— Jak spravy z «Revalucyjaj»? Ja, viadoma, maju na ŭvazie vaš apošni raman, u jakoha ŭžo byli prablemy. Nie baiciesia trapić u śpis «ekstremisckaj» litaratury?
— Pakolki kniha ciapier pradajecca ŭ dziaržaŭnych kniharniach — ja tak razumieju, što tyja, ad kaho zaležaŭ jaje los, uśviadomili, što heta mastacki tvor, dziejańnie jakoha adbyvajecca ŭ Maskvie, u nulavyja hady. I zabaraniać jaho nia varta. Tym bolš što historyja zabarony majho pieršaha ramana «Paranoja» tolki dadała jamu cikavaści.
«Revalucyja» čytajecca, aktyŭna kamentujecca. Treba skazać, što šmat kaho rasčaroŭvaje peŭny pesymistyčny mesydž, jaki jość u ramanie, mnohija čakali niejkaha padbadziorvańnia. Jak vykazaŭsia adzin z čytačoŭ, heta historyja pieraŭtvareńnia dobraha čałavieka ŭ kiepskaha praz datyčnaść da peŭnaj ułady.
Raman zaraz vyjšaŭ u Rasiei, pradajecca va ŭsich maskoŭskich kniharniach, u «Domie knihi», jahony pośpiech u Niamieččynie ŭražvaje, bo my trapili na televiziju, byli recenzii ŭ vielmi prestyžnych vydańniach.
— Akurat nakont pesymistyčnaści… Niekalki vašych apošnich interviju i vykazvańniaŭ jakraz napoŭnienyja hetym samym pesymizmam. Viadoma, vy skažacie, što heta na samoj spravie realizm i abjektyŭnaja acenka sytuacyi. Ale možna spračacca nakont darečnaści i svoječasovaści niejkich acenak. Čałavieku, jaki pamiraje, zusim nie abaviazkova štodnia nahadvać, što jon pamiraje. Ale vy nastojvajecie na svaich acenkach, bo heta vašyja dakładnyja adčuvańni, i vy nia chočacie ad ich adstupać, navat kali heta «niepalitkarektna» ci niesvoječasova?
— Za košt zališniaha aptymizmu mohuć zdarycca asabistyja pamyłki ŭ ludziej, jakija nie ŭśviedamlajuć, dzie apynulisia. Tak, čałavieku, jaki pamiraje, nia varta kazać, što jon pamiraje. Ale jamu treba skazać, što jon pamiraje, u tym vypadku, kali jon hetaha nie razumieje. I kali ty viedaješ, što ty śmiarotna chvory, to buduješ svajo žyćcio pa-inšamu.
Ja vydatna ŭśviedamlaju, što niekatoryja maje interviju mohuć być dematyvujučymi, i tamu ja imknusia nia brazhać hetymi słovami nadta šmat. Ale kali ja baču… Heta było asabliva aktualna letam, kali ŭsie ašaleli ad vielmi kranalnaj jednaści, jakaja ŭsich zachapiła. Ja tady byŭ prosta zmušany źviarnuć uvahu na toje, što hety karnavał maje kryšačku pachavalnaje adcieńnie. Kim by ja byŭ, kali b pra heta nie papiaredziŭ? Mahčyma, šmat rečaŭ lepš bačnyja čałavieku, jaki čytaje knihi, a nie čałavieku, jaki čytaje telehram-kanały.
Ale vaš zakid ja prymaju. Ja razumieju, što lubyja słovy madelujuć realnaść, nia stolki adlustroŭvajuć jaje, kolki zadajuć peŭny nastroj. Ja viedaju, što jość ludzi, jakija vielmi pilna słuchajuć mianie.
Adnak heta nia toj momant, kali ja mahu skazać niešta suciašalnaje. Bo kali ja skažu niešta suciašalnaje i niechta praz heta zrobić dzieju, jakaja skalečyć los čałavieka, ja budu adčuvać vielizarnuju adkaznaść. Bolšuju, čym adkaznaść, jakaja vynikaje z taho, što ja nikoha nie padbadziorvaju.
— Niekatoryja vašyja tvory z peŭnaj dolaj umoŭnaści možna nazvać antyŭtopijaj («Mova», «Noč», dyj «Paranoja»). I vy ciapier, mahčyma, nia možacie paźbiehnuć spakusy, kab nie znachodzić u ciapierašnim biełaruskim žyćci paraleli z vašymi tvorami. Ci nie padajecca, što my pahłyblajemsia ŭ niejkuju antyŭtopiju i ludziam zastajecca hadać, ci heta Orueł, ci Hakśli, ci Marcinovič?
— Raman «Mova» byŭ napisany jak papiaredžańnie. Jon byŭ napisany dziela taho, kab budučynia, jakaja tam apisana, nikoli nie adbyłasia. Toje, što ciapier adbyvajecca z kulturnymi imprezami, ź luboj dziejaj, jakaja maje prykmiety biełaruskaści, — heta ažyćciaŭleńnie scenaru, apisanaha ŭ «Movie». I rola Kitaju ŭ Biełarusi raście, Čajna-taŭna pakul niama, ale jon budzie.
Ja adčuvaju ciapier, što serca hetaj krainy pierastała bicca. Taja kraina, jakuju my viedali, jakuju lubili, pamierła, bolš nie isnuje. My ciapier znachodzimsia ŭ stanie čystca. I my možam z hetaha čystca pajści ŭ piekła (i ŭsio da hetaha idzie), a možam pajści ŭ raj.
Ja čałaviek kulturnicki, ja žyvu kulturaj. I ciapier usio, što ja lubiŭ, albo zabaroniena, albo niemahčyma. Ja hetaha nie pradkazvaŭ, bo toje, što adbyvajecca ciapier, siahaje dalej za lubuju maju fantaziju, navat samuju zmročnuju.
