Arciom Bruchan. Fota: Narodnaje antykryzisnaje ŭpraŭleńnie
«Instruktavali, što Zachad nie taki drenny i treba brać resursy adusiul»
Arciomu Bruchanu 33. U Brescki abłvykankam jon pryjšoŭ u 2017 hodzie. U hałoŭnym upraŭleńni ideałahičnaj pracy, kultury i pa spravach moładzi jon kuryravaŭ pytańni zachavańnia historyka-kulturnaj spadčyny, a taksama adkazvaŭ za muziei.
Tady maładoje čynavienstva raźličvała, što pacichu Biełaruś refarmisckim šlacham pieratvorycca ŭ narmalnuju jeŭrapiejskuju krainu. Čynoŭnikaŭ instruktavali, što «Zachad nie taki drenny» — treba brać resursy adusiul i vybudoŭvać radzimu.
«Havaryli, što my pavinny bałansavać, zachoŭvać — spakoj, mir, karaciej «aby nie było vajny». Šmat havaryłasia pra niezaležnaść. Łukašenka i ciapier kaža pra jaje, ale toje nie supadaje z tym, što isnuje nasamreč», — raskazvaje Arciom.
Arciom Bruchan na adnoj z čynoŭnickich naradaŭ. Fota: archiŭ Arcioma Bruchana
U toj čas na Brestčynie da 10% finansavańnia prajektaŭ haliny, u jakoj byŭ zaniaty Bruchan, išło ź jeŭrapiejskich fondaŭ. Jany raźvivali biełaruskuju kulturu, jaje prajeŭrapiejskuju skiravanaść. Byli miakkaj siłaju, jakaja padšturchoŭvała ŭładu dziejničać u tym ža napramku.
Upraŭleńnie kultury tady adasobili ad ideałohii. U novaj struktury Bruchan byŭ namieśnikam kiraŭnika adździeła. I choć kantrolu pamienieła, svaboda ŭsio adno była abmiežavana.
«Hałoŭnaje dla nas było vykanańnie taho, što išło źvierchu, — tłumačyć były čynoŭnik. — Kali rasparadžeńnie pastupała z Administracyi Łukašenki ci ad jaho samoha, my musili kidać inšyja spravy i zajmacca tym, što pryjšło adtul».
Što ŭdałosia zrabić?
Arciom — vypusknik Bresckaha dziaržaŭnaha ŭniviersiteta imia Puškina. Jaho raźmierkavali ŭ Muziej abarony Bresckaj krepaści. Pracavać u im jamu padabałasia. Za piać hadoŭ daros da staršaha navukovaha supracoŭnika.
Kali prapanavali miesca ŭ abłvykankamie, pahadziŭsia.
Siektar historyka-kulturnaj spadčyny byŭ napružanym, adnak nie asabliva pierśpiektyŭnym. Bruchan zhadvaje, što pośpiech ci pravał chutka zabyvaŭsia.
Pryjarytetnymi byli prajekty, na adkryćcio jakich pryjazdžała načalstva sa stalicy.
Kali raptam na prajekt źviartaŭ uvahu Łukašenka, to srodki vydzialali biez zatrymki.
Adramantavany pałacava-parkavy ansambl u Kosava. Fota: skryn videa z sacyjalnych sietak
Naprykład, rašeńnie ab restaŭracyi Kosaŭskaha pałaca pad hascinična-turystyčny kompleks było pryniata Bresckim abłvykankamam jašče ŭ śniežni 2004 hoda. Prajekt trapiŭ u inviestycyjnuju prahramu 2008 hoda, ale da jaho nijak nie mahli padstupicca. Hrošy źjavilisia tolki paśla zajavy Łukašenki ŭ 2018-m.
Tady ž udałosia vybić finansavańnie na kansiervacyju Ružanskaha pałaca. Paźniej tam adbudavali bramu i flihiel.
Ružanski pałac
Adkryli adramantavany Kosaŭski pałacava-parkavy ansambl u 2022 hodzie.
Klučavym abjektam była i siadziba Napaleona Ordy ŭ Ivanaŭskim rajonie. Za adbudovu ŭzialisia taksama ŭ časy libieralizacyi, praciahvaje były čynoŭnik.
Jaho adździeł zmoh skaardynavać adnaŭleńnie siadziby staražytnaha šlachieckaha rodu Rejtanaŭ u Hrušaŭcy Lachavickaha rajona. Na jaho pajšli hrošy ź jeŭrapiejskich fondaŭ pa linii transhraničnaha supracoŭnictva.
