Pakazy viadomaj karciny Alaksieja Pałujana «Kuraž» va Ukrainie arhanizavaŭ fiestyval biełaruska-ukrainskaha kino «1084. Na miažy» na čale z Taćcianaj Hacuraj-Javorskaj. Heta była ŭžo druhaja edycyja forumu, i biełaruski kinarežysior, jaki žyvie ŭ Hiermanii, atrymaŭ zaprašeńnie ad arhanizataraŭ užo ŭ druhi raz.
— Padčas pieršaha festu ŭ mianie nie atrymałasia pryjechać, ale ŭ druhi raz ja nie moh admovicca, — raspaviadaje kiniematahrafist. — Ja vielmi pavažaju kamandu biełaruska-ukrainskaha fiestyvalu i liču, što jany robiać nievierahodnuju spravu — znajomiać biełaruskaha hledača z ukrainskim kino, a ŭkrainskaha — ź biełaruskim. Pryčym heta — u taki čas.
Pakaz filma «Kuraž» u Kijevie. Fota: Volha Zakreŭskaja
Daroha ŭ Buču dla biełaruskaha filmmiejkiera była niaprostaj. Na ŭkrainskaj miažy jak čałavieka ź biełaruskim pašpartam jaho zaprasili na «biasiedu», jakaja doŭžyłasia prykładna hadzinu. Potym jon čakaŭ paćviardžalnaha telefanavańnia z Kijevu jašče niekalki hadzin.
Ale, jak pryznajecca Alaksiej Pałujan, jon byŭ maralna hatovy da padobnych «pravałočak».
— Siońnia va Ukrainie idzie bitva za cyvilizavany śviet. Tam zaraz viaršycca historyja. I dla mianie było važna ŭbačyć usio na ŭłasnyja vočy, — tłumačyć svaju pazicyju aŭtar «Voziera radaści». — Kab adčuć vajnu, nie abaviazkova jechać na front — toje, što adbyvajecca ŭ tyle, na toj ža miažy — heta taksama śledstva vajny, heta jaje jaŭnyja prykmiety.
Dy taksama tvorca va Ukrainie chacieŭ paznajomicca ź biełaruskimi chłopcami — dabraachvotnikami pałka Kalinoŭskaha, jakich zaprasili na pakazy «Kuražu».
— U kožnaha z nas isnuje svoj vobraz hetaha vajara, ja ž chacieŭ sustrecca z realnymi ludźmi, jakija addajuć svaje žyćci za Ukrainu i Biełaruś, — dadaŭ filmmiejkier.
Pieršy pakaz našumiełaj dakumientalnaj stužki pra biełaruskija pratesty 2020-ha ładziŭsia ŭ Bučy — u kinateatry Filmax. Na sieans pryjšła žančyna, jakaja pasprabavała «sarvać» padzieju.
— U hetaj žančyny pamior brat, i heta byŭ manałoh čałavieka, u jakoha mocna balić, — uzhadvaje incydent režysior. — Jana była suprać taho, što my źbirajemsia pakazvać biełaruski film. Pravakavała nas. Ja imknuŭsia miakka davodzić, što pryjechaŭ na fiestyval biełaruskaha i ŭkrainskaha kino, što nam varta bolš viedać adzin pra adnoha, što voś tut prysutničajuć vajary pałka Kalinoŭskaha… Ale jaje było ciažka pierakanać. «Hetych chłopcaŭ ja mocna lublu i pavažaju, ale čamu my pavinny hladzieć biełaruskaje kino? Čamu vy tut?» — svaryłasia jana. Viadoma, heta ŭsio čuć było baluča, ale potym žančyna syšła. Ja vybačyŭsia pierad našymi chłopcami za situacyju, śviedkaj jakoj jany stali — hetyja paproki ŭsio ž mocna demaralizujuć. Ale pa ich reakcyi ja zrazumieŭ, što jany pryzvyčailisia da padobnych rečaŭ.
