Michaił Miaśnikovič padčas vizitu ŭ Turcyju ŭ jakaści staršyni Savieta Respubliki. 2017 hoda. Fota Fatih Aktas/Anadolu Agency/Getty Images
«Čałaviectva ŭstupiła ŭ XXI stahodździe z nadziejaj na ŭstojlivaje hłabalnaje raźvićcio, mirnaje suisnavańnie krain i narodaŭ biez vojnaŭ i nasilla…» Tak pačynaje pradmovu da knihi svaich miemuaraŭ Michaił Miaśnikovič, staršynia kalehii Jeŭrazijskaj ekanamičnaj kamisii — svajho rodu anałaha Jeŭrakamisii, ale ŭ sajuzie jeŭrazijskich aŭtakratyj.
Kniha była napisanaja pierad napadam Rasii na Ukrainu i tamu šmat u čym sastareła adrazu paśla hetaha napadu. Naŭrad ci čałaviek z takim tonkim adčuvańniem trendaŭ, jak Miaśnikovič, u 2023-m dvojčy ŭ pradmovie cytavaŭ by Uładzimira Pucina, ale ŭ 2021-m, kali kniha pisałasia, jon mienavita tak zrabiŭ. Łukašenku ŭ pradmovie jon nie ŭzhadaŭ ni razu.
Pradmovie papiaredničaje epihraf z Karła Marksa: «Nam padabajecca hetaja praca — nazyvać rečy svaimi imionami».
Pieršy raździeł miemuaraŭ nazyvajecca «Padziei, jakija ŭzrušyli śviet». Pieršy padraździeł u im nazyvajecca «HKČP», a druhi — «Kraina, jakoj nie stała». Nie «Abviaščeńnie niezaležnaści» i «Kraina, jakaja paŭstała jak fieniks», a hedak.
U samym pačatku knihi Miaśnikovič apisvaje kamičny, ale, kali ŭdumacca, sumny epizod.
«Viasnoj 1990 hoda Kiebič z padačy Šuškieviča pryniaŭ rašeńnie nakiravać mianie na naradu kiraŭnikoŭ uradaŭ bałtyjskich dziaržaŭ dla razhladu, jon skazaŭ, pytańniaŭ ekanamičnaha supracoŭnictva».
Šuškievič byŭ tolki-tolki abrany pieršym namieśnikam staršyni Viarchoŭnaha Savieta, heta zdaryłasia 19 maja 1990-ha, Kiebič — staršyniom Savieta Ministraŭ staŭ 7 krasavika. A sam Miaśnikovič byŭ abrany namieśnikam staršyni Saŭmina 16 lipienia. Tak što pajezdka na naradu ŭ Estoniju najchutčej što była letam, a nie viasnoju, ale nie pra toje havorka.
«Užo adrazu pa prylocie mianie naściarožyŭ farmat pryjomu: usio było aformlena pa dziaržaŭnym pratakole, prymałasia naša delehacyja jak zamiežnaja: kartež, dziaržaŭnyja ściahi i h.d.»
Nie paradavaŭ, a naściarožyŭ.
«U budynku, dzie prachodziła sustreča, la kožnych dźviarej stajali aŭtamatčyki ŭ stojcy «nohi na šyryniu plačej». Padkreślivaju: nie paradnaja forma, nie aksielbanty i załatyja huziki, a bajavaja amunicyja».
«Razmova išła pra vypracoŭvańnie palityki niepadparadkavańnia CK KPSS i SM SSSR».
«Aktyŭna ŭciahvałasia Biełaruś u hety aljans, harantavaŭsia lhotny dostup u morskija porty i da bierahavoj infrastruktury… Była padrychtavanaja zajava, jakuju prapanoŭvali padpisać. Niemahčyma pieradać toj stan, u jakim ja apynuŭsia».
