Biełarusy zaŭvažyli, što im kudy bolš zrazumiełyja rehijony susiednich Polščy, Litvy i Łatvii, čym ułasnyja, nazvy jakich ni pra što nie kažuć i ŭvohule niejak padazrona supadajuć z savieckimi abłaściami. I hetyja padazreńni nie biespadstaŭnyja.
Samo paniaćcie etnahrafičnaha rehijëna źjaŭlajecca davoli ŭmoŭnym i adnosnym, ale maje vialikaje instrumientalnaje značeńnie i akazvaje niepasredny ŭpłyŭ na navukovyja daśledavańni, a taksama jašče bolš šyroka na padtrymańnie rehijanalnaĭ identyčnaści.
Historyka-etnahrafičnyja rehijony pavodle Citova. Fota: Wikimedia Commons
Siońnia ŭ Biełarusi vyłučajuć šeść historyka-etnahrafičnych rehijonaŭ: Zachodniaje Paleśsie, Uschodniaje Paleśsie, Paniamońnie, Paazierje (abo Padźvińnie), Padniaproŭje i Centralnaja Biełaruś.
Hetyja rehijony vielmi padobnyja pa pamierach, amal raŭnaznačnyja i zajmajuć prykładna tyja ž terytoryi, što i Bresckaja, Homielskaja, Hrodzienskaja, Viciebskaja, Mahiloŭskaja i Minskaja vobłaści. Heta supadzieńnie nie vypadkovaje.
Ale ci havorać hetyja nazva choć pra niešta, ci ŭźnikaje jakaja-niebudź asacyjacyja, stereatyp pra ludziej i ichniuju kultury ŭ hetych rehijonach? Za vyklučeńniem Paleśsia — nie. Dyk adkul i kali jany tady ŭsie ŭzialisia?
Ich namalavali ŭ apošniaĭ čverci XX stahodździa, našmat paźniej, čym u našych susiedziaŭ. U Biełarusi jany nie stali tym instrumientam i tym sposabam pracy z etničnymi asablivaściami i samaśviadomaściu nasielnictva, jakimi stali rehijony susiedziaŭ.
Ułasna źjaŭleńnie biełaruskich rehijonaŭ spravakavała praktyčnaja nieabchodnaść. U 1976 hodzie było pryniata rašeńnie ab stvareńni Biełaruskaha dziaržaŭnaha muzieja narodnaĭ architektury i pobytu pad adkrytym niebam. Pa anałohii z adpaviednymi muziejami Łatvii, Litvy i Ukrainy ŭ asnovu ekspazicyĭnaĭ struktury biełaruskaha skansiena musili być pakładzieny navukova abhruntavanyja etnahrafičnyja rehijëny. Ale spačatku ich treba było vynajści.
Płan z raźbićciom muzieja narodnaj architektury i pobytu ŭ Stročycach na siektary pavodle etnahrafičnych rehijënaŭ Citova. Zachodniaje i Uschodniaje Paleśsi, Paniamońnie i «miastečka» tak za dziesiacihodździ isnavańnia muzieja i nie byli stvorany. Fota: Wikimedia Commons
Za spravu ŭ chutkim časie ŭziaŭsia supracoŭnik Instytuta mastactvaznaŭstva, etnahrafii i falkłoru Akademii navuk Biełarusi etnohraf Viktar Citoŭ (1938-2020). Im na padstavie «analizu raznastaĭnych kampanientaŭ (łandšaftna-hieahrafičnych umoŭ, charaktaru raśsialeńnia i arhanizacyi žyłoha asiarodździa, haspadarčych zaniatkaŭ, transpartnych srodkaŭ, narodnaha adzieńnia)» była pradstaŭlena kancepcyja historyka-etnahrafičnaha rajaniravańnia, jakaja padzialiła Biełaruś na vyšejnazvanyja šeść rehijonaŭ.
Kancepcyju ŭzhadniali na samym vysokim uzroŭni tahačasnaha savieckaha kiraŭnictva krainy.
Za apošnija paŭvieka hetaja kancepcyja amal nie źviedała źmienaŭ, ale nie tamu, što była idealna vyvieranaj, a tamu što była štučnaj i absalutna niezapatrabavanaj.
