam mahu dapamahčy Biełarusi. Tamu kali takaja mahčymaść źjaviłasia, niadoŭha dumajučy, pahadziŭsia.
— Navošta vam heta patrebna?
— Ja sapraŭdy vieru, što 2020 hod, asabliva paśla padziejaŭ žniŭnia, — heta byŭ momant vybaru dla kožnaha. Kožny z nas pavinien byŭ zrabić vybar: ci ty pahadžaješsia z hvałtam u adnosinach da mirnych ludziej, ci ty suprać, bo takich masavych represij u historyi Biełarusi nie było z časoŭ śmierci Stalina.
Tak, ja adčuvaju siabie značna lepš, čym biełarusy ŭ krainie, bo znachodžusia ŭ biaśpiecy. Ale dla mianie heta taksama byŭ niejki vybar: ja kinuŭ pracu, na jakoj prapracavaŭ piać hadoŭ, dzie zarablaŭ prystojnyja hrošy, i pajšoŭ pracavać dla Ofisa Śviatłany Cichanoŭskaj. Čamu? Bo ja vieru, što rana ci pozna pieramieny ŭ Biełarusi adbuducca, i vieru, što moj udzieł u kamandzie Cichanoŭskaj uzmacniŭ jaje ekanamičny bok, tamu što na kožnaj sustrečy Śviatłany ź lidarami ŭžo bolš 20 krain zaŭsiody padymajucca ekanamičnyja pytańni.
— Jak vy aceńvajecie stan ekanomiki na momant, kali vy dałučylisia da kamandy Śviatłany Cichanoŭskaj, to bok paśla vybaraŭ u 2020 hodzie, i ciapier?
— Ja dałučyŭsia da Ofisu na pačatku kastryčnika. Na toj momant padavałasia, što kali tyja tendencyi, jakija byli ŭ biełaruskaj ekanomicy ŭ žniŭni-vieraśni (heta byŭ čas paniki na valutnym rynku, zdymańnia bankaŭskich depazitaŭ, zakryćcia niekatorych pryvatnych biznesaŭ, adjezdu častki prafiesijanałaŭ, miž inšym, ajcišnikaŭ) zachavajucca, to ciaham šaści miesiacaŭ situacyja pavinna źmianicca.
Na toj momant ja raźličvaŭ, što Rasija zrobić inšy vybar, čym jana zrabiła. Ja dumaŭ, što niahledziačy na 26-hadovuju padtrymku hetaha režymu, Maskva skarystaje momant, kali možna pamianiać koniej na pierapravie, kali možna skazać «My padtrymlivajem biełaruski narod» i takim čynam zabiaśpiečyć sabie dobryja adnosiny pamiž biełarusami i rasiejcami. Ale Rasija zrabiła inšy vybar — jana padtrymała režym, u tym liku vydzieliła ŭžo 1 miljard dołaraŭ i płanuje jašče paŭmiljarda. Hrošy nie takija vialikija. Dla paraŭnańnia, Biełarusi ŭ hetym hodzie treba patracić na pahašeńnie i absłuhoŭvańnie dziaržaŭnaha doŭhu krychu bolš za 3 miljardy dołaraŭ, jašče 2,2 miljarda — heta prahnazavany deficyt siektara dziaržaŭnaha kiravańnia. Ale sam fakt taho, što Rasija była hatovaja padtrymać Łukašenku, adyhraŭ mocnuju psichałahičnuju rolu i na siłavikoŭ, i na armiju, i na dziaržsłužačych, i na pracaŭnikoŭ dziaržpradpryjemstvaŭ. Jany tady zrazumieli, što hety režym nadalej u luby kryzisny momant moža raźličvać na Rasiju.
Šmat z hetych prablem zdaralisia i raniej, ale heta było kropkava, a ciapier jany stvarajuć adnu cełasnuju karcinu. Tamu ja liču, što ekanomika prymusić ułady pajści na dyjałoh. My nie viedajem kali. Jak skazaŭ kaliści Vacłaŭ Havieł, my nikoli nie viedajem, kali ŭpadzie taja śniažynka, jakaja vykliča łavinu. Toje samaje ŭ Biełarusi: my nie viedajem, kali, ale heta budzie, bo inšaha varyjantu niama.
