Alhirdas Brazaŭskas. Fota: Jerry Bergman / Gamma-Rapho via Getty Images
Razumieńnie łohiki pavodzin namienkłatury važnaje dla razumieńnia pracesaŭ, jakija iduć ci mohuć adbycca ŭ sučasnaj Biełarusi. Ale hetaja tema ciapier znachodzicca ŭ cieni šmat jakich inšych histaryčnych siužetaŭ.
Litoŭski historyk Saŭlus Hrybkaŭskas zajmajecca daśledavańniem historyi poźniesavieckaha pieryjadu Litvy. U svaim intervju biełaruskamu palitołahu Andreju Kazakieviču jon siarod inšaha tłumačyć rolu namienkłatury ŭ pracesach palityčnaj transfarmacyi kanca 1980-ch — pačatku 1990-ch hadoŭ.
Asablivaści litoŭskaj namienkłatury
Hrybkaŭskas adznačaje, što jaho daśledavańnie nie dazvalaje havaryć ab tym, što pracesy pierabudovy niejkim čynam pryviali da źmienaŭ u litoŭskaj namienkłatury. Kali hladzieć u bolš dalokaj pierśpiektyvie, to dla litoŭskaj namienkłatury vielmi važna było mieć suviaź z narodam.
Heta tłumačycca tym, što z-za svajoj małalikaści i nieŭpłyvovaści jana była vielmi ŭraźlivaj. Heta adroźnivaje jaje ad biełaruskaj, jakaja mieła padtrymku ŭ CK KPSS u asobie Kiryły Mazurava (były pieršy sakratar CK KPB. Byŭ členam Palitbiuro CK KPSS u 1965-1978 hadach).
U savieckich «nacyjanalnych respublikach» isnavaŭ instytut druhoha sakratara — pasada, na jakuju dasyłalisia asoby z Rasii. «Hety čałaviek adkazvaŭ za padbor kadraŭ. Jon mieŭ vialiki ŭpłyŭ i kantralavaŭ u tym liku dziejnaść pieršaha sakratara dy inšych namienkłaturnych rabotnikaŭ».
Ale z druhoha boku, druhi sakratar źmiakčaŭ palityku pieršaha sakratara, rabiŭ jaje mienš aŭtarytarnaj.
«Pieršy sakratar nie moh być aŭtarytarnym, bo kali niešta zdarycca, to skarhi praz druhoha sakratara dasiahnuć Maskvy. I buduć niepryjemnaści. Heta rabiła kiravańnie bolš demakratyčnym, kalehijalnym».
Litoŭskaja namienkłatura i ruch za niezaležnaść
U toj ža čas litoŭskaja namienkłatura nie mahła ihnaravać hramadskuju dumku ŭ imknieńni da niezaležnaści. Historyk tłumačyć, jak adbyłosia abjadnańnie namienkłatury i demakratyčnaha ruchu:
«Namienkłatura znajšła supolnaha voraha. Im staŭ druhi sakratar — pasłańnik Maskvy. «Davajcie źbiaromsia ź siłami i vyhanim jaho», — heta stanovicca supolnaj metaj jak «Sajudzisa», tak i litoŭskaj namienkłatury. «Kali b nie Maskva, my b dobra žyli. Nam nieabchodna dać samakiravańnie, kab my rašali pytańni ekanamičnaha raźvićcia», — havaryła namienkłatura. Heta byŭ krok da niezaležnaści».
U vyniku druhim sakratarom byŭ pryznačany Uładzimir Biarozaŭ, jaki byŭ miascovym vychadcam z ruskaj siamji. Maskva jaho pryznačeńnia nie pryniała. «A kali Maskva nie prymaje, to Biarozaŭ stanovicca samym vialikim refarmataram u litoŭskaj kampartyi. Jon vystupaje za toje, kab jana adździaliłasia ad sajuznaj».
Biarozaŭ idzie na kanflikt z Maskvoju. A kali pieršym sakratarom CK kampartyi Litvy Brazaŭskasa [1988 hod] padšturchoŭvaje jaho prysłuchoŭvacca da taho, što kažuć bolš radykalnyja nizavyja partyjnyja arhanizacyi va ŭniviersitetach, Akademii navuk.
I litoŭskaja kampartyja stanovicca pieršaj, jakaja ŭ śniežni 1989 hoda adździalajecca ad KPSS. U vyniku jana atrymlivaje šmat bonusaŭ u vačach hramadstva. Tym nie mienš, prajhraje [parłamienckija] vybary ŭ lutym 1990 hoda. I stanovicca apazicyjaj».
