Reaktar JT-60SA / Fota: Fusion for Energy/National Institutes for Quantum Science and Technology
U samym pačatku śniežnia na poŭnač ad Tokia byŭ uračysta adkryty najvialikšy na siońniašni dzień ekśpierymientalny reaktar iadziernaha sintezu, dzie navukoŭcy praciahvajuć pracavać nad tym, kab zrabić jadzierny sintez žyćciazdolnaj krynicaj suśvietnaj enierhii.
Reaktar JT-60SA ujaŭlaje saboj takamak — reaktar u formie pončyka, jaki moža nahravać płazmu da 200 miljonaŭ °C. Pieršy raz ustanoŭka była zapuščana ŭ kastryčniku; u toj čas daśledčyki, źviazanyja z prajektam, padličyli, što reaktaru spatrebiacca dva hady, kab vyrabić płazmu, nieabchodnuju dla ekśpierymientaŭ, paviedamlaje vydańnie Science.
Kamisar ES pa enierhietycy Kadry Simsan na cyrymonii adkryćcia reaktara nazvała jaho «samym pieradavym takamakam u śviecie, dadaŭšy, što termajadzierny sintez maje patencyjał stać klučavym kampanientam enierhietyčnaha bałansu ŭ druhoj pałovie hetaha stahodździa.
Niahledziačy na strymany aptymizm, klučavym tut pakul źjaŭlajecca ŭsio ž słova «patencyjał», udakładniaje Gizmodo. Jadzierny sintez časta nazyvajuć śviatym Hraalem enierhietyčnych daśledavańniaŭ, bo kali ŭ navukoŭcaŭ atrymajecca realizavać ekanamična vyhadnyja termajadziernyja reakcyi, heta značna źmienšyć — kali nie likviduje całkam — zaležnaść čałaviectva ad vykapniovaha paliva.
Ale heta našmat lahčej skazać, čym zrabić. Novy reaktar, a taksama jaho anałah, jaki ciapier budujecca ŭ Jeŭropie, Mižnarodny termajadzierny ekśpierymientalny reaktar (ITER), źjaŭlajucca pakul tolki ekśpierymientami, zaklikanymi dakazać technałahičnuju mahčymaść maštabavańnia termajadziernaha sintezu. ITER pry hetym jašče i adstaje ad hrafika i pieravyšaje biudžet.
Jadzierny sintez moža być zrobleny roznymi sposabami, ale ŭ lubym vypadku heta našmat čyściejšy praces, čym jadziernaje dzialeńnie. Padčas reakcyi termajadziernaha sintezu dva lohkija atamnyja jadry źlivajucca ŭ ciažejšaje jadro, pradukujučy pry hetym vielizarnuju kolkaść enierhii. U svaju čarhu pry reakcyi dzialeńnia ŭ vyniku rasščapleńnia vialikaha atama na drabniejšyja čaścicy vyrablajecca mienš enierhii, čym padčas sintezu. Aproč hetaha, u vyniku sintezu nie vyrablajucca radyjoaktyŭnyja adkidy, jak heta adbyvajecca pry dzialeńni.
Niahledziačy na letašni navukovy praryŭ fizikaŭ z Lawrence Livermore National Laboratory, jakija atrymali na svajoj ustanoŭcy čysty pryrost enierhii ŭ reakcyi termajadziernaha sintezu (reakcyja vyrabiła bolš enierhii (3 miehadžoŭli), čym heta spatrebiłasia dla ŭzmacnieńnia reakcyi ŭ pieršuju čarhu (2 miehadžoŭli), na siłkavańnie ŭstanoŭki patrabavałasia značna bolšaja kolkaść enierhii (300 miehadžoŭlej). Inšymi słovami, napieradzie jašče doŭhi šlach.
U toj čas jak vialikija navukovyja kałabaracyi pracujuć nad vialikimi takamakami, niekatoryja prajekty staviać svajoj metaj stvareńnie mienšych reaktaraŭ, jakija vykarystoŭvajuć vysokatempieraturnyja zvyšpravodnyja mahnity. Čakajecca, što adzin z takich prajektaŭ SPARC budzie zavieršany ŭ 2025 hodzie — tady ž čakajecca i pieršaja płazma z francuzskaha ITER.
Pra jadzierny sintez, jaki možna maštabavać, časta žartujuć, što jon zaŭsiody niedzie za haryzontam i stanie realnaściu, mahčyma, praz 30 ci 50 hadoŭ. Adnak čym raniej budzie zroblenaja praca ŭ hetym kirunku, tym chutčej čałaviectva zmoža pazbavicca zaležnaści ad vykapniovych resursaŭ.
Ekśpierymienty pa jadziernym sintezie, jakija buduć pravodzicca na japonskim reaktary JT-60SA, dapamohuć zrazumieć, što budzie adbyvacca ŭ francuzskim reaktary ITER, jaki maje ŭ šeść razoŭ bolšy patencyjał za svajho japonskaha kalehu. Prajekt JT-60SA — heta vynik supracoŭnictva pamiž bolš čym 500 navukoŭcami i inžynierami i bolš čym 70 kampanijami z usioj Jeŭropy i Japonii.
Čytajcie taksama:
Fiziki tłumačać, što budzie dalej paśla praryvu ŭ termajadziernym sintezie