«Kalektyŭ, adčuvajučy, što ź im abychodziacca niapravilna, jadnajecca i vystupaje razam»
— Jakim čynam ekanomika moža prymusić ułady pajści na dyjałoh, čamu vy ličycie, što dziela ekanomiki jany buduć hatovyja na taki krok?
— U 2020 hodzie pratestnaja aktyŭnaść nie była vyklikana ekanamičnymi čyńnikami. Pratesty byli pra hodnaść, pra toje, kab ludźmi zvacca. Ale jakimi masavymi byli hetyja pratesty! I hetaja hodnaść zastałasia ŭ biełarusaŭ. Represijami ŭłady, kaniešnie, źbili pratestnuju aktyŭnaść, ale jana jość. Ciapier ujavicie sabie, što adbudziecca, kali da hetaha dadać ekanamičnyja čyńniki. Jość kropkavyja prykłady paśpiachovych pratestaŭ na pradpryjemstvach, kali byli mienavita ekanamičnyja čyńniki. Kali ŭ Viciebsku strajkavali kiroŭcy śmiećciavozaŭ. Druhi prykład — małakazavod, dzie dyrektar vyrašyŭ uvieści kalektyŭnuju materyjalnuju adkaznaść za stratu majomaści na zavodzie i pajšli zvalnieńni niazhodnych padpisać novuju damovu. Ale ŭsio skončyłasia tym, što zvolnili dyrektara, a ludziej uznavili na pracy. Heta pakazvaje, kali kalektyŭ, adčuvajučy, što ź im abychodziacca niapravilna, jadnajecca i vystupaje razam — vyniki bačnyja adrazu.
Kali ekanamičnyja čyńniki pryjduć, to zavody mohuć sapraŭdy zastrajkavać, tady takija sustrečy, jak na MZKT, kali Łukašenku kryčali «Sychodź!», mohuć paŭtarycca z padvojenaj siłaj.
— Čamu vy tak dumajecie? My pamiatajem, što ŭ žniŭni-vieraśni strajki nie byli doŭhimi, u tym liku tamu, što ŭ ludziej prosta niama zapasaŭ navat kab pražyć miesiac-dva biez pracy.
— Adrazu paśla vybaraŭ šmat ludziej byli hatovyja dałučycca da pratestnaha ruchu, ale nie atrymałasia. Sapraŭdy, ludzi bajalisia zhubić navat tyja adnosna nievialikija zarobki, jakija jość. Jašče raz: na toj momant strajki nie byli vyklikanyja ekanamičnaj situacyjaj. Ale kali jana budzie paharšacca, kali ludzi buduć atrymlivać, naprykład, pałovu svajho dakryzisnaha zarobku, situacyja budzie inšaj i pytańnie budzie stajać nie ŭ tym, što ja mahu stracić, a ŭ tym, što mnie ŭžo bolš niama čaho hublać.
Fota Nadziei Bužan
«Kryzis časam adbyvajecca imkliva i niečakana»
— Ale ž jość padtrymka Rasii, chaj apošnija dźvie sustrečy i nie prynieśli nijakaj jasnaści ŭ hrašovym płanie. Plus biełaruski Minfin płanuje raźmiaščać dziaržablihacyi na terytoryi Rasii. Vy i sami kažacie, što Maskva praciahvaje padtrymlivać biełaruskija ŭłady. Značyć, taja padtrymka zachavajecca, i kolki hrošaj možna budzie atrymać z Uschodu?
