Васіль Ядчанка
— Пачнём з асабістага пытання. Ваша прыгода з беларускай мовай — гэта сямейная традыцыя, можа з вёскі ад бабулі? Ці гэта да вас у дарослым жыцці прыйшло? Калі вы ўвогуле пачалі размаўляць па-беларуску?
— Ведаеце, мае бацькі з вёскі, і тата, і матуля, але па-беларуску яны не размаўлялі, на чыстай мове. Трасянка ж была заўсёды. А бабулі размаўлялі, і ў іх былі вельмі цікавыя нейкія выразы, ад чаго было яшчэ больш цікава нешта даведацца. Колькі гадоў ужо прайшло, а я згадваю, як, напрыклад, мая бабуля Тамара казала: «Гаў-гаў з-за печкі».
— І што гэты выраз азначае?
— Гэта калі нехта нешта кажа спадцішка, як бы з-за печкі, каб яго відаць не было. І такіх выразаў шмат. Беларуская мова заўсёды была са мной. Я пісаў вершы на роднай мове недзе ў 10—11 класах школы, калі я вучыўся далей, то таксама пісаў вершы. Потым я працаваў на радыё гомельскім абласным, і там таксама па-беларуску трэба было рабіць навіны, нейкія рэпартажы.
Таму родная мова заўсёды была са мной, але потым яна неяк адышла на другі план. Ужо ў сталым узросце я перайшоў на беларускую, гэта было свядомае рашэнне. Хоць мова мая не вельмі чыстая, і я прыкладаю намаганні, каб так не было.
Калі я вёў кулінарны блог, то ў мяне былі выключна стравы беларускай кухні. Падчас запісу гэтых кулінарных відэа сталі прыходзіць у галаву беларускія выразы, беларускія словы, і падчас асноўных выпускаў я пачаў рабіць кароткія відэа, быў тыкток, дзе я пачаў іх размяшчаць.
І тады я пабачыў, што адразу пайшлі дзясяткі і сотні тысяч праглядаў, сотні каментароў, падабаек. Я пабачыў, што ёсць запыт, што трэба гэта рабіць і для сябе, і для іншых, і для свайго сына, напрыклад, з якім мы запісвалі youtube-выпускі кулінарныя на беларускай мове.
— З вашых слоў вынікае, што ўсё ж такі дзяцінства мае значэнне. Можа, акурат бабуля гэтае зярнятка беларускай мовы ў вас і заклала?
— Так, я пагаджуся з вамі.
— Калі казаць пра папулярызацыю беларускай мовы, пра кароткія відэа, тыкток і знакамітую «шуфлядку». Наколькі такая форма спраўджваецца? Гэта павялічвае цікавасць да беларускай мовы, вы ставіце сабе мэты нейкія ў гэтым?
— Можна тут казаць высокія словы пра тое, што я намагаюся ахапіць усіх беларусаў ва ўсім свеце, але перш за ўсё, я лічу, трэба пачынаць з сябе. Калі мне гэта цікава, калі мне цікава знаходзіць нейкія цікавыя словы, нейкія цікавыя выразы, якія ёсць толькі ў беларускай мове, гэта мяне матывуе ствараць гэтыя відэа. А людзі: яны ж бачаць, як я гэта ствараю, што мне гэта цікава, і яны таксама цікавяцца. Такі ланцужок атрымліваецца.
Я бачу, што гэта і ёсць мая мэта. Праз самазацікаўленасць рабіць так, каб і іншыя цікавіліся, у тым ліку моладзь.
Да прыкладу, у тыктоку на працягу 28 дзён мяне паглядзела 1,9 мільёнаў чалавек. З гэтай колькасці 69,9% — гэта людзі з тэрыторыі Беларусі. 34% маюць ад 18 да 24 гадоў, і яшчэ 28% — гэта ад 25 да 34 гадоў. Бачыце, гэта не толькі моладзь, але і старэйшыя людзі.
А да прыкладу, у інстаграме аўдыторыя яшчэ больш сталая. Вось, да прыкладу, відэа пра Дзеда-барадзеда. У мяне была такая міні-серыя пастоў, у якіх я прыгадваю пра тое, што можа складаць такі культурны код беларусаў, у тым ліку прыгадваю калыханку Дзеда-барадзеда.
У інстаграме гэтае відэа з ім паглядзела 655 тысяч чалавек, ёсць шмат падабаек, каментарыяў, а ў тыктоку — толькі 3564 чалавекі.
— Бо моладзь не ведае Дзеда-барадзеда…
— Так, не ведае. Але калі я бяру калыханку «Пакрысе на расе», то ў тыктоку 326 тысяч праглядаў, а ў інстаграме — амаль у тры разы менш. Бачыце, такім чынам, я ахопліваю розныя аўдыторыі. Таксама ёсць відэа на youtube у фармаце shorts, гэта кароткія відэа. Але на ютубе можа быць і дзве тысячы праглядаў, а можа быць і 18 тысяч, або ўсяго 288. Там цяжка прадбачыць наперад, але цікавасць ёсць.
— Падзялюся асабістай рэфлексіяй. Вось вы згадалі відэа пра Дзеда-барадзеда, і мяне вельмі здзівілі некаторыя каментарыі пад гэтым відэа, што, аказваецца некаторыя ў дзяцінстве баяліся гэтага персанажа. Гэта было адкрыццё. Здаецца, такі пазітыўны персанаж…
— Так, гэта было цікава. Чаго там, здаецца, баяцца? Як казала тая ж мая бабуля: «Вось табе, калі хочаш». Але былі каментарыі і такія, што толькі цяпер я зразумеў, што дзякуючы гэтаму ў мяне ёсць веданне мовы.
— Яшчэ пра маладых людзей. Маладых людзей, дзяцей можна зацікавіць беларускай мовай, можа, справа ў форме падачы? Вось вы кажаце, ваш сын вам ужо дапамагае, і гэта ж не выклікае ў яго супраціву…
— Так, яму цікава гэта. Ён сам гаворыць, што, тата, давай нешта здымем, хоць яму пяць гадоў. А ці ёсць цікавасць у моладзі да беларускай мовы? У мяне гэтае пытанне не стаіць, таму што я бачу жывую цікавасць да мовы і жаданне вывучаць родную мову. Толькі размаўляць з маладымі людзьмі трэба на іх мове.
І мне не сорамна падацца смешным або недарэчным. Сорамна будзе, калі я нічога не зраблю для прасоўвання роднай мовы. Чым прасцей будзе вывучаць мову, тым лепей для ўсіх нас. Я зразумеў, што ў гэтым працэсе мы ўсе — як падлеткі.
Вось асабіста ў мяне быў вялікі перапынак у размове на беларускай мове, я, па сутнасці, спыніўся ў развіцці па гэтым напрамку на ўзроўні выпускніка школы. Мне падаецца, што як і большасць беларусаў, на жаль.
З часоў наведвання ў якасці журналіста розных прэс-канферэнцый у мяне нарадзілася фраза як бы ад імя арганізатараў гэтых прэс-канферэнцый, што «ў нас максімальна важная тэма, таму мы раскажам пра яе максімальна сумна». А я не хачу сумна і нудна, доўгімі лекцыямі або доўгімі тэкстамі. Беларуская мова — яна жывая, яна развіваецца, і гэта трэба паказваць.
Вось да майго відэа пра шуфлядку пакінулі каментарый, што гэта «адзін біт інфармацыі». Што, спрабавалі абясцэніць маю працу? А гэта праца. 10 секунд відэа заняло некалькі гадзін працы, без уліку самой ідэі. Як вынік — сотні вясёлых каментарыяў, сотні тысяч праглядаў, людзі дзякуюць, дзеляцца гэтым відэа. І я цяпер ведаю, што гэты адзін біт інфармацыі яны запомнілі назаўжды.
Ведаеце, ім не трэба нічога рабіць, каб запомніць. І такі фармат — адна з маіх мэт: каб людзі запаміналі мову, не прыкладаючы ніякіх намаганняў.
— А ці маеце вы свае любімыя словы па-беларуску?
— Ой, у мяне ёсць некалькі такіх слоў. Адно з іх таксама ад маёй бабулі — гэта словы «нягеглы». Вось яна сварылася калі на мяне, то казала гэта слова. Яшчэ адно з такіх слоў — «валацуга». У гэтых слоў ёсць свой характар, і іх вельмі цяжка перакласці на рускую мову. І яшчэ мне вельмі падабаецца слова «летуценнік». Калі я жыў у Тбілісі, то зняў нават відэа на гэтую тэму…
Сачыць за творчасцю Васіля Ядчанкі можна па наступных спасылках: у інстаграме, тыктоку, ютубе і фэйсбуку.
Чытайце таксама:
«На 10 месцаў тры чалавекі». Чаму ў беларускіх універсітэтах недабор на «беларускую філалогію»
Ютубер выклаў пяць аргументаў, чаму не пераходзіць на рускую мову ў ютубе
