Umovy ŭtrymańnia palityčnych źniavolenych u turmach vyklikajuć šok. Miedyki, jakija pabyvali na «sutkach», raskazvajuć, što ŭ kamierach byvaje ŭdvaja-ŭtraja bolš ludziej, čym škonak. Jany śviedčać, što ludziam u ich kamierach nie davali matracaŭ i paścieli. Zalivali padłohu chłorkaj. Katavali choładam, jarkim śviatłom unačy i mocnym hukam. Davodzili da paničnych atak.
Jak usio heta moža adbicca na zdaroŭi ludziej? «Radyjo Svaboda» pahutaryła ź miedykami, jakija sami adsiedzieli aryšt, — ankołaham Nadziejaj Piatroŭskaj i nieŭrołaham Ramanam Badamšynym.
Nadzieja Piatroŭskaja: «Lubyja adchileńni ad minimalnych standartaŭ — heta ŭžo katavańni»
Ankolaha Nadzieju Piatroŭskuju zatrymali 23 studzienia i źmiaścili na Akreścina. Za troje sutak u izalatary jana straciła 4 kilahramy vahi — i ad stresu, i ad drennaha charčavańnia.
«Jość mižnarodnyja minimalnyja standarty ŭtrymańnia źniavolenych. Minimalnyja — jany prymalnyja i va Ŭhandzie, i ŭ Handurasie, i ŭ Biełarusi, Rasiei, Ukrainie, ZŠA. Minimalnyja standarty nieabchodna vykonvać, bo heta humanitarnyja paniaćci, nižej za jakija nielha apuskacca. Zrazumieła, što ŭ krainach, dzie katavańni — narmalny instrument padaŭleńnia pratestaŭ, hetyja minimalnyja standarty nie vykonvajucca. I my majem niaščaście adnosicca mienavita da takich krainaŭ», — miarkuje kandydat medyčnych navuk, byłaja zahadčyca adździaleńnia RNPC dziciačaj ankalohii, hiematalohii i imunalohii Nadzieja Piatroŭskaja.
Nadzieja Piatroŭskaja
Na dumku doktarki, lubyja adchileńni ad minimalnych standartaŭ — heta ŭžo katavańni. U kamery, raźličanaj na 6 čałaviek, było 13 žančyn.
Matracaŭ i paścieli nie było — davodziłasia spać pa dvoje na hołych škonkach u vopratcy, kab choć jak sahrecca.
Niekali [mis Biełarusi] Volha Chižynkova, jakaja adsiedzieła na Akreścina bolš za 40 sutak, raskazvała, što na metaličnyja škonki źniavolenyja kłali časopisy i knihi. Paśla hetaha knihi, časopisy, zborniki skanvordaŭ faktyčna zabaranili. U jakaści padušak siadzielcy vykarystoŭvali niaźjedzieny chleb u celafanavym pakiecie, — padzialiłasia turemnym «łajfchakam» doktar-ankolah Nadzieja Piatroŭskaja.
«Było vielmi choładna i adnačasova dušna, pavietra nie chapała, ventylacyja nie pracavała: było adčuvańnie niedachopu kisłarodu.
Heta katavańnie choładam: u niekatorych adabrali abutak, a kali nohi nie ŭ ciaple, zasnuć naahuł niemahčyma. Ad choładu ŭ ludziej abvastralisia chraničnyja chvaroby, infekcyi, kštałtu hierpesu. U niekatorych pačynalisia prablemy z nyrkami, močavyvodnymi šlachami», — zhadvaje doktarka.
«Ułada pastaviła zadaču — vychavać pakornaje pakaleńnie, pakorny statak»
Administracyja papraŭčych ustanoŭ nijak na vidavočnyja parušeńni sanitarna-hihijeničnych normaŭ nie reahuje. Nie reahuje i Ministerstva achovy zdaroŭja.
Nadzieja Piatroŭskaja źviartaje ŭvahu na paradaksalnuju sytuacyju.