Muzieju taksama nie vielmi paščaściła. Za amal 50 hadoŭ zdoleli sabrać tolki ekspazicyi Centralnaj Biełarusi, Padniaproŭja i Paazierja, pomniki Paleśsia i Paniamońnia, razabranyja i pieraviezienyja kaliści sa svaich miescaŭ u muziejnaje schovišča, chutčej za ŭsio, za hety čas pieratvarylisia na parachniu.
A što susiedzi?
Adzin z naĭbolš blizkich i davoli paśpiachovych prykładaŭ kanstrujavańnia etnaterytaryjalnych identyčnaściaŭ demanstruje susiedniaja Litva.
Samyja pieršyja sproby kłasifikavać biełarusaŭ i litoŭcaŭ pavodle ich etnaterytaryjalnych adroźnieńniaŭ byli zrobleny jašče ŭ siaredzinie XIX st.
Adnu ź pieršych takich sprob padzialić Litvu zrabiŭ jašče historyk i etnohraf Teador Narbut u svaim artykule «Vyznačeńnie miežaŭ ułasnaĭ Litvy ad starany Słavianščyny» («Oznaczenie granic Litwy właściwej od strony Słowiańszczyzny») u 1856 hodzie. Niekatoryja rehijony, jak Pieluziju i Nieromu, jon prosta biespadstaŭna vydumaŭ.
Nastupnyja daśledčyki na rehijanalnych samapradstaŭleńniach miascovaha nasielnictva adlustroŭvali histaryčny padzieł litoŭcaŭ jak minimum na dźvie vialikija hrupy — aŭkštaĭtaŭ («sapraŭdnuju Litvu») i žemaĭtaŭ («Žmudź»). Žamojć z daŭnich časoŭ vyłučałasia palityčna, administracyjna i kulturna, usio, što nie ŭvachodziła ŭ jaje, ličyłasia ŭłasna Litvoj.
Karta-schiema etnahrafičnych rehijënaŭ Litvy, składzienaja A. Tamašaĭcisam. 1939 h.
Hetyja kłasifikacyi ŭ daleĭšym byli pakładzieny ŭ asnovu nie tolki etnakulturnaha rehijanavańnia Litvy, ale taksama dyjalektnaha padziełu litoŭskaĭ movy.
Tolki ŭ čas dynamičnych pracesaŭ u kancy XIX — pieršaĭ pałovie XX st., jakija ŭździeĭničali na sacyjalnyja suviazi, kulturu, miežy i etnanimiju, byli vynajdzieny takija etnarehijëny, jak Dzukija, Suvałkija i Kłaĭpiedski kraĭ. Pamiežny sa słavianskim plemieniem rehijon Dzukija atrymaŭ svaju nazvu ad charakternaha dziekańnia miascovaha nasielnictva. Susiednija žamojty ličyli dzukaŭ miašancami. Taksama zakładaŭsia stereatyp jak rehijona, dzie «čaścieĭ možna bačyć staražytnyja zvyčai patryjarchalnyja».
«Pa pryčynie susiedstva z pavolnymi rusinami (h. zn. biełarusami — «NN») i źbiadniełymi mazurami, charaktar dzuka staŭ miakčeĭšym, łaŭčeĭšym i miralubivym da čužyncaŭ, ale i schilnym da asimilacyi».
Admietnaść rehijona zaśviedčana litoŭskimi litaratarami i publicystami. Ale hałoŭnym faktaram źjaŭlałasia toje, što svaju admietnaść dekłaravali sami dzuki. Miežy Dzukii zastavalisia ŭmoŭnymi i zaležali ad taho, što było pakładziena ŭ asnovu kłasifikacyi — śpiecyfika movy, materyjalnaja ci duchoŭnaja kultura. Siońnia Dzukija ŭsio bolš pieratvarajecca ŭ rehijanalny brend.
Historyka-kulturnyja rehijëny Litvy. 1985 h.
Sučasnyja kontury susiedniaj Suvałkii vyznačajuć raka Niëman i miaža Litvy z Polščaĭ, akreślena na terytoryi, jakaja paśla padziełaŭ trapiła ŭ Prusiju, a paśla ŭ skład Suvałkaŭskaj hubiernii Carstva Polskaha, dzie znachodziłasia da Pieršaj suśvietnaj vajny. Pa inšy bok hranicy polskaja Suvalščyna.