Miaśnikovič razumieŭ, što jaho ŭciahvajuć u antysavieckuju dziejnaść, skiravanuju na razbureńnie Sajuza i zdabyćcio respublikami niezaležnaści, ale i pakinuć naradu nie moh — nie mieŭ takoha ŭkazańnia. Dalej — bolej.
Načavała biełaruskaja delehacyja ŭ estonskaj dziaržaŭnaj rezidencyi — haspadary prajavili da biełaruskich čynoŭnikaŭ maksimalnuju pavahu.
I voś «pozna ŭviečary da mianie ŭ numar zajšoŭ čałaviek u štackim i ŭskosna pradstaviŭsia, nie pakazaŭšy paśviedčańnia». «Jak u špijonskim filmie», dadaje Miaśnikovič.
Chto ž heta, što ž heta?
«Hety čałaviek mnie skazaŭ, što jon kaleha Vienijamina Hieorhijeviča Bałujeva, što jany na adnolkavych pasadach.
A Bałujeŭ byŭ staršyniom KDB BSSR».
Takim čynam, u numar da Miaśnikoviča prabraŭsia kiraŭnik savieckaha KDB Estonii.
«Heta značyć, svaju pasadu jon sam nie nazvaŭ, jaje ja pavinien byŭ vyličyć samastojna. Ot tak! Hety vizit mianie jašče bolš uschvalavaŭ. I hety naviednik prapanavaŭ mnie ŭziać z saboj na zaŭtrašnija pieramovy minijacyjurny dyktafon … kab ja zapisaŭ usio, pra što buduć havaryć premjer-ministry dziaržaŭ i jakija prymać rašeńni. Žach!» — uspaminaje Miaśnikovič i tłumačyć, u čym žach.
«Pa-pieršaje, što ty za staršynia KDB … kali ty nie možaš arhanizavać prasłuchoŭvańnie ŭ daručanaj tabie krainie? Pa-druhoje, ci nie pravakacyja heta. Pa-treciaje, mnie prapanoŭvali misiju sieksota. Stres byŭ kapitalny».
Takim čynam, Miaśnikovič nie pavažaje sieksotaŭ.
«Ja vypravadziŭ hościa».
Miaśnikovič nie piša, taki ŭziaŭ jon dyktafon ci nie.
«Astroŭski [kaleha pa delehacyi ź Dziaržpłana BSSR] naliŭ sabie harełki, vypiŭ i admoviŭsia ŭvohule abmiarkoŭvać temu vychadu z hetaha stanovišča».
Mnohija, darečy, dziejačy buduć padčas putču HKČP 1991 hoda dziejničać jak toj niaboha Astroŭski. Dyj, dumaju, u 2020-m toje samaje nazirałasia.
«Što rabić? Jak vybracca z hetaj faktyčna fizičnaj i palityčnaj pastki? — praciahvaje ŭspaminać Miaśnikovič.
Miemuary Michaiła Miaśnikoviča vyjšli ŭ vydaviectvie «Biełaruskaja navuka» nakładam 400 asobnikaŭ. Fota: Naša Niva
Prajšoŭ niejki čas. Hłybokaj nočču zvonić telefon. Na suviazi M.I.Dziemianciej — staršynia Viarchoŭnaha Savieta BSSR:
— Michaił Uładzimiravič, vam treba stul vyjazdžać. Nieadkładna!
— Šanoŭny Mikałaj Ivanavič! Jak vy ŭjaŭlajecie? Noč, les, aŭtamatčyki… Što skažuć i padumajuć pra nas i naš urad? — kažu ja jamu.
— Rašajcie sami, jak vam dziejničać u hetaj situacyi. Ale heta nie tolki moj punkt hledžańnia. Mnie zvaniŭ Harbačoŭ, pytaŭsia, što za čałaviek Miaśnikovič, jakich jon palityčnych pohladaŭ, kiraŭničych jakaściej. Ja charaktaryzavaŭ vas, Michaił Uładzimiravič, stanoŭča, choć ja asabista vas viedaju słaba».
«Voś my z vami ŭlipli. Našto nas było pasyłać?» — kaža Astroŭski».