«Normy raspracoŭvajucca Minzdaroŭja, hihijenistami. Takoha nia moža być, kab ludzi, jakija raspracoŭvali hetyja normy, nie mahli kantralavać ich vykanańnie. Usie razumiejuć, što hetyja normy nie vykonvajucca, i nievykanańnie ich — adzin z metadaŭ uździejańnia. Tak, ciapier u SIZA byccam by nia bjuć. Ale ŭłada pastaviła zadaču — vychavać pakornaje pakaleńnie, pakorny statak.
Zrazumieła, što nievykanańnie elementarnych normaŭ — heta nie vypadkovaść, heta nia prykraje nieparazumieńnie, a heta metanakiravanaja akcyja, całkam pradumanaje rašeńnie, pryniataje nia viedaju na jakim uzroŭni — verbalna, dakumentalna. Ale paniaćcia normaŭ niama».
«Katavali śviatłom — spać było niemahčyma»
Jašče adna prablema ŭ ludziej za kratami — parušeńnie snu. I nia tolki ad niedachopu spalnych miescaŭ, ćviordych škonak, adsutnaści matracaŭ i bializny.
«Kali śviatło ŭ kamery nie vyklučajecca kruhłyja sutki — heta ŭžo katavańni. Spać było niemahčyma. Ludzi ŭnačy niedasypali, cełymi dniami znachodzilisia ŭ samnambuličnym stanie.
Nam jašče pašancavała, što nie katavali kruhłasutkava mocnym hukam — idealahična pravilnaj muzykaj ci prapahandysckimi pieradačami. Chtości jašče da nas u kamery pierarezaŭ provad radyjo. Kanvairy časam pytalisia: «Radyjo pracuje? Vy jaho słuchajecie?» — «Tak, kaniečnie», — adkazvali my», — kaža Nadzieja Piatroŭskaja.
Niebiaśpieka kovidu, chlorka, prynižeńni
Sudździ, prysudžajučy šmat sutak, amal nie źviartajuć uvahi na toje, što ludzi majuć surjoznyja chraničnyja zachvorvańni, cukrovy dyjabet, ankalohiju, adznačaje doktarka Nadzieja Piatroŭskaja:
«U nas u kamery byli try žančyny z ankalahičnymi zachvorvańniami. Ja sama ankolah, tamu paraiła im abaviazkova skazać pra heta na sudzie. Adnu sukamernicu adpuścili. Druhaja pažyłaja žančyna adsiedzieła 15 sutak, bo pryznałasia, što ciapier u remisii».
Asobnaja niebiaśpieka — kovid. U izalatarach vielmi šmat ludziej zaražajucca karanavirusam, bo niemahčyma trymać sacyjalnuju dystancyju — kamery pieranasielenyja. Paśla ž vyzvaleńnia vymušanyja jašče doŭha lačycca.
U kamery, dzie siadzieła doktarka, taksama byli prablemy z chlorkaj — prymušali myć padłohu ź vialikaj kancentracyjaj chlorki.
«I ŭ niekatorych źjaŭlaŭsia astmatyčny kampanent (nie mahu skazać, što heta było ŭdušša, ale dziaŭčaty kašlali, zadychalisia. A na prośby paklikać doktara nichto nie adhukaŭsia.
Byli niepryjemnyja niuansy z hihijenaj. Dziaŭčaty pakutavali ad pačućcia soramu, niemahčyma było hihijeničnyja pracedury zrabić biez čužych vačej. Naturalna, heta psychalahičnyja prynižeńni.
U duš nas u hetyja try dni nie vadzili. Ale navat adzin raz na tydzień duš, kali dajuć šmat sutak, — heta dzikaść», — kaža Nadzieja.
«Hramadztva ciapier u stanie posttraŭmatyčnaha razładu»
Badaj, samaje ciažkaje — heta maralnyja pakuty, ličyć doktarka Piatroŭskaja. Bo ŭ kožnaha čałavieka svoj paroh adčuvalnaści, bolu, u kožnaha indyvidualnyja asablivaści arhanizmu. Toje, što dla adnaho lohka pieražyvajecca, dla druhoha moža być nievynosnym.
«U sučasnym śviecie, kali ludzi karystajucca internetam, majuć narmalnyja bytavyja ŭmovy, za kratami prymianiajucca siaredniaviečnyja metady ŭździejańnia na čałavieka, poŭnaje jaho abiaźličvańnie. I adbyvajecca kahnityŭny dysanans.
