Jak śćviardžaje aŭtar knihi «Transfarmacyja myśleńnia» (The Changing Mind) prafiesar niejrabijałohii Denieł Levicin (Daniel Levitin), pohlad na toje, što stareńnie supravadžajecca pracesami kahnityŭnaha i fizičnaha ŭpadku, całkam zasnavana na zababonach. «Nasupierak papularnamu mifu, my nikoli nie pierastajem vučycca i raźvivać novyja suviazi ŭ mozhu.
Pažyłyja ludzi mohuć zapavolvacca i nie mieć mahčymaści adnavić uspaminy ci reahavać z takoj ža chutkaściu, jak maładyja, ale jany mohuć pieraŭzychodzić ich u šerahu navykaŭ vyrašeńnia prablem. Asabliva tych, što patrabujuć dośviedu i nazapašanych viedaŭ», — śćviardžaje vučony.
Voś niekatoryja viaršyni, jakich my možam dasiahnuć, kali raźmianiali piaty dziasiatak žyćcia.
Šachmaty: roskvit u 40 hadoŭ
Daśledavańnie šachmatnych matčaŭ za 125 hadoŭ, padčas jakoha było praanalizavana bolš za 1,6 miljona chadoŭ u 24 000 hulniaŭ, pakazała, što hulcy rabili najbolš «aptymalnyja» chady prykładna ŭ 40 hadoŭ. Pradukcyjnaść pačała źmianšacca prykładna z 45 hadoŭ, ale nie da statystyčna značnaha ŭzroŭniu. U šachmatach treniroŭka i nazapašvańnie dośviedu dajuć praciahłuju pieravahu hulcam starejšaha ŭzrostu.
Ultramarafony: najlepšyja šancy ŭ 40-49 hadoŭ
Daśledavańnie, praviedzienaje ŭ 2020 hodzie siarod ludziej, jakija prabiehli ultramarafony na 100 km, pakazała, što žančyny dasiahajuć piku va ŭzroście ad 40 da 44 hadoŭ, a mužčyny — va ŭzroście ad 45 da 49 hadoŭ.
Heta nie vypadkovaść: inšyja daśledavańni paćviardžajuć, što zvyšmarafoncy dasiahajuć piku značna paźniej, čym inšyja spartoŭcy. Jašče cikava toje, što čym daŭžejšaja honka (čas abo dystancyja), tym paźniej, jak pakazvaje inšaje daśledavańnie, nadychodzić pik pradukcyjnaści.
Čytańnie nastroju nieznajomca: paśla 40 hadoŭ
Daśledavańnie prafiesara psichałohii Bostanskaha kaledža Džošua Chartšarna (Joshua Hartshorne) pakazała, što ŭ ludziej va ŭzroście 40 hadoŭ kahnityŭnyja zdolnaści dasiahajuć svajho piku. Pry hetym u dalejšym z uzrostam asablivaha źnižeńnia nie nazirajecca. Heta paćvierdzili i inšyja testy emacyjnaha intelektu.
Naprykład, ludziam prapanoŭvali prajści test «Čytańnie dumak pa vačach», u jakim pa fotazdymku vačej nieznajomca nieabchodna adhadać jaho nastroj. Test vykarystoŭvajecca dla vyznačeńnia «sacyjalnaha intelektu», jaki, u svaju čarhu, źviazany sa zdolnaściu pracavać u kamandzie.
Takim čynam, jak davodziać navukoŭcy, my pačynajem dobra razumieć ludziej u 40 hadoŭ i nie tracim hetaj zdolnaści da samaj staraści.
Zdarovaja samaacenka: 50 hadoŭ
Klučavy kampanient dobraha psichičnaha zdaroŭja — heta zdarovaja samaacenka. Jak pakazaŭ doŭhaterminovy analiz danych, jana raście pačynajučy z padletkavaha ŭzrostu, dasiahaje piku ŭ 50 hadoŭ i zatym źnižajecca. Hetaje ž daśledavańnie pakazała, što samaacenku treba razhladać jak pryčynu, a nie jak vynik žyćciovych dasiahnieńniaŭ. Jana akazvaje značny ŭpłyŭ na realny žyćciovy dośvied.
Matematyka: 50 hadoŭ
Zhadanaje vyšej daśledavańnie piku kahnityŭnych zdolnaściaŭ, praviedzienaje Džošua Chartšarnam, pakazała, što ludzi va ŭzroście 50 hadoŭ demanstrujuć najlepšyja zdolnaści ŭ rašeńni matematyčnych zadač.
Hety vynik byŭ atrymany pry vyvučeńni danych IQ-testavańnia zvyš dźviuch tysiač amierykancaŭ.