Tut na niekalki dziesiacihodździaŭ ranieĭ było skasavana pryhonnaje prava, bolš za sto hadoŭ dzieĭničaŭ hramadzianski kodeks Napaleona, nikoli nie skasoŭvaŭsia i ŭvieś čas dzieĭničaŭ Hryharyjanski kalandar i h.d.
Bolš sučasnyja formy haspadarańnia, aktyŭnaje pieraĭmańnie zachodniaha pobytu, zamožnaść miascovych stvaryli stereatyp pra suvalkiĭcaŭ jak pra vielmi dbaĭnych, ale aščadnych i navat skvapnych haspadaroŭ.
Pry tym praz «administracyĭny» pryncyp u «suvalkiĭcy» trapili roznyja łakalnyja hrupy litoŭcaŭ — zanaviki, kapsy i navat dzuki.
Historyka-kulturnyja rehijëny Litvy, vyłučanyja na padstavie analizu kompleksaŭ tradycyĭnaha žanočaha adzieńnia. 1986 h.
Terytaryjalnaja adasoblenaść sadzieĭničała ŭkaranieńniu rehijanalnaĭ śpiecyfiki nie tolki ŭ litoŭskim Zaniamońni, ale taksama ŭ Vilenskim i Kłaĭpiedskim krajach, jakija peŭny čas byli adździeleny dziaržaŭnymi miežami ad Litvy.
Vyłučeńnie Kłaĭpiedskaha i Vilenskaha krajëŭ u 1920-1930-ja hh. u jakaści asobnych subrehijënaŭ Litvy było abumoŭlena nie tolki i, chutčeĭ za ŭsië, nie stolki etnakulturnaĭ śpiecyfikaĭ hetych pamiežnych terytoryĭ, kolki ich asablivym palityčnym statusam.
Kali ź Vilenskim krajem, jaki byŭ pad Polščaj u mižvajenny čas, usio zrazumieła, to historyja Kłajpiedskaha kraja cikaviejšaja. Heta častka byłoĭ Małoĭ (abo Pruskaĭ) Litvy, jakuju jašče ŭ XIII st. utvaryli zavajavanyja Teŭtonskim ordenam zachodniebałckija ziemli. Nazva ŭźnikła ŭ XVI st. u vyniku supraćpastaŭleńnia hetaĭ histaryčnaĭ vobłaści VKŁ, ad jakoha jana ŭvieś čas była adździelena miažoj.
Miascovyja litoŭniki-pratestanty pakrysie aniamiečvalisia, ale palityčnyja ŭmovy spryjali raźvićciu litoŭskaj kultury. Tut uźnikła značnaja kolkaść litoŭskich škoł, a ŭ XIX st. byŭ naładžany druk litoŭskaĭ litaratury, jakaja masava dastaŭlaŭsia knihanošami ŭ Litvu. Pobyt małalitoŭcaŭ mała čym adroźnivaŭsia ad niamieckaha, ale mocna adroźnivaŭsia ad litoŭskaha. Hałoŭnym adroźnieńniem była luteranskaja viera.
U Małoj Litvie svaich suplamieńnikaŭ usprymali jak daščentu spałanizavanych katalikoŭ.
U 1923 hodzie kraj upieršyniu byŭ uźjadnany ź Litoŭskaj dziaržavaj. Paśla vajny kraj u značnaj stupieni straciŭ svajo nasielnictva, u kancy XX st. spadčynu litoŭnikaŭ, jakich tut naličvałasia ŭsiaho niekalki sotniaŭ čałaviek, pačała adradžać «z knih» miascovaja intelihiencyja.
Etnahrafičnyja rehijëny Litvy pavodle Ž. Šaknisa i D. Pivarunasa. 2001 h.
Kančatkova hetyja novyja rehijony byli lehitymizavanyja i pastaŭleny ŭ adzin šerah z Aŭkštajcijaj i Žemaĭcijaĭ u 1980-ch hh., kali litoŭskija, łatyšskija i estonskija etnohrafy pad ehidaĭ Instytuta etnahrafii im. M.M. Mikłuchi-Makłaja AN SSSR pryniali ŭdzieł u šyrokamaštabnym prajekcie etnahrafičnaha rajaniravańnia svaich respublik. U 1985 h. źjaviłasia aficyĭnaja navukovaja karta historyka-kulturnych abłaścieĭ Litvy z davoli šyrokimi pierachodnymi zonami.
Sproby bolš dakładna vyznačyć miežy etnahrafičnych rehijënaŭ Litvy aktyvizavalisia ŭ pačatku XXI st., kali ŭ litoŭskim hramadstvie aktyŭna abmiarkoŭvałasia mahčymaść administracyĭna-terytaryjalnaĭ reformy krainy ŭ adpaviednaści z navukovymi ŭiaŭleńniami ab padziele litoŭcaŭ na asobnyja subetničnyja hrupy.
Z hetaĭ metaĭ litoŭskimi etnołahami była padrychtavana novaja karta etnahrafičnych rehijënaŭ Litvy, vyraznyja abrysy jakich byli dakładna praviedzieny pa miežach naĭdrabnieĭšych sučasnych administracyĭnych adzinak krainy — starostvaŭ.
Terytaryjalnaja struktura farmalnych rehijënaŭ Litvy pavodle A. Rahaŭskaĭcie
Jak bačna ź litoŭskaha prykładu, navat šyrokimi ahulnymi mazkami možna dobra patłumačyć adroznaść peŭnych rehijonaŭ krainy.
Vielmi padobnaja situacyja z rehijonami ŭ Łatvii: vyraznaja miaža pamiž rehijonami, byłoj Livonijaj i Kurlandskim hiercahstvam, prachodzić pa Dźvinie. Takija rehijony jak Łathalija i Kurziemie adpaviadajuć miescam raśsialeńnia narodnaściej łathałaŭ i kuršaŭ z admietnymi moŭnymi asablivaściami. U Łathalii i Sielii taksama pražyvaje značnaja dola litoŭcaŭ, biełarusaŭ, ruskich, palakaŭ z adroznaj kulturaj, movaj i relihijaj.
Što nie tak ź biełaruskimi rehijonami
Aryhinalnaja karta historyka-etnahrafičnych rehijonaŭ Biełarusi pavodle Citova
Pieršaje, što kidajecca ŭ biełaruskich etnahrafičnych rehijonach, heta pryviazka bolšaści nazvaŭ nie da histaryčnych narodnaściej i histaryčnych miežaŭ, a da rek: Paniamońnie da Niomana, Padniaproŭje da Dniapra, Padźvińnie (jano ž Paazierje) da Dźviny. Adzin rehijon nazvany Centralnaj Biełaruśsiu, a jašče dva — Paleśsiami.
Adčuvajecca tvorčy kryzis u najmieńni rehijonaŭ. I jon zrazumieły, bo nijakich paniamoncaŭ, padniaproŭcaŭ, padźvincaŭ i, kryj boža, centralna-biełarusaŭ nikoli nie isnavała. Ni jak ekzaetnonimaŭ, ni jak samanazvaŭ.
Adzinaje adroźnieńnie tut palešuki. Siońnia my pad hetaj nazvaj majem na ŭvazie ŭsich žycharoŭ Paleśsia, ale ŭjaŭlajem ich vyklučna jak zachodnich palešukoŭ, jakija havorać na svajoj asablivaj movie, padobnaj da ŭkrainskaj, choć heta nie słušna dla žycharoŭ uschodniaj častki Biełaruskaha Paleśsia.
Miežy etnahrafičnych rehijonaŭ supadajuć ź miežami dyjalektaŭ biełaruskaj movy tolki na Zachodnim Paleśsi. Fota: Anłajnier
U cełym, adzin rehijon, ź jakim možna pahadzicca ŭ rajanavańni Citova, heta Zachodniaje Paleśsie. Adrozny ad astatnich biełarusaŭ pobyt u lasistaj i bałocistaj miascovaści, bujnyja pasieliščy, adroznaja mova, najaŭnaść paznavalnaj samanazvy. I heta lažyć na pavierchi, jak i ŭ vypadku ź litoŭskimi rehijonami, nie treba pahłyblacca ŭ niejkija formy chat, kieramiku i charaktar vyšyŭki.