Kali sutykajeśsia z tym, što tvaja čałaviečaja hodnaść moža być rastaptanaja ŭ adzin momant, bojaź kovidu, chvarobaŭ skury, navat suchotaŭ adychodzić na druhi plan. Pra heta nia dumaješ.
Kali razumieješ, što toje samaje, što pisaŭ Sałžanicyn dy inšyja, — usio praŭda i nikudy nie padziełasia, i što tvajo žyćcio nia varta i łamanaha hroša, usie pahrozy fizyčnamu zdaroŭju niejak prytuplajucca. U pieršuju čarhu było ŭździejańnie na śviadomaść — treba zapałochać, prademanstravać svaju moc, pakazać svajo miesca. I treba adznačyć, što našy penitencyjarnyja ŭstanovy z hetym paśpiachova spravilisia. Pa metadach psychalahičnaha ŭździejańnia jany pieraŭzyšli siabie», — pierakananaja Nadzieja Piatroŭskaja.
Na jaje dumku, biełaruskaje hramadztva ciapier u stanie posttraŭmatyčnaha razładu.
«I jašče niachutka my hetu kalektyŭnuju traŭmu pieražyviom. Ciapier hramadztva «ŭpała» ŭ taki parabijatyčny stan — kab nie zvarjacieć. Cełaje pakaleńnie budzie žyć sa stracham», — miarkuje kandydat medyčnych navuk, doktar-ankolah Nadzieja Piatroŭskaja.
Rusłan Badamšyn: «Ludziej davodziać da sympatadrenałavaha kryzu»
Doktara-neŭrolaha Rusłana Badamšyna za apošnija paŭhoda zatrymlivali i sadžali 5 razoŭ — ahułam adsiedzieŭ jon 64 sutak. Pakarańni adbyvaŭ u IČU i CIP na Akreścina. Dvojčy siadzieŭ u Žodzinie. Pierachvareŭ na karanavirus. Z apošniaj adsiedki na volu vyjšaŭ 8 krasavika.
Rusłan Badamšyn
Kameru zalivali chlorkaj, puskali piarcovy haz, vylivali šampuń u prybiralniu
U Žodzinie ŭ kamery, raźličanaj na čatyroch, načavała da 12 čałaviek. Spali na padłozie, antysanitaryja była poŭnaja — biez matracaŭ, padušak, paścieli.
«Kamera nie pravietryvałasia — akno było nahłucha zavaranaje, na im pastajanna byŭ kandensat, ćvil. Dyj padčas niešmatlikich prahułak padychać śviežym pavietram nie ŭdavałasia — dvoryk nahadvaŭ ciomnuju syruju kameru, tolki ź niebam u kletačku. Tam mužyki pastajanna kuryli, i pavietra amal nie było — dychali tytuniovym dymam.
Kameru zalivali chlorkaj: u viadry razvodziać pa 6-10 tabletak, vylivajuć na padłohu, pad škonki, kab ciažej było prybrać. Nijakich pryładaŭ, anučaŭ nie było — adzin stary ručnik, chucieńka staralisia sabrać i vylić reštu va ŭnitaz.
Niepryjemna ščypała vočy, byŭ śvierb u nosie i vačach, pačyrvanieńnie sklery — chlorka razdražniaje ślizistyja abałonki. U kahości raźvivaŭsia bronchaspazm, pravakavaŭsia prystup branchijalnaj astmy», — zhadvaje Rusłan.
Była adna «hazavaja ataka» — za toje, što mužčynskaja kamera pierastukvałasia z susiedniaj, dzie siadzieli dziaŭčaty.
«My časam pierastukvalisia, kštałtu pieradavali pryvitańnie. Uvarvaŭsia achoŭnik, pyrsnuŭ piarcovym hazam z balončyka — učyniŭ nam hazavuju ataku. Pryhraziŭ, što jašče raz pačuje stuk — budzie toje samaje. A adnojčy bačym u prybiralni niejkuju pienu. Akazvajecca, achoŭniki vylili dva flakony šampuniu va ŭnitaz», — zhadvaje chimičnyja i hazavyja ataki, a taksama drobnuju pomstu doktar.
