Čamu katoliki i pravasłaŭnyja śviatkujuć Vialikdzień u rozny čas?
Vialikdzień — ruchomaje śviata (nie maje stałaj daty ŭ kalendary). Raźlik daty jaho śviatkavańnia taki: pieršaja niadziela paśla poŭni, jakaja nastupiła paśla dnia viasnovaha raŭnadzienstva. Roźnica ŭ tym, što katoliki vykarystoŭvajuć hryharyjanski kalandar, adpaviedna jakomu raŭnadzienstva, jak i astranamičnaja źjava, kali dzień roŭny nočy, nastupaje 21 sakavika.
Pravasłaŭnyja ž karystajucca julijanskim kalendarom, jaki zapoźnieny adnosna realnaha ruchu śviacił na niebie, i adpaviedna jakomu dniom raŭnadzienstva ličycca 3 krasavika, tamu Vialikdzień nie moža nastupić raniej za nastupny dzień. Adpaviedna statystycy, kala traciny hadoŭ katalicki Vialikdzień supadaje z pravasłaŭnym, amal u pałovie vypadkaŭ apiaredžvaje jaho na tydzień, u 5% — na 4 tydni, a ŭ kožnym piatym vypadku — na 5 tydniaŭ.
Chryścijanski sens Vialikadnia, badaj, usim viadomy — uvaskrašeńnie Isusa Chrysta. A jakija dachryścijanskija składniki hetaha śviata?
Pravasłaŭny śviatar aśviačaje vielikodnuju ježu ŭ v. Danilevičy Lelčyckaha r-na. 2016 h.
Daśledčyki ličać, što adznačeńnie ŭvaskrašeńnia Isusa z pryniaćciem chryścijanstva nakłałasia na bolš staražytnaje śviata, a chutčej navat cykł śviat, źviazanych z pačatkam novaha sielskahaspadarčaha hoda, ziemlarobčaha siezona. Dla sučasnaha haradskoha nierelihijnaha biełarusa Vialikdzień, badaj, paznačaje sapraŭdny prychod viasny, jakaja zajaŭlaje pra siabie ŭ publičnaj prastory kvietkami 8 Sakavika.
Tamu my prybirajemsia, myjem vokny, vykidajem niepatrebnyja rečy — robim toje ž, što i našy viaskovyja prodki, chaj i ŭkładajučy ŭ hetyja dziejańni praktyčny sens, a nie simvaličny — novaha pačatku i adradžeńnia Suśvietu. Viaskoŭcy da Vialikadnia paradkujuć nie tolki ŭłasnuju chatu i padvorak, ale i hramadskuju prastoru: mianiajuć ubrańnie ŭ chramach, na prydarožnych kryžach.
Vielikodny zvyčaj zamieny tekstylu na kamiennych abročnych kryžach, jakija zavuć «dzievačkami», zachoŭvajecca ŭ Lelčyckim rajonie.
Niedarma savieckaja ŭłada hałoŭnyja subotniki ŭ hodzie prymiarkoŭvała da viesnavoha pieryjadu (apielujučy da dnia narodzinaŭ Lenina 22 krasavika). Nu bo, padavałasia b, čamu nie da vosieńskaj hadaviny revalucyi? Jak bačym, nie tolki chryścijanskaja carkva apieluje nadavańniem novych sensaŭ starym formam.
Haradskija ludzi siońnia taksama mohuć źviarnuć uvahu na prastoru vakoł siabie i padumać, jak možna zrabić jaje bolš pryvabnaj i zručnaj dla siabie i susiedziaŭ. Dla hetaha, kaniečnie, možna i nie čakać Vialikadnia, ale śviata ŭsio ž — davoli dobraja nahoda.
Jakija hałoŭnyja simvały Vialikadnia?
Badaj, hałoŭnymi simvałami śviata ličacca farbavanyja jajki i vypiečka z pšaničnaj muki, jakaja ŭ roznych miascovaściach mahła zvacca bułka, pascha, kulič, baba, mazurka, piroh.
Čyrvonaje jajka ŭ chryścijanstvie simvalizuje viečnaje žyćcio Isusa Chrysta, jaho kroŭ, ale, kali pahladzieć hłybiej, heta jašče dachryścijanski simvał zaradžeńnia novaha žyćcia, abnaŭleńnia i harmonii Suśvietu. Bułki ź ciesta na zakvascy taksama simvalizujuć adradžeńnie žyćcia, jakoje ŭvasablajecca «žyvym» ciestam, što padymajecca ŭ dziažy. Adno z chryścijanskich tłumačeńniaŭ — uvasableńnie cieła Chrysta.
Bułki razam ź jajkami aśviačajucca ŭ carkvie, ale dla sialan jany mieli akramia relihijnaha značeńnia simvałaŭ Vialikadnia i śvieckaje, praktyčnaje vymiareńnie — heta była śviatočnaja ježa, jakuju štodnia ŭ bolšaści haspadarak nie mahli sabie dazvolić. Sučasny haradski čałaviek siaredniaj zamožnaści praz padvyšeńnie dabrabytu, badaj, straciŭ adčuvańnie padziełu ježy na štodzionnuju i śviatočnuju. Ježa našych viaskovych prodkaŭ chutčej naadvarot usprymajecca jak prostaja i zachoŭvaje tolki simvaličny sens. To čamu b da jaje nie viarnucca ŭ śviata, i nie ŭzhadać, što jašče našy baćki mieli zusim inšaje, moža, bolš ekałahičnaja mieniu, ź miascovych praduktaŭ?