A voś usio astatniaje možna z čystym sumleńniem pierakreślivać. Uschodniaje Paleśsie ciahniecca ad Brahina da Starobina i doŭhaj «nahoj» zachoplivaje Hancavičy. Nie budziem spračacca z etnahrafijaj, ale z historyjaj hety rehijon nie stasujecca nijak. Brahin i Łojeŭ z časoŭ Lublinskaj unii, u adroźnieńnie ad astatniaj Biełarusi, uvachodzili nie ŭ VKŁ, a ŭ skład Karony Polskaj z ułasnymi pravavymi i kulturnymi asablivaściami. Ale heta adzinaje vyklučeńnie, na jakoje stvaralnik rajanavańnia navat nie źviarnuŭ uvahi.
Łojeŭ i Brahin z časoŭ Lublinskaj unii praciahły pieryjad raźvivalisia ŭ składzie Karaleŭstva Polskaha, asobna ad Vialikaha Kniastva Litoŭskaha, ale zhodna z etnahrafičnym rajanavańniem abjadnoŭvajucca razam sa Starobinam i Hancavičami daloka na zachadzie
U cełym ža Biełaruś siońnia składajecca z «pahryzienaj» z usich bakoŭ etničnaj biełaruskaj terytoryi, tak što takich administracyjnych adroźnieńniaŭ pamiž rehijonami až da pačatku XX stahodździa amal i niama.
Dyk što, u Biełarusi niama rehijonaŭ?
Zachodniaja častka krainy kala 20 hadoŭ była adździelena ad uschodniaj frontam Pieršaj suśvietnaj vajny, a paśla saviecka-polskaj hranicaj, ale ž rajanavańnie rabiłasia na pieryjad papiarednich dziesiacihodździaŭ. Ź inšaha boku — uschodniaja častka Biełarusi na 20 hadoŭ raniej była dałučana da Rasijskaj impieryi, tam adbyvalisia pracesy, adroznyja ad tych, što adbyvalisia ŭ centralnaj i zachodniaj častkach.
Raspaŭsiudžańnie kvintavych napievaŭ i raspaŭsiudžańnie kvartavych, tercavych i siekundavych napievaŭ pavodle T.B. Varfałamiejevaj. Supiadzieńniaŭ z rehijonami Citova nie prasočvajecca
Ale Citoŭ, malujučy historyka-etnahrafičnuju kartu Biełarusi na kaniec XIX — pačatku XX stahodździa, spasyłaŭsia nie na XVIII stahodździe, a na kudy bolš hłybokuju staražytnaść.
Artykuł pra kožny rehijon možna znajści ŭ «Biełaruskaj encykłapiedyi», voś jak Centralnuju Biełaruś histaryčna arhumientuje tam daśledčyk:
«3 10 st. paŭnočnaja častka rehijona ŭvachodziła ŭ skład Połackaha kniastva. U pačatku 12 st. vyłučylisia samastojnyja Minskaje, Iziasłaŭskaje, Łahožskaje kniastvy. U 14 st. Centralnaja Biełaruś uvajšła ŭ VKŁ. 3 pačatku 15 st. Minski ŭdzieł byŭ u składzie Vilenskaha vajavodstva (u 1566 utvorana Minskaje vajavodstva z centram u Minsku).
Paŭdniovaja častka Centralnaj Biełarusi ŭ staražytnaści była ciesna źviazana z Turaŭskim kniastvam, dzie vyłučylisia Słucki i Klecki ŭdzieły. U kancy 12 st. Słucki ŭdzieł staŭ samastojnym kniastvam, jakoje ŭ składzie VKŁ i Rečy Paspalitaj isnavała jak asobnaja administracyjnaja adzinka da kanca 18 st. Paśla 2-ha padziełu Rečy Paspalitaj (1793) Centralnaja Biełaruś uvajšła ŭ skład Minskaj hubierni.
U siarednieviakoŭi Centralnaja Biełaruś raźmiaščałasia na sumiežžy Biełaj Rusi i Čornaj Rusi i jak etnahrafičny rehijon sa svaimi admietnymi rysami skłałasia ŭ 18—19 st. U im byli skancentravany etnakulturnyja rysy, charakternyja amal dla ŭsich rehijonaŭ Biełarusi».