— Tut pierśpiektyvy nie takija viasiołyja, jak heta moža padavacca. Kali pahladzieć na apošnija 20 hadoŭ biełaruskaj ekanomiki, to bačna, što samyja «miadovyja» hady skončylisia ŭ 2006-m. Z 2007 hoda pačynajecca čarada enierhietyčnych kanfliktaŭ: to pa canie nie damovilisia, to pa pastaŭkach. Z 2000 pa 2008 hadavyja enierhietyčnyja subsidyi ŭ siarednim składali 15% VUP Biełarusi (kala 5 miljardaŭ dołaraŭ). Ale letaś Biełaruś za haz u siarednim płaciła bolš, čym siaredniejeŭrapiejski pakupnik, tamu što ŭ nas byŭ hadavy kantrakt, a na rynku Jeŭropy spotavyja ceny ŭpali nižej za canu biełaruskaha kantraktu. Za naftu my płacili kala 80−85% ad suśvietnaj cany. Kali brać canu na haz i naftu razam, to ŭpieršyniu pry hetym režymie Biełaruś płaciła rynkavy košt za enierhietyčnyja pastaŭki z Rasii. To bok padtrymka ŭ vyhladzie subsidyj adpała. A pamiatajma, što z 2019-ha Rasija štohadova pavyšaje padatak na zdabyču nafty ŭ miežach padatkovaha manieŭru, što dla Biełarusi budzie aznačać rynkavy košt na rasijskuju naftu z 2024 hoda.
Druhim miechanizmam, jakim Rasija padtrymlivała biełaruskuju ekanomiku, byli kredyty, jakija jana była hatova davać, kali ceny na naftu ci haz pavyšalisia. I amal kožny hod Biełaruś brała hetyja kredyty, u tym liku kab pahasić staryja daŭhi pierad Rasijaj. Ale apošni miždziaržaŭny kredyt, jaki Minsku vydzieliła Rasija pierad sočynskimi damovami paśla vybaraŭ, byŭ u žniŭni 2017-ha. To bok užo try hady Biełaruś nie atrymlivała takich pazyk. Možna skazać, što i hety miechanizm nie vykarystoŭvajecca napoŭnicu.
Ciapier pra tyja 1,5 miljarda dołaraŭ, ab jakich damovilisia ŭ Sočy. Pieršyja paŭmiljarda trapili praz dva miesiacy paśla vybaraŭ, druhija — pad kaniec hoda, trecija pieršapačatkova biełaruskija ŭłady spadziavalisia atrymać da kanca pieršaha kvartała, zaraz užo kažuć, što da kanca červienia. Jak budzie nasamreč, nieviadoma. A hrošy nie takija i vialikija.
Što datyčycca maskoŭskaha fondavaha rynku, jon nie nastolki vialiki, kab atrymać tam niekalki miljardaŭ dołaraŭ. Biełaruś trojčy vypuskała dziaržablihacyi na Maskoŭskaj biržy: 7 miljardaŭ rasijskich rubloŭ u 2010 hodzie, i pa 10 miljardaŭ rasijskich rubloŭ u 2019-m i 2020-m. Apošni vypusk byŭ ekvivalentny 130 miljonam dołaraŭ. Navat kali zaraz zaprapanujuć bolš vysoki pracent, to naŭrad ci atrymajecca znajści inviestaraŭ na sumu bolšuju, čym niekalki sotniaŭ miljonaŭ dołaraŭ. A Biełarusi patrebna prykładna 5 miljardaŭ dołaraŭ štohod, kab płacić pa dziaržaŭnych daŭhach i finansavać deficyt siektara dziaržaŭnaha kiravańnia.
Ahułam ža tolki pierad Rasijaj dziaržaŭnaja zapazyčanaść na pačatak hetaha hoda składała 11 miljardaŭ dołaraŭ. Heta 8,4 miljarda dołaraŭ miždziaržaŭnych kredytaŭ. Astatak pa troch kredytach JEFSR, zaležnaha ad Rasii, byŭ 2,5 miljarda dołaraŭ. Jašče astatak pa dvuch zhadanych vypuskach na Maskoŭskaj biržy składaŭ prykładna 200 miljonaŭ dołaraŭ.