Jakija naturalnyja farbavalniki možna vykarystać dla jajek?
Najčaściej jajki na Vialikdzień farbujuć u čyrvony koler u advary šałupińnia ad cybuli. Možna nanieści na jajka ŭzor voskam ci pryviazać listočki, tady paśla trymańnia ŭ advary cybulniku ŭzor na jajku zachavaje naturalny koler škarłupiny.
Niefarbavanymi, biełymi albo inšaha adcieńnia jajki zastavalisia ŭ siemjach, dzie niechta pamior na praciahu hoda, što papiaredničaŭ Vialikadniu. Ale časam na śviatočnym stale mahli źjavicca farbavanyja jajki adroznaha ad čyrvonaha koleru:
čorny davaŭ nastoj alchovaj kary i ržavaha žaleza,
zialony — maładoha žyta ci biarozavych listkoŭ,
žoŭty — jabłynievaj kary, kocikaŭ tapoli ci siannoj paciaruchi,
karyčnievy — uzvar šałupińnia hrečki.
Jak Vialikdzień źviazany z kultam prodkaŭ?
U bolšaści łakalnych biełaruskich tradycyj na čas kala Vialikadnia prypadaje adna z dat paminańnia prodkaŭ u pravasłaŭnych, kali chodziać na mohiłki i pakidajuć tam jajki dy inšuju vielikodnuju ježu. Uvohule paminańni prodkaŭ, Dziady, mahli ładzicca napiaredadni ci nie kožnaha vialikaha kalandarnaha śviata. Katoliki zvyčajna mieli adno paminańnie na praciahu hoda — 1—2 listapada.
Zvyčajna adna z paminalnych dat u pravasłaŭnych prychodziłasia na vielikodny pieryjad — na mohiłki chadzili ci ŭłasna na Vialikdzień, ci ŭ čaćvier, niadzielu, praz paniadziełak ci praz aŭtorak paśla jaho (na Radaŭnicu). Heta dała padstavu daśledčyku Siamionu Hutnovu, vyniki daśledavańnia jakoha my publikavali, kazać, što «Radaŭnica — heta parasonavaje paniaćcie. Bo nie isnuje niejkaj adzinaj Radaŭnicy, heta sukupnaść viasieńnich paminalnych dzion». Ale Radaŭnica / Radunica — heta kankretnaja data, dziaviaty dzień paśla Vialikadnia, aŭtorak. Inšyja paminalnyja dni ŭ hety pieryjad majuć ułasnyja nazvy — Naŭski Vialikdzień (čaćvier), Pravodnaja niadziela.
Tamu možna skazać, što (vosieńskija) Dziady — našmat bolš parasonavaje paniaćcie, čym Radaŭnica, bo vosieńskaje paminańnie ŭ pravasłaŭnych nie abaviazkova prypadała na šyroka viadomyja Źmitraŭskija Dziady. U niekatorych miascovych tradycyjach hałoŭnym vosieńskim paminańniem prodkaŭ byli Uźvižanskija, Pakroŭskija, Kazanskija, Kuźmy-Dziamjanavy, Michajłaŭskija ci Pilipaŭskija Dziady — pierad adnajmiennym śviatami ci postam.
Jašče Siamion Hutnoŭ śćviardžaje, što Dziady stvarajuć siemantyčnuju apazicyju Radaŭnicy. Ale Radaŭnica — heta, pa sutnaści, tyja ž Dziady, i navat isnujuć miascovyja nazvy Radonieckija, Radonišskija, Radoŭničnyja, Vielikodnyja Dziady. To bok Radaŭnica — heta vid Dziadoŭ i jana nie moža znachodzicca ŭ siemantyčnaj apazicyi da bolš ahulnaha paniaćcia. Kali majucca na ŭvazie vosieńskija Dziady i ich rola ŭ sučasnym śviatočnym kalendary Respubliki Biełaruś — to apazicyja, kaniečnie, jość. Ale tady my nazirajem zvužeńnie pieršapačatkovaha sensu słova Dziady adnosna raniejšaha «luboje paminańnie prodkaŭ na praciahu hoda».
Padobnyja dumki davodziłasia čuć i ad polskich daśledčykaŭ, jakija zajmalisia biełaruskimi paminalnymi tradycyjami: «Dziady — heta vosień», «Pravasłaŭnyja pierajmajuć Dzień usich śviatych». Praŭda, u pryvatnych razmovach vyśviatlałasia, što kalehi takim čynam akreślivajuć svaje nazirańni ab stanie žyvoj tradycyi na momant daśledavańniaŭ (pačynajučy z 1990-ch hadoŭ), viedajučy ab histaryčna raźvitoj kultury paminańnia prodkaŭ siarod pravasłaŭnych biełarusaŭ.
Siamion Hutnoŭ taksama piša, što «Dziady… heta: a) zachodniaja, b) katalickaja tradycyja». Ale pravasłaŭnyja pa ŭsioj Biełarusi adznačali Dziady niekalki razoŭ na hod i zvyčajna majuć i niejkuju vosieńskuju, i niejkuju viasnovuju datu paminańnia prodkaŭ, ułasna ŭ vielikodny čas.
Čytajcie taksama:
