Chłareła ŭ tabletkach. Fota: VeraShine / Getty Images
Chłareła — heta adnakletačnaja zialonaja vodaraść, jakaja žyvie ŭ presnavodnych vadajomach. Niderłandski bijołah Marcin Biejerynk adkryŭ jaje jašče ŭ 1890 hodzie. Adnak tady navukoŭcy nie nadali mikravodaraści naležnaj uvahi. Pierałomny momant u historyi chłareły adbyŭsia paśla jadziernych bambardzirovak Japonii, kali ź jaje dapamohaj udałosia adnavić i ačyścić ad radyjacyi vialikija płoščy zaražanaj hleby.
Z 1950 hoda chłarełu vypuścili na suśvietny rynak. Japonskija vytvorcy pačali vyrablać na asnovie raśliny paraški i tabletki — i prezientavali novy supierfud.
Chłareła jość supierfudam, bo źmiaščaje kaštoŭnyja aminakisłoty, minierały, vitaminy i inšyja kampanienty, nieabchodnyja čałaviečamu arhanizmu. U pryvatnaści, u jaje sastavie 20 aminakisłot, 8 ź jakich niezamiennyja. Taksama chłareła źmiaščaje vialikuju kolkaść jodu, žaleza, folijevaj kisłaty, fosfaru, kaliju, mahniju i cynku.
Dziakujučy svajmu ŭnikalnamu sastavu, jana stała adnym z samych papularnych supierfudaŭ siarod spartsmienaŭ, viehietaryjancaŭ i prychilnikaŭ zdarovaha ładu žyćcia. Nadzvyčaj bahataja na pažyŭnyja rečyvy, chłareła zdolnaja zamianić u racyjonie miasnyja pradukty.
Tajvań dobra padychodzić dla vyroščvańnia chłareły, jakaja źjaŭlajecca «schavanym čempijonam» siarod tajvanskich ekspartnych praduktaŭ. Fota: Kient Čžuan / Taiwan Panorama
Jak Tajvań staŭ hałoŭnym eksparcioram chłareły
Siońnia, paśla šaści dziesiacihodździaŭ raźvićcia haliny, asnoŭnyja krainy-eksparciory chłareły — heta Tajvań, Kitaj, Hiermanija, Japonija i Indyja. Pavodle statystyčnych danych, apublikavanych u sakaviku 2023 hoda Departamientam pramysłovych technałohij Ministerstva ekanomiki Tajvania, ekspart zialonych vodaraściaŭ hetaj krainaj u 2022 hodzie skłaŭ 928,56 mietryčnaj tony, što składaje 45,05% ad ahulnasuśvietnaha abjomu, a heta aznačaje, što Tajvań maje samuju vysokuju dolu rynku ŭ śviecie, raspaviadaje Taiwan Panorama.
Siońnia na Tajvani jość piać-šeść kampanij, jakija zajmajucca masavaj vytvorčaściu zialonych vodaraściaŭ, ź jakich najstarejšaja — Tajvanskaja kampanija pa vytvorčaści chłareły (Taiwan Chlorella Manufacturing Company — TCMC), zasnavanaja ŭ 1964 hodzie.
Kali TCMC tolki pačynała svaju dziejnaść, jana zaprasiła japonskich śpiecyjalistaŭ, kab tyja dapamahli adbirać štamy chłareły i ŭdaskanalvać technałohii vyroščvańnia.
«Choć japonskija navukoŭcy daŭno viedali pra pažyŭnuju kaštoŭnaść chłareły i praviali šmathadovyja daśledavańni pa jaje vyroščvańni, bolš chałodny klimat Japonii abciažarvaŭ vyroščvańnie zialonych vodaraściaŭ i rabiŭ heta niemahčymym kruhły hod. Kali jany vyjavili bahaćcie soniečnaha śviatła na Tajvani, spryjalny klimat i lohki dostup da čystaj, niezabrudžanaj vady, to zrazumieli, što znajšli miesca, bolš prydatnaje dla vyroščvańnia chłareły», — raskazvaje Chielena Sonh, mieniedžarka pa daśledavańniach i raspracoŭkach TCMC.
Spačatku ŭsia chłareła, vyrablenaja TCMC, ekspartavałasia ŭ Japoniju, bo tam užo byŭ dobra raźvity rynak zbytu hetaha praduktu. Paźniej, kali chłareła pieratvaryłasia ŭ suśvietny supierpradukt, spažyŭcy ŭ mnohich krainach pryznali vysokuju jakaść zialonych vodaraściaŭ, jakija vyrablajucca na Tajvani. Ciapier tajvanskuju pradukcyju z chłareły možna znajści bolš čym u 30 krainach.