Pakaz filma «Kuraž» («Śmiełaść») u Kijevie. Fota: Volha Zakreŭskaja
Alaksiej užo padčas pieršaj sustrečy byŭ uražany biełaruskimi dobraachvotnikami.
— Ja ŭbačyŭ pierad saboj zvyčajnych chłopcaŭ — takija ža, jak ja. Jany cikaviacca tymi ž rečami, jany adstojvajuć svaje pierakanańni, jak by ni było ciažka. I jany hetaksama, jak i ŭsie my, chvalujucca, pieražyvajuć i majuć patrebu va ŭvazie, — daje niekalki štrychoŭ da partretu «kalinoŭcaŭ» kiniematahrafist.
Stužku «Śmiełaść» biełaruskija vajary pryniali. Paśla sieansu ŭ Bučy režysioru ŭdałosia pahutaryć z maładymi «kalinoŭcami».
— Vypili kavy i prosta pasiadzieli-pahavaryli pra žyćcio. I heta była vielmi cikavaja razmova! Jak chto žyvie, čym cikavicca. Chto jakuju muzyku słuchaje. Pra dziaŭčat. Adkul rodam. Uvohule adčuvajecca, što chłopcam chočacca padzialicca z kim-niebudź takimi žyćciovymi rečami, vyhavarycca. U hety momant ja adčuŭ, što niahledziačy na ŭsie «incydenty», tut być vielmi važna.
Pakaz biełaruskaj stužki ŭ Kijevie kančatkova pierałamiŭ situacyju. Na sieansie ŭ kinateatry «42 Kino» na Padole byŭ anšłah. Ludzi siadzieli ažno na prystupkach.
— Na sieans pryjšoŭ prafiesar Mahilanskaj akademii. Jon źviarnuŭsia da mianie na biełaruskaj movie, maŭlaŭ, «zaraz vam ciažka trymać svoj ściah u zamiežžy. Ale vy nie zdavajciesia!» — padtrymaŭ jon. Bačna, što ŭ hetaha čałavieka balić za Biełaruś, — uznaŭlaje Alaksiej Pałujan.
Ad skandału ŭ Bučy nie zastałosia i śledu.
Pakaz filma «Kuraž» («Śmiełaść») u Bučy. Fota: Volha Zakreŭskaja
Režysior apisavaje situacyju, kali paśla pakazu ŭ Kijevie jon pačuŭ vodhuk ad adnaho z dobraachvotnikaŭ.
— Mužčyna ź sivymi vałasami ŭstaŭ i pryznaŭsia, što karcina jaho mocna matyvavała. Zima — ciažki čas dla vajaroŭ. Ale «kalinoviec» padzialiŭsia, što paśla prahladu filma jon znoŭ akryjaŭ ducham. «Dziakuj, što nahadali, za što my zmahajemsia», — skazaŭ mužčyna. Pačuć takija słovy — było vielmi pryjemna, — dadaje biełaruski filmmiejkier.
Dy asabliva zapomniłasia Alaksieju Pałujanu pramova adnoha sa stałych «kalinoŭcaŭ».
— Heta byŭ mužčyna niedzie 50-ci hadoŭ. Paśla pakazu filma jon skazaŭ nastupnyja słovy. Maŭlaŭ, ja chaču vybačycca pierad maładymi ludźmi za toje, što ŭ 1996 hodzie my, naša pakaleńnie, nie adstajali svabodu. I siońnia moładź vymušana zmahacca z dyktaturaj sa zbrojaj u rukach u takich žorstkich umovach. Takija vodhuki nie zabudzieš, — dadaje Alaksiej.
Zasnavalnik Biełaruskaj niezaležnaj kinaakademii pryznaŭsia, što akurat ciapier jon pracuje nad filmam na hetu temu — praz starejšaje i maładoje pakaleńnie biełarusaŭ — pakaleńnie, jakoje rabiła svoj vybar u 1980-ch i 2020-ch hadach. Pra pamyłki baćkoŭ i dziaciej.
— Paśla mocnaj repliki «kalinoŭca» ja ŭpeŭniŭsia, što ideja majho filma akurat traplaje ŭ nierv času, — kaža aŭtar.
Dy jašče Alaksiej Pałujan, naviedaŭšy Buču i Kijeŭ, z horyčču kanstatavaŭ, što i vajna va Ukrainie — taja novaja paŭsiadzionnaść, kaniec jakoj pa-raniejšamu składana pradkazać.
— Ja bačyŭ na aŭtobusnym prypynku ŭ Łucku, jak adzin chłopiec sychodziŭ na front, — i heta była scena, jakaja trapiła ŭ maju dušu, — dzielicca kiniematahrafist. — Na vakzale z maładym vajarom raźvitvalisia baćki, siastra i siabry. Siastra płača, siabry płačuć, ale chłopiec trymaŭsia. Potym jon zajšoŭ u aŭtobus, machnuŭ rukoj baćkam, kab razychodzilisia, zakryŭ firanki na aknie, i cichieńka zapłakaŭ. Ale jaho siabry adčuli heta i zajšli ŭ aŭtobus. Adzin ź ich źniaŭ z šyi amulet i skazaŭ: «Mianie vyratavaŭ, i ciabie musić vyratavać». Jany abnialisia, i ŭžo nie saromiačysia zarydali ŭ hołas razam. Ja naziraŭ hetu scenu ź ciažkim sercam — voś tak taksama vyhladaje vajna. I kolki žyćciaŭ jana jašče zabiare — nieviadoma.
Fota: Alaksiej Pałujan
Adkazvajučy na pytańnie nakont vobrazu «kalinoŭca», jaki režysior dla siabie stvaryŭ paśla znajomstvaŭ z dobraachvotnikami, jon adkazaŭ:
— Ja nie mahu skazać dakładna — maje znajomstva naličvaje niekalki dziesiatkaŭ čałaviek, — razvažaje tvorca. — Ale, peŭna, heta mužčyna siaredniaha i maładoha vieku. Niešmatsłoŭny. Zadumienny. Empatyčny. Sa stomlenymi vačyma… I pry hetym sa strymanaj hodnaściu, — zaznačyŭ Alaksiej. — Hodnaściu, jakaja prajaŭlajecca praz dabryniu, jakaja bačnaja navat u zvyčajnym vitańni. Sustreča z hetymi chłopcami — badaj, najlepšaje, što zdaryłasia sa mnoj u 2023 hodzie.
Psichałahičnaja padtrymka, udziačnaść, dobraje słova — heta toje, u čym, na dumku kiniematahrafista, biełaruskija vajary zaraz majuć asablivuju patrebu. I Alaksiej zaklikaje biełarusaŭ dzialicca hetaj dapamohaj z tymi, chto na samym piarednim krai.
— Heta była składanaja pajezdka, — dadaje režysior, — bo ja ŭbačyŭ šmat hora, bolu, stomlenaści. Ale heta padarožža było i vielmi śvietłym — bo ja paznajomiŭsia z tymi ludźmi, jakija natchnili mianie nadzvyčajna. Ja ŭbačyŭ ich čałaviečnaść, samaaddanaść, mužnaść. Časam dumaješ, što nas tak mała, i ŭvieś śviet žyvie svaim žyćciom. Ale heta nie tak. Ty nie adzin. I ŭ hetym ja baču vialikuju nadzieju — u čałaviečaj uzajemapadtrymcy, salidarnaści.
Kali ŭ što i varta vieryć u novym hodzie — heta ŭ ludziej, u adzin adnaho, — pramaŭlaje biełaruski kiniematahrafist.
Alaksiej Pałujan dadaje, što chacieŭ by znoŭ źjeździć z pakazami svajho kino va Ukrainu. Užo ŭ hetym hodzie.
Čytajcie taksama:
Biełaruski režysior staŭ siabram Jeŭrapiejskaj kinaakademii
Film Alaksieja Pałujana atrymaŭ uznaharodu The Cinema for Peace za najlepšy palityčny film