— Padziei ŭ Biełarusi naradžajuć šmat filazofskich rozdumaŭ, naprykład, nakont taho, što možna zrabić ź ludźmi za adnosna karotki čas — u Eŭropie, u XXI stahodździ. Mahčyma, navat samyja pesymistyčnyja asoby nie mahli ŭjavić tyja maštaby źvierstvaŭ i katavańniaŭ, jakija adbylisia ŭ Biełarusi ŭ 2020-m. Jak takoje stała mahčyma?
— Kab takoje stałasia mahčymym, patrebna była adna ŭmova — ananimnaść. Adčuvańnie, što ty heta robiš, jak niejkaja šrubka ŭ systemie. Darečy, pra heta jość pieśnia ŭ novym albomie Lavona Volskaha. Ananimnaść zła — heta samaje strašnaje, heta navat strašniejšaja reč za banalnaść zła, pra jakuju pisała Arent. Ejchman dakładna viedaŭ, što jon robić, jakija zahady vykonvaje. A ŭ vypadku ananimnaści zła «Ejchman» źnikaje, usio robić niejkaja ananimnaja, niabačnaja struktura. I čałaviek, jaki pieratvaryŭsia ŭ strukturu, zdolny na bolšaje zło, bo jon robicca funkcyjaj.
— Pry hetym kali im dajecca zahad być spakojnymi i vietlivymi, — to jany mohuć być takimi. I ŭ astatnim, nie słužbovym žyćci jany, mahčyma, zvyčajnyja ludzi, mužy i baćki. Ale kali im dajecca dazvoł «zatrymanych nie škadavać» — jany imhnienna mohuć stać źviarami.
— U mianie jość na hetuju temu raman «Ściudziony vyraj». Tam mienavita hetaje pieraŭtvareńnie ludziej narmalnych, siamiejnych, u ludziej funkcyjanalnych apisana. Mnie niama čaho dadać.
— Ci byŭ varyjant, što hety režym moh by prajści peŭnuju evalucyju i pieraŭtvarycca ŭ niešta bolš spakojnaje i humannaje? Ci byŭ mahčymy tolki ciapierašni šlach — systema ad nas nia pojdzie biez kryvi i pakutaŭ?
— Trahiedyja ŭ tym, što ja nie liču, što systema sychodzić. Toje, što my nazirajem ciapier, — heta chutčej umacavańnie systemy, pieraŭtvareńnie tvani ŭ beton. Kali b nie było žnivieńskich padziej, to, viadoma, było b mienš strašna. Ale sytuacyja b zakanservavałasia, toje mlavaje biasčaśsie, u jakim my žyli, zachavałasia b nazaŭsiody. Ciapier jość nievialiki šaniec, što peŭnyja ludzi, jakija prymali nia vielmi aktyŭny ŭdzieł u padziejach 2020-ha, adkruciać nazad, što budzie niejkaja adliha.
Ale ŭ mianie niama navat blizkaha adčuvańnia, što systema sychodzić, što jość niejkija šancy na toje, što idei, jakija panavali ŭ žniŭni, pieramohuć.
My bačym, jak uvieś hety «dźviž», usio, što było padmurkam pieramienaŭ, hetaja kreatyŭnaja klasa ludziej, ciapier prosta albo vycisnutaja za miežy krainy, albo pieraviedzienaja ŭ stan pasiŭnaści. Niejkich ruchavikoŭ, jakija dazvalali b ličyć, što niešta budzie mianiacca, ja nia baču. Namenklatura, jakaja zastałasia ŭ systemie, umacavałasia da stanu betonu, heta nie daje nadziej, što buduć źmieny ŭnutry. I čym bolš idzie cisk zvonku, tym bolš umacoŭvajecca hetaja systema.
— Ciapier my majem knihi, jakija pryznajucca ekstremisckimi, kryminalnyja spravy za karcinu, začynienyja vystavy. Režym zmahajecca z kulturaj i symbalami jak znakam i markieram apazycyjnaści? Ci, moža, sama kultura i historyja ŭžo stała voraham, navat biez prykmietaŭ apazycyjnaści?
— Sapraŭdy, jość niešta pryncypova novaje. Raniej zmahalisia ź bieł-čyrvona-biełym ściaham jak z markieram apazycyjnaści. Ale ciapier heta nie baraćba z prykmietami. Jany ŭśviadomili, što kultura — heta dla ŭłady asnoŭny vyklik. Kali ŭ mianie pytajucca: niaŭžo ŭłada nie ŭśviedamlaje nastupstvaŭ ad taho, što źjaždžajuć samyja lepšyja, jaskravyja i talenavityja, chiba ŭłady nie razumiejuć, što heta asłablaje našu kulturu? — to ja adkazvaju: nie, heta zroblena naŭmysna. Jany adčuli, što kultura — heta pieršasny vyklik. Što mienavita kultura pryviała pastupova da novaj sytuacyi. Tamu i idzie baraćba z kulturaj jak takoj — jak heta było z vystavaj pra medykaŭ.
Ale kraina musić žyć. I kraina žyvie nia tolki traktarami, jana žyvie kulturaj. Adčuvańnie žyćcia ŭźnikaje tolki ad taho, što viruje niejkaja kulturnaja płyń. I heta ciapier całkam vyklučana dziaržavaj. Niemahčyma nia tolki teatralnuju imprezu, niemahčyma navat knižnuju prezentacyju, mastackuju vystavu pravieści. I heta toje, što adroźnivaje naš čas ad časoŭ 10-hadovaj daŭnaści.