Usio pačynajecca ŭ łabaratoryi
«Spačatku chłarełu kultyvujuć u vyhladzie hrupy kletak u spodku Pietry ŭ łabaratoryi, dzie im patrabujecca śviatło 24 hadziny na sutki i tempieratura 4°C. Ciaham dvuch tydniaŭ adna kletka budzie dzialicca znoŭ i znoŭ, utvarajučy bolš za miljard kletak», — raskazvaje Sonh.
Zialonyja vodaraści, jakija pradajucca na rynku ŭ jakaści zdarovaj ježy, u asnoŭnym składajucca ź mikraskapičnaj chłareły z dyjamietram kletak usiaho ad dvuch da vaśmi mikron. Patrebny mikraskop z pavieličeńniem nie mienš jak u 600 razoŭ, kab vyrazna bačyć asobnyja kletki chłareły i praces kletačnaha dzialeńnia.
U pracesie kultyvavańnia chłarełu nieabchodna pastajanna pieramiaščać z adnoj jomistaści ŭ inšuju, sa spodka Pietry ŭ prabirku, a zatym — u maleńkija i vialikija kołby, pakul praz 21 dzień jaje nie pieraniasuć u adkrytuju sažałku dla dalejšaha kultyvavańnia.
Hetyja adkrytyja sažałki niehłybokija (usiaho kala 35—45 santymietraŭ), kab usie kletki vodaraści mahli atrymlivać soniečnaje śviatło i ažyćciaŭlać fotasintez. Kab dapamahčy hetym pracesam, vada ŭ sažałkach bieśpierapynna ŭźbivajecca miechaničnymi manipulatarami.
Zbor uradžaju chłareły možna pačynać praz vosiem tydniaŭ: u hety čas vada adfiltroŭvajecca, a prymieški vydalajucca z dapamohaj centrabiežnych sieparataraŭ. Zatym vodaraści abiazvodžvajuć pry tempieratury 300°C, zdrabniajuć u parašok i vyrablajuć ź jaho tabletki ci kapsuły.
«U našy dni ŭsie ŭ asnoŭnym vykarystoŭvajuć adny i tyja ž etapy vyroščvańnia chłareły, ale ŭ nas jość dadatkovyja patrabavańni da kantrolu jakaści. Štohod my rehularna adpraŭlajem uzory ŭ japonskija daśledčyja łabaratoryi charčovych praduktaŭ dla testavańnia, kab paćvierdzić adsutnaść zabrudžvańnia mietałami abo inšymi prymieškami», — kaža Sonh.
Navukoŭcy adznačajuć, što marskija travy (kvitniejučyja raśliny, jakija rastuć u marskim asiarodździ) mohuć pahłynać u dva razy bolš vuhlarodu na kvadratny kiłamietr, čym naziemnyja lasy. Miž inšym, mikravodaraść Haematococcus pluvialis u 21 raz bolš efiektyŭna pahłynaje vuhlarod, čym drevy, tamu ź joj źviazany šmatabiacalnyja napramki daśledavańniaŭ. Fota: Kient Čžuan / Taiwan Panorama
Pažyŭnaja kaštoŭnaść
Zialonyja vodaraści — heta vodnyja raśliny, jakija, jak i naziemnyja, taksama ažyćciaŭlajuć fotasintez, tamu źmiaščajuć anałahičnyja pažyŭnyja rečyvy.
Chłareła viadomaja vysokim utrymańniem białku, na dolu jakoha prypadaje 60% kletak chłareły ŭ suchoj vazie.
Kali paraŭnać 100 hramaŭ chłareły z takoj ža kolkaściu suchoha małaka, atrymajecca, što ŭ pieršaj źmiaščajecca ŭ 20 razoŭ bolš białku, čym u druhim.
Voś čamu padčas paślavajennaha bebi-bumu 1950-ch hadoŭ, kali chutki rost nasielnictva stvaraŭ prablemu z pastaŭkami charčavańnia, daśledčyki ŭ takich krainach, jak ZŠA, Vialikabrytanija, Francyja i SSSR, vyvučali chłarełu ŭ nadziei, što jana moža stać dadatkovaj krynicaj białku.