U Rasii šmat ryčahoŭ ekanamičnaha cisku na režym, ale kali situacyja budzie paharšacca, nie dumaju, što Rasija budzie hatovaja štohod vydzialać pa 5 miljardaŭ dołaraŭ, kab padtrymać isnavańnie režymu.
— Vy viedziacie da taho, što hrošy znajści ciažka i na haryzoncie bačny defołt? Ab mahčymaści jaho nastupleńnia nie tak daŭno spračalisia pamiž saboj ekanamisty.
— Ja aceńvaju ryzyki i situacyju ŭ ekanomicy na asnovie aficyjnych dadzienych. Kali jany sapraŭdnyja, to rana kazać pra defołt. Kali ž dapuścić, što jany mohuć być niesapraŭdnymi, to situacyja moža vyhladać inačaj.
— Čamu im być niesapraŭdnymi?
— Jość prykład Polščy. Kali ŭ 1989 hodzie ŭ vyniku vybaraŭ tam źmianilisia ŭłady, to pieršy demakratyčny ŭrad daviedaŭsia, što ŭ dziaržaŭnym bankaŭskim siektary na toj momant nie chapaje valutnych depazitaŭ fizasob, zdajecca, na summu, ekvivalentnuju 1 miljardu dołaraŭ.
Ja na samym pačatku kazaŭ, što my nie viedajem, kali ŭpadzie taja apošniaja śniažynka. Ci jak havorycca ŭ «Majstry i Marharycie», samaje drennaje nie toje, što čałaviek śmiarotny, a toje, što časam jon śmiarotny raptoŭna. Hetak ža i z ekanomikaj: kryzis moža adbycca imkliva i niečakana.
Ale paŭtaru, šmat budzie zaležać ad Rasii — ci budzie jana hatovaja nadalej trymać Łukašenku na karotkim łancužku i davać jamu vyklučna toj minimum, kab jon nie abjaviŭ defołt pa rasijskich kredytach.
Fota Nadziei Bužan
«Novym uładam treba budzie viartać davier da dziaržaŭnych instytutaŭ»
— Na toj momant, kali adbuducca palityčnyja źmieny ŭ krainie, ekanomika moža akazacca ŭ drennym stanie. Jak prachodzić ekanamičnaje adnaŭleńnie ŭ krainach, jakija pierachodziać da demakratyi?
— My nie viedajem, ŭ jakoj situacyi budzie ekanomika, kali adbuducca źmieny, chutčej za ŭsio vy majecie racyju i jana budzie ŭ značna horšym stanie, čym ciapier. Zaraz situacyja vyhladaje horš, čym adrazu paśla žniŭnia, a praz paŭhoda moža być jašče horš. Ale ž ekanomika ŭ lubym razie nie źniknie. Heta pakazvaje dośvied roznych krain. Takija dramatyčnyja situacyi ŭ ekanomicy pieražyvali Polšča, Čechasłavakija, Litva, Łatvija, Estonija, Ukraina ŭ rešcie rešt pieražyła niešta padobnaje ŭ 2014 hodzie. I ciapier va Ukrainie minimalny zarobak na 50 dołaraŭ vyšejšy, čym ŭ Biełarusi, pa siaredniamu zarobku jana jašče trochi adstaje.
Pieršaje, što treba budzie zrabić novym uładam, heta viarnuć davier da dziaržaŭnych instytutaŭ. Im treba budzie tłumačyć ludziam usio, što jany robiać, adkul krynicy finansavańnia, jak budzie vyhladać ekanomika praz 5−10 hadoŭ, kab ludzi razumieli, dziela čaho jany achviarujuć.
Natchniać ludziej budzie emacyjny ŭzdym ad taho, što my, narešcie, sami vybirajem uładu, i jana padspravazdačnaja narodu. Pamiatajecie, jak ludzi intehravalisia, kali byŭ kavid, nakolki jany byli zhurtavanymi i dapamahali adno adnamu paśla žniŭnia? Mahčyma, heta nabudzie bolšy pamier, bo za dapamohu bolš nie buduć bić i sadžać.