Praspaŭsia Astroŭski, vychodzić, chutka.
Niaŭžo, darečy, im u dziaržaŭnaj rezidencyi adzin pakoj na dvuch vydzielili?
«Niedzie praz paŭhadziny znoŭ zvonić telefon. Iznoŭ Dziemianciej:
— Michaił Uładzimiravič! Zvaniŭ Haspadar. Vy zdahadvajeciesia chto… Z Maskvy. Treba vam vyjazdžać.
— Ale Mikałaj Ivanavič! Vyjazdžać — heta hučna skazana. Vy prapanujecie nielehalna ŭciakać? — pytajusia ŭ jaho.
— Heta vaša sprava! Ale Haspadar rasparadziŭsia, kab vy vyjazdžali.
Voś tak! CK Kampartyi prybałtyjskich dziaržaŭ biaździejničajuć. Orhany, paklikanyja abaraniać kanstytucyjny ład SSSR,— biezdapamožnyja, a ty dumaj, jak vybracca z Estonii i zachavać tvar svajoj krainy i jaje ŭrada», — padsumoŭvaje Miaśnikovič.
«Haspadar» — heta chiba staršynia sajuznaha KHB Kručkoŭ zvaniŭ.
Tut dla maładych čytačoŭ treba patłumačyć, što ŭ tyja hady nie było nie tolki internetu, ale i mabilnych telefonaŭ. Nie było i «Jandeks-taksi», «Ubiera» i «Bołta». Ź lesu ŭ Estonii technična było niaprosta vyjechać, chiba što paputki łavić.
Rankam Miaśnikovič rašyŭsia: «Zajaviŭ, što mianie vyklikaje Minsk, paprasiŭ transpart u aeraport. Prośba była zadavolenaja estonskimi kiraŭnikami. Z maŭklivym dakoram».
Lohka ŭjaŭlaješ sabie 40-hadovaha Miaśnikoviča i maŭklivy, surovy estonski dakor.
Miaśnikovič tak analizuje tuju situacyju: «…heta nie adziny vypadak, kali Kiebič prymaŭ rašeńni biez praniknieńnia ŭ prablemu. Šuškieviču patelefanavaŭ ci … Łandśbierhis, ci niechta inšy, toj — Kiebiču, a Kiebič — Miaśnikoviču: jedź! Ź jakoj metaj, pra što havorka?»
Michaił Miaśnikovič (u centry) z Uładzimiram Pucinym (źleva) i Alaksandram Łukašenkam. 2018 hod. Fota pres-słužby prezidenta Rasii.
Uspaminy Miaśnikoviča na pieršy pohlad, kali ich hartaješ ź siaredziny, ź jakoha-niebudź raździeła «SPK «Snoŭ» — uzor efiektyŭnaści», mohuć zdacca ŭbohaj kampilacyjaj, vykananaj biazdarnym litaraturnym niehram, jaki, musić, atrymlivaŭ hanarar za kolkaść znakaŭ, tamu nie pasaromieŭsia ŭstavić tudy, miž padraździełam «Aktualnyja pytańni finansavaj palityki JEAES» i raździełam «Na histaryčnym razłomie», navat padborku sačynieńniaŭ školnikaŭ ź Niaśvižskaha rajona «Michaił Miaśnikovič — syn ziamli snoŭskaj».
Ale hety trešak tolki častka chaatyčnaj knihi. U tych raździełach, jakija Miaśnikovič nadyktavaŭ ci napisaŭ sam, jość i cikavyja fakty, i chlostkija charaktarystyki sučaśnikaŭ — ale tolki tych, jakija ŭžo nie va ŭładzie, nie ŭ favory ci ŭ inšym śviecie. Harbačoŭ, Jelcyn, Kraŭčuk, Prunskienie, Šuškievič… Nie admoviš Miaśnikoviču i ŭ naziralnaści, i ŭ dobraj pamiaci.