Apošnim skazam Citoŭ raśpisvajecca ŭ niesamastojnaści stvoranaha ŭłasnymi rukami rehijona. Kali tut «skancentravany etnakulturnyja rysy, charakternyja amal dla ŭsich rehijonaŭ Biełarusi», to heta nie rehijon, a pierachodnaja zona pamiž inšymi rehijonami.
Mapa narodnyjach strojaŭ Biełarusi
Miežy etnahrafičnych rehijonaŭ čamuści režuć navat mnohija bazavavyja etnahrafičnyja adziniki, takija jak areały raspaŭsiudžańnia narodnych strojaŭ. Fota: instahram «Paznaj Paleśsie»
Asobna varta źviarnuć uvahu na toje, što ŭ arhumientacyi Citova vialikaja ŭvaha nadajecca padziejam z historyi Staražytnaj Rusi i amal całkam ihnarujucca pracesy ŭ nastupnyja stahodździ, heta značyć u časy VKŁ, Rečy Paspalitaj i Rasijskaj impieryi, jakija ŭłasna i mahli paŭpłyvać na etnahrafičnuju raznastajnaść biełarusaŭ. Hetaja karcina nazirajecca ŭ apisańni ŭsich rehijonaŭ.
Dyk što, u na Biełarusi niama nijakich etnahrafičnych rehijonaŭ, akramia Paleśsia? Jość. Biełarusaŭ jašče rasijskija daśledčyki dzialili na ŭschodnich, pieravažna pravasłaŭnych («sapraŭdnych») i zachodnich, kanfiesiĭna nieadnastaĭnych (z razmytaĭ kateharyzacyjaĭ i identyfikacyjaĭ) biełarusaŭ; u jakaści asobnych etnahrafičnych hrup biełarusaŭ daśledčyki taksama vyłučali padlašan i palešukoŭ.
Sapraŭdy bolšuju častku Centralnaj Biełarusi, Padniaproŭja i Paazierja, prapanavanych Citovym, možna było b nazvać Biełaj Ruśsiu. Ale, vidać, u časy navukoŭca heta było palityčna sprečna: kali heta sapraŭdnaja Biełaja Ruś, to što za «lišnija» rehijony dałučany da BSSR?
Typy dvarovaj zabudovy pavodle V.S. Citova (1 — zamknuty dvor; 2 — H-padobny; 3 — adnaradny; 4 — dvuchradny; 5 — uskładnieny dvuchradny dvor) i pavodle A.I. Łakotki. Supadzieńniaŭ z rehijonami Citova nie prasočvajecca
Płanirovačna-kampazicyjnyja typy narodnaha žylla i rehijanalnyja dy łakalnyja rysy raźbianoha dekora pavodle A.I. Łakotki. Supadzieńniaŭ z rehijonami Citova nie prasočvajecca
Kab adšukać inšyja rehijony, treba paraŭnoŭvać roznyja miascovaści pamiž saboj i, kali znachodzicca adroźnieńnie, namiačać miažu.
Čym adroźnivajucca vakolicy Homiela i Vietki ad vakolic Ihumiena? Vialikaj kolkaściu staravieraŭ sa svajoj kulturaj, movaj i relihijaj.
Čym adroźnivajecca Lida, Ašmiany, Pastavy, to-bok rehijon uzdoŭž hranicy ź Litvoj, ad, skažam, vakolic Krupak? Pieravahaj katalikoŭ, vialikaj kolkaściu ludziej z polskaj etničnaściu, a taksama litoŭskimi ankłavami (nahadajem, my hladzim na miažu XIX i XX stahodździaŭ).
Ułasna histaryčnaja Vilenščyna budzie samym vyraznym i adroznym rehijonam Biełarusi paśla Zachodniaha Paleśsia.
Prezidenckija vybary 1994 hoda ŭ Biełarusi. Hałasy za Paźniaka i Šuškieviča pa rajonach. Bačna, što ichniaja elektaralnaja baza vypadaje na paŭnočny zachad krainy. Fota: Wikimedia Commons
Hety rehijon prajaviŭ siabie ŭ čas prezidenckich vybaraŭ 1994 hoda: tut najbolš za inšyja rehijony padtrymali apazicyjnych demakratyčnych kandydataŭ na tych vybarach — Zianona Paźniaka i Stanisłava Šuškieviča. Hetyja kataliki-biełarusy ŭsprymalisia tut kudy bolš jak svaje (asabliva Paźniak, jaki źjaŭlajecca ŭradžencam hetaha rehijona), čym pravasłaŭny ateist Łukašenka z uschodu.