U Žodzinie padčas apošniaj adsiedki źniavolenyja ni razu nia bačyli turemnaha lekara, nie było nivodnaha medyčnaha ahladu. Prasili dać hraduśnik, ale jaho tak ni razu i nia dali, choć ludzi byli z temperaturaj, z nasmarkam, z kašlem — usimi symptomami karanavirusu.
«Nijakich analizaŭ, testaŭ, naturalna, u izalatarach nia robiać. Užo vyzvaliŭšysia, ja ŭčora patelefanavaŭ svajmu byłomu sukamerniku, jaki vyzvaliŭsia raniej. Jon zrabiŭ užo na voli test, jaki akazaŭsia stanoŭčym — karanavirus paćvierdziŭsia».
Žorstka źbitym sukamernikam dvojčy vyklikali chutkuju dapamohu
Razam z Rusłanam siadzieŭ hramadzki aktyvist z Salihorsku Andrej, jaki niekali balatavaŭsia ŭ deputaty miascovaha savietu. Chłopiec napisaŭ list dadomu, a ŭ kanvert ukłaŭ malunak — emblemku, dzie było napisana «Žodzina. Viaźnica».
«Tam nie było nijakaj symboliki. Cenzar nie prapuściŭ list.
Andreja zaviali ŭ duš, addubasili pałkaj pa śpinie. Jon viarnuŭsia ŭ kameru, taki maŭklivy, napałochany, i loh. A jon naahuł vielmi intelihientny, vychavany, strymany, kazaŭ, što hvałt nijak nie ŭsprymaje.
Na nastupny dzień jon taksama lažaŭ, maŭčaŭ, my jaho nie čapali.
A ŭviečary na fonie ŭnutranaj tryvohi ŭ jaho pačaŭsia, kažučy medyčnym terminam, «sympatadrenałavy kryz». Paničnaja ataka, skavała ruki-nohi, razahnuć ruku my nie mahli, u jaho spazmy, pot na tvary, jon ledźvie varušyŭ jazykom, nia moh havaryć. My spałochalisia, pačali barabanić u dźviery, vyklikali achoŭnikaŭ. Jaho zabrała chutkaja», — raskazvaje doktar-neŭrolah.
A druhomu chłopcu surjozna paškodzili nahu, na jakoj jašče nia zrośsia raniejšy padvojny pierałom stupni.
«Nas vyvieli ŭ kalidor, pastavili na raściažku i pačali bić pa nahach — kab my stali amal na špahat. Milicyjant udaryŭ svajoj nahoj pa nazie taho chłopca. Potym naha raspuchła, źjaviłasia hiematoma. Achoŭniki nie chacieli vyklikać chutkuju i doktara, maŭlaŭ, «palažy, projdzie». Ale naha strašna pasinieła. Urešcie my damahlisia, kab vyklikali chutkuju. U špitali chłopcu nakłali hips i viarnuli nazad u turmu. Jamu było vielmi ciažka z hetym hipsam spać na hołaj škoncy i pierasoŭvacca biaz mylic», — kaža Rusłan.
U źniavolenych adbirajuć pieradačy
U siadzielcaŭ zabrali papieru, survetki, knihi, skanvordy, asadki — kab niemahčyma było pisać skarhi na biesčałaviečnyja ŭmovy ŭtrymańnia.
Adnak achoŭniki pajšli jašče dalej. Ciapier zabirajuć pieradačy — maŭlaŭ, charčy mohuć sapsavacca.
«Ładna, zabirajuć matracy, koŭdry, bializnu, heta ŭžo nie vyklikaje ździŭleńnia. U sieradu ŭviečary nam svajaki prynieśli pieradačy. Ich addali tolki na nastupny dzień, u čaćvier. U piatnicu ranicaj zabrali ŭsio miasnoje, usio sała, navat syr u vakuŭmnaj upakoŭcy. A ŭ niadzielu zabrali reštki piečyva, suchary, suški, navat cukar i sol, jakija nie psujucca.
Heta ž prosta kradziež ci maraderstva — baćki vieźli pieradačy ź inšych haradoŭ, stajali ŭ čarzie, tracili niemałyja hrošy!» — aburajecca doktar Rusłan Badamšyn.