Pry hetym miemuary Michaiła Miaśnikoviča vyjšli ŭ vydaviectvie «Biełaruskaja navuka» nakładam 400 asobnikaŭ. Hetaja ličba sama saboj pakazvaje, jakuju intelektualnuju dehradacyju pieražyła Biełaruś pad Łukašenkam: ludzi pierastali navat čytać novyja knihi.
Miaśnikovič byŭ nie tolki śviedkam, a ŭdzielnikam tektaničnych pracesaŭ. Biełaruś zdabyła niezaležnaść, raspaŭsia saviecki błok i Saviecki Sajuz.
Ale Miaśnikovič z bolšym honaram piša pra toje, jak zmoh patłumačyć pieršamu sakrataru CK KPB Śluńkovu, čamu ŭ minskaj balnicy chutkaj dapamohi, katoraja na Kižavatava, akonnyja ramy pastavili ź dzirkami pamieram z palec (Śluńkoŭ: «Eto žie biezobrazije — ŝieli v oknach takije, čto ulica vidna!». — Miaśnikovič: «Nie uśpievajem, nie chvatajet moŝnostiej». — Śluńkoŭ: «Dieło nie v moŝnostiach, a v płochoj rabotie kadrov, i horkom partii etim nie zanimajetsia po-nastojaŝiemu!»). …Takuju krainu razvalili.
Za kamiedyjaj — drama, drama, nacyjanalnaja naša drama. Čałaviek maštabu Miaśnikoviča publikuje svaje miemuary ŭ naŭmysna ŭbohaj formie, biaskonca ŭstajučy ŭ pazicyju «ja nie bolš čym vykanaŭca», «my ž nie chacieli, my nie vinavatyja, jano samo zdaryłasia». Nie abviaščeńnie Biełaruśsiu niezaležnaści — histaryčnaja dla nacyi padziei, nie dziejańni biełarusaŭ jak subjekta robiacca adpraŭnym punktam miemuaraŭ, a HKČP. Biełarusy ž, i adpaviedna sam Miaśnikovič u tym liku, tolki abjekty hieapalityki i historyi, jaje druhasnyja piersanažy.
Usie miemuary napisanyja z pazicyi druhasnaha piersanaža — choć Miaśnikoviča tradycyjna ličyli zusim nie druhasnaj postaćciu, a niefarmalnym lidaram namienkłatury, duajenam čynavienskaha korpusa. Premjer, kiraŭnik Savieta Respubliki, Administracyi prezidenta, Akademii navuk — niama ŭ Biełarusi čałavieka, jaki prajšoŭ by stolki adkaznych pasadaŭ.
Miaśnikovič uściaž havoryć z pazicyi «miascovaha kadra».
Hrupavoje fota padčas samita Jeŭrazijskaj ekanamičnaj rady. 25 maja 2023 hoda, Vialiki Kramloŭski pałac, Maskva. Michaił Miaśnikovič — pieršy źleva. Fota: Contributor/Getty Images
Pra cytavany vyšej epizod u Estonii Miaśnikovič uzhadvaje: «Paśla my sa spadaryniaj K. Prunskienie nie raz abmiarkoŭvali toj vypadak». I dadaje: «Kažuć, što, kali Prezident Rasii U.U. Pucin daviedaŭsia, što ŭ Prunskienie insult, jon prapanavaŭ siamji Kazimiry Pranaŭny pasłuhi viadomych maskoŭskich daktaroŭ. Vidavočna, što Prezident Rasii bačyć u palityku ŭ pieršuju čarhu čałavieka, jakomu treba dapamahčy ŭ ciažki čas. Darečy, možna pryvieści šmat inšych prykładaŭ čujnaha staŭleńnia Uładzimira Uładzimiraviča da dziaržaŭnych dziejačoŭ inšych krain i Rasii, kali ź imi zdarajecca biada».