Pa-druhoje, u karotkaj pierśpiektyvie treba budzie stabilizavać ekanomiku praz peŭnuju antykryzisnuju prahramu.
Bolš doŭhaterminovy napramak — heta instytucyjnyja reformy. Pra ich užo pisali i raspaviadali, u tym liku ŭ adkrytym liście 62 viadomych ekanamistaŭ. Tam prapisany 11 punktaŭ, što majecca zrabić. Mahu nazvać try, na moj pohlad, samyja hałoŭnyja ź ich.
Treba adździalić sudovuju sistemu ad inšych halin ułady, kab nadać joj niezaležnaść i pazbavicca telefonnaha prava i cisku z boku vykanaŭčaj ułady.
Druhaja važnaja, na moj pohlad, reforma źjaŭlajecca jak by pieradumovaj dla praviadzieńnia strukturnych reform, — heta pierahlad sacyjalnaj palityki. Nie moža być tak, što čałaviek, jaki stračvaje pracu, atrymlivaje dapamohu pa biespracoŭju na ŭzroŭni 10−20 dołaraŭ. Za hetyja hrošy niemahčyma nabyć navat halštuk, kab pryjści na sumoŭje, nie kažučy pra toje, kab prakarmić siabie i svaju siamju. Dapamoha pavinna być pavyšana da ŭzroŭniu pražytačnaha minimumu — heta mohuć być 200−300 dołaraŭ. Uvohule sacyjalnaja padtrymka pavinna być adrasnaj.
Treciaja instytucyjnaja reforma tyčycca dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ. Niama čaho chavać, heta adna z samych važnych reformaŭ, ad jakoj budzie zaležyć pośpiech usioj prahramy ekanamičnych reform. Kali tut atrymajecca pravieści paśpiachovyja reformy, to i ŭsia prahrama budzie paśpiachovaj, kali nie — to ŭsia prahrama moža skončycca niaŭdačaj.
«Krynic finansavańnia chapaje. Hałoŭnaje, kab była palityčnaja zhoda na praviadzieńnie reformaŭ»
— Takija maštabnyja pieramieny patrabujuć niamała finansaŭ. Dzie ich brać?
— Jość niekalki krynic, jakija možna padzialić na vonkavyja i ŭnutranyja. Kali kazać pra vonkavyja, to ŭžo ciapier Ofis Śviatłany Cichanoŭskaj viadzie ščylnuju supracu ź Jeŭrakamisijaj nakont hetak zvanaha ŭsioabdymnaha płanu ekanamičnaj padtrymki dla novaj Biełarusi (u narodzie jon zaviecca płanam Maršała dla Biełarusi). My sustrakajemsia kožny miesiac i razmaŭlajem pra toje, jakija jość patreby ŭ biełaruskaj ekanomiki, što moža pradstavić Jeŭrapiejski sajuz. Hety dakumient budzie ahučany i dastupny publična.
Kali nazyvać niekatoryja elemienty hetaha płana, to heta pavieličeńnie finansavańnia prahram raźvićcia pryvatnaha biznesu praź JEBRR i Jeŭrapiejski inviestycyjny bank. U 2019 hodzie jany inviestavali ŭ biełaruskuju ekanomiku ŭ formie kredytaŭ i hrantaŭ kala 900 miljonaŭ dołaraŭ — heta 1,5% VUP Biełarusi na toj momant. Ujavicie, kali na padtrymku i raźvićcio pryvatnaha siektaru hetymi bankami budzie vydatkoŭvacca 1,8 miljarda dołaraŭ štohod.
Inšy elemient — heta padtrymka z boku Jeŭrasajuza dla novaj stabilizacyjnaj prahramy miž Biełaruśsiu i MVF. Jak vy pamiatajecie, u 2017−2018 hodzie išła havorka pra takuju prahramu na 3 miljarda dołaraŭ pad 2% hadavych z vypłataj na praciahu 10 hadoŭ. Pa sutnaści heta prahrama biełaruskaha ŭradu i ad jaho budzie zaležyć, što tam budzie prapisana, hałoŭnaje, kab była palityčnaja zhoda na praviadzieńnie strukturnych reformaŭ.