Słoŭnikavy zapas: 65 hadoŭ
Analiz danych 10 tysiač čałaviek, jaki ŭ 2015 hodzie pravioŭ usio toj ža Chartšarn, pakazaŭ, što słoŭnikavy zapas dasiahaje maksimumu va ŭzroście 65 hadoŭ. Vučony zaŭvažaje, što raniej (u kancy 1990-ch) pik prypadaŭ na 40 hadoŭ. Źmiaščeńnie daśledčyk tłumačyć źmienaj charaktaru pracy i tym, što hramadstva stanovicca ŭsio bolš zaležnym ad tekstu:
«Mahčyma, u kancy minułaha stahodździa my nazirali skaračeńnie słoŭnikavaha zapasu ludziej paśla 40 hadoŭ, tamu što jany mała čytali paśla zakančeńnia škoły, tady jak siońnia, jak dziela pracy, tak i dziela zabaŭ, my pravodzim bolš času z tekstam».
Zdolnaść da ŭładžvańnia kanfliktaŭ: 65 hadoŭ
Daśledavańnie, praviedzienaje ŭ 2010 hodzie, pakazała, što ŭdzielniki bolš starejšaha ŭzrostu prajavili bolš mudraści i razvažlivaści, čym maładyja i siaredniaha vieku. Pry hetym siaredni ŭzrost ludziej, jakija pakazali lepšyja vyniki, składaŭ 64,9 hoda.
Vučonyja paprasili ŭdzielnikaŭ pračytać historyi pra mižhrupavyja i mižasobasnyja kanflikty i pradkazać, jak buduć razhortvacca hetyja kanflikty. Vyniki pakazali, što ŭ paraŭnańni ź ludźmi maładoha i siaredniaha vieku pažyłyja ludzi čaściej vykarystoŭvali schiemy razvah bolš vysokaha paradku, jakija padkreślivali nieabchodnaść množnaści punktaŭ hledžańnia, dapuskali kampramis i pryznavali abmiežavanaść viedaŭ.
Vyniki śviedčać ab tym, što sacyjalnaje myśleńnie palapšajecca z uzrostam, niahledziačy na źnižeńnie hnutkaści intelektu, i chiba što metazhodna pryznačać pažyłych ludziej na klučavyja sacyjalnyja roli, źviazanyja z pryniaćciem jurydyčnych rašeńniaŭ, kansultavańniem i mižhrupavymi pieramovami.
Być na pazityvie: paśla 60 hadoŭ
Daśledavańni pakazvajuć, što pažyłyja ludzi bolš emacyjna stabilnyja i mienš impulsiŭnyja. Jany lepš zdolnyja padtrymlivać pazityŭnyja adnosiny; ich dobrazyčlivaść istotna pavialičvajecca z uzrostam.
Viadoma, što z uzrostam adbyvajucca jak strukturnyja źmieny ŭ mozhu, tak i niejrachimičnyja. Mindalepadobnaje cieła, centr strachu mozha, z uzrostam ściskajecca, u vyniku čaho pažyłyja ludzi stanoviacca bolš davierlivymi, spahadlivymi i empatyčnymi. U mužčyn źmianšajecca kolkaść testasteronu, heta robić ich mienš ahresiŭnymi.
Inšaje daśledavańnie pakazała, što ŭspaminy ŭ pažyłych stanoviacca bolš skiravanymi ŭ bok pazityvu: stałyja ludzi schilnyja ŭspaminać bolš stanoŭčych momantaŭ i mienš admoŭnych. Jany taksama stanoviacca bolš pamiarkoŭnymi i prymalnymi — toje, što my nazyvajem «sindromam dziaduli i babuli».
Upeŭnienaść u svajoj źniešnaści: paśla 70-ci
Jak pakazali danyja apytańnia 85 tysiač amierykancaŭ, jakoje prajšło ŭ 2014 hodzie, jak u mužčyn, tak i ŭ žančyn paśla 55 hadoŭ naziraŭsia rost zadavolenaści svajoj źniešnaściu. U mužčyn jon dasiahaŭ svajho piku ŭ 80 hadoŭ, u žančyn — u 75. Pry hetym pažyłyja žančyny adčuvali siabie bolš upeŭnienymi ŭ svajoj źniešnaści za 18-24-hadovych.
Vučonyja miarkujuć, što pa miery stareńnia ŭ ludziej źmianiajecca nabor sacyjalnych čakańniaŭ i standartaŭ vonkavaha vyhladu, što ŭ vyniku pryvodzić da rostu pačućcia ŭpeŭnienaści ŭ sabie.
Takim čynam, stały ŭzrost nie tolki adbiraje, ale i adkryvaje novyja haryzonty. I va «ŭzroście za…» my možam dasiahnuć pośpiechu i być šmat u čym lepšymi za maładych.
Čytajcie jašče:
Čym žančyny ŭ Jeŭropie adroźnivajucca ad biełaruskich
Žyćcio pobač z parkami zapavolvaje bijałahičnaje stareńnie
Chočacie być bolš razvažlivymi? Havarycie pra siabie ad treciaj asoby