Miaśnikovič taksama nie minaje vypadku admiežavacca ad biełaruskich niezaležnikaŭ: «Paśla viartańnia z Talina na nastupny ranak da mianie ŭ kabiniet uvarvałasia hrupa deputataŭ frakcyi BNF, a mienavita Bieleńki, Navumčyk dy inšyja, jakija pačali patrabavać tłumačeńniaŭ, čamu ja nie padpisaŭ dakumientaŭ, jakija faktyčna praduhledžvali ekanamičny vychad z SSSR. Ja ŭ dastatkova rezkaj formie vystaviŭ ich z kabinieta».
I heta toj samy Miaśnikovič, ź jakim Zianon Paźniak pamyłkova źviazvaŭ peŭnyja nadziei — jak z čałaviekam maładziejšym i vychadcam z Zachodniaj Biełarusi.
Miemuary Miaśnikoviča dajuć dastatkovaje ŭjaŭleńnie pra toje, što ŭjaŭlała saboj biełaruskaja namienkłatura ŭ kancy 1980-ch. I ŭ pačatku 2000-ch.
Pra Łukašenku ŭ knizie — abo dobra, abo ničoha, z uchiłam u ničoha.
Alaksandr Łukašenka (źleva) i Michaił Miaśnikovič. Jeŭrazijski ekanamičny samit u Biškieku, 9 listapada 2022 hoda. Fota: Contributor Getty Images
U 2020 hodzie ź Miaśnikovičam zdaryłasia najlepšaje, što mahło zdarycca ź dziejačom savieckaj pravincyjnaj namienkłatury: jaho zabrali ŭ Maskvu. U 69 hadoŭ jaho pryznačyli staršyniom kalehii Jeŭrazijskaj ekanamičnaj kamisii.
Chałujskaje cytavańnie Miaśnikovičam Pucina pakazvaje, jak lohka staroje pakaleńnie biełaruskaj namienkłatury viarnułasia da zvykłaha dla siabie z savieckaha času stanu, kali nad pieršym sakratarom u Minsku musić być biezumoŭnaja pieršaŭłada ŭ Maskvie.
Ci moža stacca, što pravał sproby Rasii zachapić i rasčlanić Ukrainu pryvioŭ takich ludziej, jak Miaśnikovič, da pieraacenki stanu śvietu, Biełarusi i siabie ŭ ich? Sumniajusia. Ale heta nie admianiaje fakta, što Ukraina vystajała, armija ŭkrainskaja vystajała, Zialenski nie zdrysnuŭ, i Załužny vyjaviŭsia na hałavu razumniejšy za maskoŭskich ałkaholikaŭ z załatymi pahonami. Tamu tak i być Jeŭrazijskamu sajuzu ź jaho kalehijaj niedahryzkam Savieckaha — i, napeŭna, i hety razvalicca, jak tolki nafta i haz pierastanuć kaštavać stolki, kolki kaštujuć ciapier.
Michaił Miaśnikovič moh upisać siabie ŭ biełaruskuju historyju, ale vybraŭ Jeŭrazijski sajuz.
Jaho miemuary cikaviejšyja za knihi Kiebiča i Dziemiancieja, ale da Čerčyla niedaciahvajuć.
A, jašče adzin fakcik. Babula Miaśnikoviča, jaje zvali Tafila, tak nie daviarała kamunistam, što až adnojčy zdaryŭsia taki epizod.
«Skažy, babula, a dzie tvoj druhi brat Paŭlik? — pytajecca [siastra Miaśnikoviča] Alaksandra.
Padumaŭšy, babula zadaje joj pytańnie:
— A Miša (heta pra mianie havorka) kamunist?
— Kamunist! — adkazvaje maja siastra.
— Nie skažu! — kaža babula i pierachodzić na inšuju temu».
Miaśnikovič z dabradušnaj ironijaj uspaminaje heta.
A toj Paŭlik byŭ u asabistaj achovie impieratara Mikałaja II i prapaŭ bieź viestak. Iznoŭ — trahiedyja za kamiedyjaj.