Kali MVF vydzialaje kredyty, to zaŭsiody dałučajecca i Suśvietny bank z roznymi infrastrukturnymi prajektami. A ŭśled i Jeŭrapiejski sajuz. U ich jość taki instrumient, jak makrafinansavaja padtrymka. Jaje ŭ roznyja pieryjady atrymlivali miž inšym Ukraina, Małdova i Hruzija. Hetyja hrošy dajucca biez dadatkovych umoŭ dziela zakryćcia dyr u biudžecie. Naprykład, Ukraina ŭ 2014−2020 hadach atrymała makrafinansavuju padtrymku ad ES na sumu 3,8 miljarda jeŭra.
Praduhledžana taksama padtrymka dla ŭstupleńnia Biełarusi ŭ Suśvietnuju handlovuju arhanizacyju, što dapamahło b nam dyviersifikavać ekspart, minimizavaŭšy barjery dla biełaruskich tavaraŭ i pasłuh na zamiežnych rynkach. U joj 164 krainy, a my źjaŭlajemsia toj nibyta ekspartna aryjentavanaj krainaj, jakoj niama ŭ SHA.
Plus šmat punktaŭ płanu tyčacca techničnaj padtrymki praviadzieńnia reformaŭ.
My taksama viadziom pieramovy z pradstaŭnikami ZŠA, kab heta była padtrymka nie tolki ES, ale i ZŠA. Tut taksama jość pazityŭnaje staŭleńnie i hatoŭnaść supracoŭničać, mahčyma spatrebicca jašče krychu času, kab heta farmalizavać i ahučyć.
Plus treba budzie pravieści kanfierencyju donaraŭ biełaruskaj ekanomiki, jakija buduć hatovyja refinansavać častku dziarždoŭhu Biełarusi. Na siońnia źniešni doŭh dziaržaŭnaha siektara ŭ pašyranym vyznačeńni (pavodle mietadałohii MVF) składaje bolš čym 27 miljardaŭ dołaraŭ (45% VUP). Siaredniaja pracentnaja staŭka pa dziarždoŭhu składaje kala 5%. Kali chacia b 10 młrd dołaraŭ ź jaho refinansavać dapuścim pad 2%, to roźnica ŭ 3 punkty — heta ekanomija 300 miljonaŭ dołaraŭ štohod. A kali jašče i raściahnuć u časie vypłatu kredytaŭ, to zamiest 3−4 miljardaŭ dołaraŭ štohadovych vydatkaŭ na pahašeńnie i absłuhoŭvańnie dziarždoŭhu možna budzie aščadzić navat 1−1,5 miljarda.
Akramia mižnarodnych krynic padtrymki, jość unutranyja. U Biełarusi varta rasfarmiravać Upraŭleńnie spravami prezidenta, jakoje pa sutnaści zajmajecca biznesam, i pradać jaho majomaść.
U toj ža čas nieabchodna pierahladzieć finansavańnie vydatkaŭ centralnaha i miascovych biudžetaŭ, miž inšym na ŭtrymańnie dziaržaparatu (naprykład, tysiač ideołahaŭ) i aparatu represij. Akramia taho, štohod šmat vydatkoŭvajecca na dziaržpradpryjemstvy, i hetyja hrošy pa sutnaści nie viartajucca. Bieź źmieny mieniedžmientu, matyvacyi, uviadzieńnia mižnarodnych standartaŭ finansavaj spravazdačnaści i sapraŭdnaha karparatyŭnaha kiravańnia, hetyja hrošy možna vydavać biaskonca. A tak nie pavinna być.
Nasamreč krynic finansavańnia ekanamičnaj prahramy chapaje. Ale hałoŭnaje — heta palityčnaja vola dla praviadzieńnia reformaŭ, jakoj, jak my bačym, na praciahu 26 hadoŭ nie było.