Historyk Saŭlus Hrybkaŭskas. Skrynšot ź videa
Los namienkłatury paśla adnaŭleńnia niezaležnaści
Historyk zhadvaje, što paśla studzieńskich padziej 1991 hoda ŭrad Kazimiry Prunskienie, namieśnikam jakoj byŭ były pieršy sakratar kampartyi Litvy Alhirdas Brazaŭskas, skłaŭ paŭnamoctvy.
Na vybarach 1992 hoda byłyja kamunisty atrymali poŭnuju pieramohu. «Jany navat nie čakali, što takoje moža atrymacca. Navat nie chapała ludziej, kab zaniać usie miescy ŭ parłamiencie. Potym byli prezidenckija vybary 1993 hoda. I Brazaŭskas pieramahaje ŭ pieršym tury».
Hrybkaŭskas adznačaje, što adbylisia cikavyja źmieny ŭ Kamunistyčnaj partyi. Jana pieraŭtvarajecca ŭ DPTŁ (Demakratyčnuju partyju pracy Litvy). Partyja šukaje mahčymaści kantaktaŭ z sacyjał-demakratami.
«Nieabchodna była mižnarodnaja palityčnaja farmalizacyja, kab pryznavacca na mižnarodnym uzroŭni jak sacyjał-demakratyčnaja partyja, a nie jak eks-kamunisty», — tłumačyć historyk.
Abjadnańnie DPTŁ i Litoŭskaj sacyjał-demakratyčnaj partyi adbyłosia ŭ 2001 hodzie. Była stvorana Sacyjał-demakratyčnaja partyja Litvy. Dasiul hetaja partyja maje vialiki ŭpłyŭ u palityčnym žyćci Litvy.
Čytajcie jašče:
Piatro Kraŭčanka: Ulotki Brazaŭskasa drukavali ŭ Minsku
Prezident Litvy ŭ ankiecie nie ŭkazaŭ, što ŭ 1988 hodzie ŭstupiŭ u kampartyju
Hałoŭnym čyńnikam hetaha zvyčajna była abjektŭna ciažkaja ekanamičnaja situacyja pieryjadu ekanamičnaj transfarmacyi va ŭmovach pierachodu ad nieefiektyŭnaj savieckaj ekanomiki da rynkavaj.
U hetych umovach byli vielmi važnymi imknieńnie bolšaści hramadstva da niezaležnaści i stupień ŭpłyvu nacyjanalna aryjentavanych palityčnych sił. Najmacniejšymi hetaja faktary byli ŭ krainach Bałtyi, bo byli zachavanyja nacyjanalnyja kultury i aktyŭna vykarystoŭvalisia nacyjanalnyja movy (u t.ł. ŭ adukacyi), a taksama jašče byli žyvyja šmat ludziej, jakija pamiatali časy niezaležnaści, prajšli praz represii ŭschodnich akupantaŭ i adpaviednym prajeŭrapiejskim čynam vychoŭvali svaich naščadkaŭ. Tamu anivodnaja palityčnaja siła, jakaja deklaravała ščylnaje palityčnaje zbližeńnie z Rasiejaj (faktyčna, adradžeńnie SSSR) - nia mieła anijakich šansaŭ atrymać tam uładu.
Tamu Łandśbierhisa źmianiŭ Brazaŭskas, Kraŭčuka - Kučma, Śniehura - Łučinski. Navat u Polščy lehiendarnaha Valensu źmianiŭ Kvaśnieŭski.
Nažal ŭ Biełarusi adčuvańnie pieravahi niezaležnaści było jašče vielmi słabym, dadatkova pasłablenym praź niaŭdałuju dziejnaść uradu Kiebiča. Nacyjanalna-aryjentavanyja siły mieli vielmi abmiežavany ŭpłyŭ, jaki paśla atrymańnia niezaležnaści chutka skaračaŭsia praź biazdarnuju radykalnuju rytoryku nacyjanalna aryjentavanych lidaraŭ, jakaja vyklikała nieprymańnie asabliva ŭ pravasłaŭnych rehijonach Biełarusi (dastatkova pabačyć kartu hałasavańnia za Paźniaka ŭ 1994). Tamu adbuŭsia nia prosta riesientymient levych, a sapraŭdny papuliscka-kamunistyčny rievanš. Bo paśla pieramohi łukašenki na vybarach 1994 adbylisia jašče adnosna sumlennyja vybary 1995 u VS, praź jakija u parłamient trapiła šmat kamunistaŭ i levych, a BNF nie atrymała anivodnaha mandata. Tamu łukašenka pad čas kanstytucyjnaha pieravarotu 1996 mieŭ istotnuju padtrymku ŭ parłamiencie, zdoleŭ raskałoć jaho, što dazvoliła sklikać jemu pieršy "UNS" ź liku jahonych prychilnikaŭ u t.ł. i ŭ VS.