«Viajšnoryja» na karcie vučeńniaŭ «Zachad-2017»
Novaje žyćcio rehijon zdabyŭ u paśpiachovym prajekcie Viejšnoryi. Paśpiachovy, bo było na što abapiercisia ŭ samareprezientacyi. Tut biełarusy sami dobra spravilisia z praktykavańniem pa kanstrujavańni etnahrafičnaha rehijona na padstavie tych asablivaściaŭ, što jon sapraŭdy maje i jakimi adroźnivajecca ad inšych.
Napeŭna, možna vyłučyć i niejkija inšyja, mienš vyraznyja rehijony, ale heta vymahaje hłybiejšaha analizu, asabliva kab vyznačyć choć by prykładnyja miežy pamiž imi na padstavie histaryčnaha i ekanamičnaha raźvićcia, etnahrafii i moŭnych asablivaściej.
Z kartaj dyjalektaŭ biełaruskaj movy taja ž prablema, što i z rajanavańniem na rehijony: adnojčy stvoranaja, jana ŭ takim niaźmiennym vyhladzie biez udakładnieńniaŭ isnuje dziesiacihodździ, źmianiajecca tolki sposab adlustravańnia adnoj i toj ža infarmacyi
Pakul ža navat karta biełaruskich dyjalektaŭ, jakaja šyrokim hradyjentam ad Bresta na paŭdniovych zachadzie da Viciebska na paŭnočnym uschodzie pakryvaje Biełaruś, vyhladaje maksimalna ŭmoŭnaj. Moža, vyjavicca, što jość padstavy asobna vyłučać Słuččynu ci Połaččynu, a moža heta ŭsio terytoryja vialikaha rehijona Biełaja Ruś.
Kali ž etnahrafičnyja rehijony namalavanyja Citovym bieź nieabchodnaha abhruntavańnia, to čamu navukoŭcy nie asprečać jaje?
Kali absalutna niezrazumiełyja faktary, pa jakich terytoryi adnosilisia da taho ci inšaha rehijona, to i abvierhnuć takoje rajanavańnie mietadałahična niemahčyma.
Možna pasprabavać stvaryć novaje rajanavańnie z nula, ale heta vymahaje šyrokich viedaŭ u roznych halinach, a valuntarysckaje malavańnie rehijonaŭ siońnia nie vitajecca. Tut patrebnaja daśledčyckaja śmiełaść.
Voś i visiać miortvym hruzam usie hetyja Paniamońnie, Padniaproŭje i Centralnaja Biełaruś, ź jakimi nie zrazumieła što rabić, bo niajasna, što jany takoje i jak źjavilisia na śviet.
U Biełarusi navat vydali sieryju marak, pryśviečanych etnaharafičnym rehijonam
U Litvie vyvučeńnie łakalna-rehijanalnaĭ raznastaĭnaści etničnaĭ kultury było i jëść adnym z pryjarytetnych kirunkaŭ etnałahičnaĭ navuki, jakoje spryjaje raźvićciu rehijonaŭ, nie daje praźmierna ŭnifikavać i centralizavać krainu.
U Biełarusi ž savieckaja i łukašenkaŭskaja palityka była i zastajecca skiravanaj na ŭnifikacyju i ŭsieahulnuju rusifikacyju. Častkova heta moža być vyklikana i bojaźziu sieparatysckich nastrojaŭ u zachodnim Paleśsi i siarod polskaj mienšaści (jakaja ŭ častcy rajonaŭ składaje ŭpeŭnienuju bolšaść) na paŭnočnym zachadzie.
U takich umovach rehijony mohuć vyznačacca tolki dyrektyŭna, zychodziačy nie z navuki, a ź ideałahičnaj nieabchodnaści.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Čytajcie taksama:
Adbitki impieryj. Čamu Polšča palityčna dzielicca pa kolišniaj hranicy Rasii i Hiermanii
Debiełarusizacyja. Čamu Smalenščyna nie viarnułasia ŭ Biełaruś?
Jak źbiralisia likvidavać savieckuju Biełaruś. Płan, jaki pamior razam ź jaho inicyjataram