Prafiesar Chirosi Tamija, batanik Takijskaha ŭniviersiteta, dałučyŭsia da hetaha daśledavańnia i paźniej kiravaŭ prajektam masavaj vytvorčaści zialonych vodaraściaŭ u Instytucie bijałahičnych daśledavańniaŭ Takuhava, dzie ŭ 1957 hodzie jon zasnavaŭ daśledčy centr zialonych vodaraściaŭ i pačaŭ pracavać nad kamiercyjalizacyjaj hetych praduktaŭ. Adnak kletačnyja ścienki chłareły vielmi toŭstyja, z tryma miembrannymi płastami, tamu kali ŭžyvać chłarełu ŭ ježu ŭ jaje naturalnym vyhladzie, jana nie moža być pieratraŭlenaja i zasvojenaja čałaviečym arhanizmam.
«My nabyli zapatentavanuju niamieckuju technałohiju, jakaja vykarystoŭvaje vysoki cisk dla razbureńnia kletačnych ścienak, kab ich možna było pieratravić, sapraŭdy hetak ža, jak pry vyrabie papkornu raskryvajucca kukuruznyja ziarniaty», — tłumačyć Sonh.
Ci mohuć vodaraści lačyć?
Akramia praviadzieńnia daśledavańniaŭ pa vykarystańni chłareły ŭ jakaści zdarovaha praduktu charčavańnia, TCMC aktyŭna supracoŭničaje z navukovymi kołami ŭ nadziei raspracavać inšaje karysnaje prymianieńnie zialonych vodaraściaŭ.
Bujnyja prajekty byli nakiravanyja na vyvučeńnie mahčymych supraćjinfiekcyjnych i supraćrakavych ułaścivaściaŭ kisłaha policukrydu Chłon A, jaki źmiaščajecca ŭ chłarele; daśledavali ŭpłyŭ chłareły na ŭzrovień chalesterynu ŭ syvaratcy kryvi ŭ pacukoŭ; vyvučali zdolnaść pieptydaŭ chłareły źnižać kryviany cisk i ŭpłyŭ dabavak chłareły na paškodžańni ciahlic u spartsmienaŭ, vyklikanyja siłavymi praktykavańniami.
Asabliva cikavaje daśledavańnie było praviedziena ŭ 2009 hodzie. Jašče ŭ 1998-m na Tajvani adbyłasia šyrokamaštabnaja ŭspyška enteravirusa siarod dziaciej. U toj čas nie isnavała śpiecyjalnych lekaŭ dla lačeńnia hetaha virusa, što vyklikała tryvohu hramadskaści. U enteravirusa-71 niama kletačnaj miembrany, tamu etanoł byŭ nieefiektyŭny, i adzinaje, što lekary mahli vykarystoŭvać dla źniščeńnia virusa, — heta adbielvalnik. Adnak heta było vielmi škodna dla maleńkich dziaciej.
U 2009 hodzie TCMC daručyła pravieści daśledavańnie i vyjaviła, što ekstrakty policukrydaŭ z marskoj sałaty (Ulva lactula) mohuć padaŭlać zaražeńnie enteravirusam-71. Hetaje adkryćcio čarhovy raz pryciahnuła šyrokuju ŭvahu da zialonych vodaraściaŭ.
Budučynia chłareły
U 1970-ja hady ŭ ramkach svajoj kaśmičnaj prahramy Nacyjanalnaje ŭpraŭleńnie ZŠA pa aeranaŭtycy i daśledavańni kaśmičnaj prastory adpraviła chłarełu ŭ kosmas, kab pravieryć jaje patencyjał u jakaści krynicy ježy, dla vypracoŭki kisłarodu šlacham fotasintezu i dla pierapracoŭki adkidaŭ žyćciadziejnaści čałavieka.
Akramia taho, tak jak rost nasielnictva płaniety praciahvaje ŭjaŭlać niebiaśpieku praź niedachop charčavańnia, daśledčaja hrupa z Univiersiteta Kvinślenda ŭ Aŭstralii padličyła, što kali da 2050 hoda ŭ akijanie možna budzie stvaryć dastatkovuju kolkaść fiermaŭ pa vyroščvańni marskich vodaraściaŭ, kab zabiaśpiečyć 10% praduktaŭ charčavańnia dla čałavieka, heta mahło b kampiensavać deficyt vytvorčaści praduktaŭ charčavańnia ŭ śviecie.
Čytajcie jašče:
Hetyja dźvie raśliny — najlepšyja ačyščalniki pavietra
Znojdziena redkaja padziemnaja raślina, jakuju 150 hadoŭ nichto nie bačyŭ FOTA