Siadzibny dom Rejtanaŭ u Hrušaŭcy adrestaŭravany za srodki jeŭrapiejskich fondaŭ. Fota: smartpress.by
U Drahičynskim rajonie ŭ vioscy Zakaziel uzialisia za rekanstrukcyju kaplicy-pachavalni rodu Ažeškaŭ.
«Vybivać hrošy davodziłasia z bojem, — zaŭvažaje Arciom — Hety abjekt sapraŭdy kłasny, ale jon źniščaŭsia. Ni kapiejki ŭ jaho nie ŭkłali, kab uratavać. Daviałosia źviartacca ŭ prakuraturu, i tady znajšlisia hrošy».
Pastavili pomnik Kaściušku ŭ Mieračoŭščynie, dzie naradziŭsia naš znany suajčyńnik.
Pomnik Kaściušku. Fota: svaboda.org
U 2019-m z razmacham adznačyli 1000-hodździe Bresta. Pad jubilej adramantavali muziej «Biareście».
Los pomnikaŭ daŭniny časam zaležaŭ ad aktyŭnaści hramadzian: kali jany šmat pisali, tady na abjekt źviartali ŭvahu.
Za što ciapier soramna
Jość byłomu čynoŭniku i za što vybačycca.
U časie padrychtoŭki Bresta da jubileju źnieśli histaryčny dom na vulicy Budzionaha.
Dom 1930-ch hadoŭ, jaki źnieśli pad parkoŭku. Jon ličyŭsia pomnikam kanstruktyvizmu «streamline modern». Fota: binkl.me
Vykarystoŭvajučy roznyja instrumienty, jaho vyklučyli sa śpisu historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ, a čynoŭniki abłvykankama abhruntavali, čamu toje treba zrabić.
Tady było daručeńnie Łukašenki pravieści rekanstrukcyju Teatra lalek, a na miescy staroha doma vyrašyli zrabić stajanku.
Brescki Teatr lalek z parkoŭkaj. Fota: realbrest.by
«Treba było vykanać toje daručeńnie. Ja jak śpiecyjalist razumieŭ, što niama padstavaŭ dom vyklučać [sa śpisu historyka-kulturnych kaštoŭnaściaŭ]. Mnie soramna. Heta było niapravilna, i my jak čynoŭniki prykłali da hetaha ruku», — pryznajecca Arciom.
Na jaho pohlad, vielmi časta za restaŭracyju pomnikaŭ architektury vydavałasia toje, što było prosta navabudam pad daŭninu. Biełaruskaja restaŭracyjnaja škoła mocna paciarpieła, ličyć były čynoŭnik.
«U štacie budaŭničaj arhanizacyi jość rabotnik z paśviedčańniem ad Ministerstva kultury, što jon maje prava zajmajecca prajektnaj i daśledčaj dziejnaściu, ale, jak praviła, jamu dyktavali toje, jak adbudoŭvać staruju kamianicu, budaŭniki biez dośviedu takoj pracy».
Carkvu 18 stahodździa abšyli vahonkaj i pastavili płastykavyja vokny. Stolinščyna. Fota: upraŭleńnie kultury Bresckaha abłvykankama
Kab vybić finansavańnie, spačatku treba było zapeŭnić staršyniu abłvykankama, što pomnik varty restaŭracyi ci jamu pahražaje razbureńnie. Kali jon uchvalaŭ, to źviartalisia ŭ Ministerstva kultury. Tam taksama pierakonvali načalstva.
«I niejkuju sumu vydzialali. Zvyčajna 50 pracentaŭ išło ź miascovaha biudžetu i 50 pracentaŭ z respublikanskaha», — tłumačyć Bruchan.
Z fondu padtrymki kultury i mastactva vydzialaŭsia hrant. Na jaho treba było napisać zajaŭku. Kamisija ŭ Ministerstvie vybirała najbolš pierśpiektyŭnyja prajekty.
«Zvyčajna takija pytańni vyrašalisia kułuarna. Damaŭlalisia, a potym zaćviardžała kamisija», — davodzić były čynoŭnik.
Pracedura padtrymki prajektaŭ u ramkach transhraničnaha supracoŭnictva była bolš prazrystaj. U abmierkavańni brali ŭdzieł čynoŭniki, ekśpierty i pradstaŭniki hramadskaści. Ciapier transhraničnaje supracoŭnictva zhornutaje.
Jašče adna krynica finansavańnia — pryvatny biznes, ale jon vydzialaŭ srodki tolki paśla taho, jak na pradprymalnika naciskali, kaža Bruchan.
«Namieśnik staršyni abłvykankama ličyŭ našu pracu łuchtoj»
Arciom nazyvaje siabie klerkam siaredniaha źviana. Jamu nie davodziłasia vitacca za ruku ź ministram kultury, ale ź jaho namieśnikami, jakija kuryravali śfieru historyka-kulturnaj spadčyny, kamunikavaŭ časta.
Najbolš kvalifikavanym jon ličyć Alaksandra Jacko.
«Jon adzin z samych krutych śpiecyjalistaŭ pa historyka-kulturnaj spadčynie na ŭzroŭni namieśnika ministra, jakich ja sustrakaŭ. Słužboŭca razumieŭ pracu, jakoj zajmaŭsia. Jana vymahaje pahłybleńnia ŭ niuansy. Jacko ich viedaŭ», — adznačaje Bruchan.
Jon zaŭvažaje, što nie moža nazvać vysokapasadovych čynoŭnikaŭ ad kultury samadurami ŭ śfiery historyka-kulturnaj spadčyny. Detalova raźbiracca ŭ pytańniach haliny jany daviarali śpiecyjalistam.
Dziviła staŭleńnie vyšejšaha načalstva.
«Kali ja tolki ŭładkavaŭsia, to namieśnikam staršyni abłvykankama byŭ Aleh Vialička (były miedyk — NN), jaki naohuł nie raźbiraŭsia ŭ kultury. Pracu našaha adździeła jon ličyŭ łuchtoj i durnotaju. Zatym na jaho miesca pryjšoŭ bolš intelihientny načalnik», — adznačaje Arciom.
Unutry kalektyvu adnosiny składvalisia pa-roznamu.
«Ja b nie kazaŭ, što ŭsie čynoŭniki dumajuć tolki jak adzin adnaho padsiedzieć. Viadoma, kab była demakratyčnaja sistema, niejkija śpiecyjalisty nie pracavali b naohuł, bo tady padychod byŭ by inšy. Praca aceńvałasia b pa efiektyŭnaści vykanańnia», — adznačaje jon.
Arciom pryznajecca, što ŭ dyktatarskaj sistemie dziaržaŭnych słužboŭcaŭ usprymajuć jak ludziej, addanych Łukašenku. Tamu ich praca maje niehatyŭnuju kanatacyju.
«Čynoŭnikaŭ usprymajuć vusatymi dziadźkami z dypłamatami ŭ kaściumnym harnitury, jakija viarzuć łuchtu», — dadaje jon.
Jamu ž praca čynoŭnika była cikavaj. U toj čas u vykankamie było šmat maładych kvalifikavanych śpiecyjalistaŭ.
Siabry Bruchana časta padtruńvali ź jaho, krytykavali ŭładu. Kali ž chłopiec sustrakaŭsia z prostymi ludźmi z hłybinki, to staŭleńnie da jaho było naściarožana pavažlivaje.
Arciom Bruchan na sustrečy z narodam. Fota: belta.by
«Naohuł heta cikavy fienomien, — zaŭvažaje Arciom. — Ja małady chłopiec, ale ŭsio roŭna mianie ŭsprymali pradstaŭnikom ułady. Kazali, što «ŭłaść z Bresta pryjechała».
«Apošniaj kroplaj było zabojstva Bandarenki — na nastupny dzień napisaŭ zajavu»
Pavodle Arcioma, jaho kalehi pačali zadumvacca, što ŭ krainie adbyvajecca niešta nie toje, padčas pandemii. Tady było bačna, što vyšejšaja ŭłada nie zdolnaja adekvatna reahavać na vykliki: ludzi pamirali, a ničoha nie rabiłasia, kab źmianić situacyju. Hučali tolki zapeŭnivańni, što epidemii niama.
«Pryjšło razumieńnie, što Łukašenka čałaviek ź minułaha. Źjaviŭsia zapyt na pieramieny. Jany źviazvalisia z kandydatami, jakija vyłučylisia paźniej, padčas vybarčaj kampanii. Na pracoŭnych miescach takija čakańni nie ahučvalisia, ale adčuvałasia, što čynoŭniki chacieli źmienaŭ», — zhadvaje surazmoŭca.
Kali pačaŭsia hvałt, supracoŭniki abłvykankama byli ŭ razhublenaści, bo nichto nie viedaŭ, jak siabie pavodzić. U kožnaha byli znajomyja, svajaki, rodnyja, jakija paciarpieli ad biasčynstva amapaŭcaŭ.
«Sistema była trochu paralizavanaja. Słužboŭcy pa niejkaj iniercyi štości rabili, ale bieź viedańnia, što budzie dalej», — havoryć Arciom.
Pratest u Breście
Kali b ułada źmianiłasia, to jaho kalehi chutka b pierastroilisia. Jany b nie stajali za Łukašenku, miarkuje Bruchan. Usio było tady duža chistka.
Sam Arciom nie adrazu zvolniŭsia. Jon pierakonvaŭ siabie, što kali sydzie, to nie budzie kamu dbać pra zachavańnie historyka-kulturnaj spadčyny. Ale razumieŭ, što nie moža pryniać falsifikacyi vynikaŭ vybaraŭ, hvałt.
«Ja adkryta vykazvaŭsia suprać Łukašenki. Nie zhodny byŭ z tym, što jon utrymlivaje ŭładu. Kali pačalisia pratesty, kazaŭ, što ludzi majuć racyju», — havoryć surazmoŭca.
Kali ž režym vystajaŭ, to na Bruchana stali cisnuć. Patrabavali, kab jechaŭ na mitynh u padtrymku Łukašenki. Jon admaŭlaŭsia.
Apošniaj kroplaj stała zabojstva Ramana Bandarenki. Na nastupny dzień Bruchan napisaŭ zajavu na zvalnieńni. Pra heta paviedamiŭ u sacyjalnych sietkach.
Pieradaŭšy spravy nastupniku, zjechaŭ u Polšču. Paźniej dałučyŭsia da kamandy Narodnaha antykryzisnaha ŭpraŭleńnia.
«Prarasijskija aktyvisty nie dajuć prodychu»
Arciom razvažaje: ciapier čynoŭnikaŭ pazbavili choć jakoj samastojnaści, a prarasijskija aktyvisty nie dajuć im prodychu. Jon sumniavajecca, što ciapier vydatkoŭvajucca hrošy na zachavańnie spadčyny, źviazanaj z historyjaj Vialikaha Kniastva Litoŭskaha ci Rečy Paspalitaj. Chutčej, bolšaść srodkaŭ budzie iści na adbudovu abjektaŭ Ajčynnaj vajny i časoŭ Rasijskaj impieryi.
«Heta pa sutnaści ideałohija, a kultury nie šmat. Vidavočna, heta palityčny zakaz praz upłyŭ Maskvy», — ličyć surazmoŭca.
Jon zhadvaje, jak, kali vučyŭsia ŭ Akademii kiravańnia, vykładčyki kursu «Ideałohija biełaruskaj dziaržavy» kazali, što jaje ŭ nas niama.
«Im duža ciažka było pryznać, što ideałohija — heta Łukašenka. Što jon kaža, toje i ideałohija», — adznačaje Arciom.
Jon raźličvaŭ, što emihracyja nie zaciahniecca nadoŭha. Spadziavaŭsia ŭ 2021 hodzie viarnucca.
«Biełaruś usio bolš traplaje pad upłyŭ Rasii. Hramadstva zacisnutaje žudasnymi represijami. Tamu zajaŭlać, što jašče trochi i ŭsio budzie dobra — nie zusim ščyra. Emihracyja moža zaciahnucca na niekalki hod», — razvažaje były čynoŭnik.
Jon vieryć, što dla Biełarusi adkryjecca akno mahčymaściaŭ. Heta adbudziecca ŭ vyniku sacyjalnaha napružańnia ŭnutry krainy, vyklikanaha ekanamičnymi prablemami.
Sam Bruchan pry takim scenaryi chacieŭ by viarnucca na dziaržaŭnuju słužbu, zajmacca pytańniami zachavańnia historyka-kulturnaj spadčyny i źmianiać čynoŭnictva.
«Naša Niva» — krynica jakasnaj infarmacyi i bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ «NN»Hladzicie taksama:
Jak adkryvali pieršy ŭ Biełarusi pomnik Tadevušu Kaściušku FOTY
