«U dušy apošnija miesiacy niešta takoje było, jak kamień»
«Jak adčuvaju siabie? Narmalna. Nia toje kab niejkaja palohka, ale ja ž praktyčna čakaŭ hetaha zvalnieńnia, — adrazu kaža Jaŭhien Makarevič. — Zajavu na zvalnieńnie napisaŭ jašče 9 žniŭnia, choć mnie i skazali, što jana zhubiłasia. Ale ja razumieŭ, što niekali ŭspłyvie. Ja ŭ vioscy ciapier. To ŭ Maładečna, to tut. Synu dapamahaju, jon dom buduje ŭ Maładečnie, pabudavaŭ užo. Unuk chvareŭ, to ź im byŭ tydzień. Ja ciapier svabodny čałaviek, mahu dapamahać».
Jaŭhien Vasilevič kaža, što planuje zajmacca ramontam. «Chałaściakuje» na haspadarcy baćkoŭ žonki. Da pensii byłomu dyrektaru maładačanskaj škoły №5 nie dali dapracavać krychu bolš za hod. Makarevič kaža, što za heta nie turbujecca, bo pracoŭnaha stažu chapaje.
«Kali paŭstanie pytańnie, što ja tam niejki «darmajed» ci nie darmajed, to pracu znajdu, — havoryć Jaŭhien Makarevič. — Moža, kvalifikavanuju ci navat niekvalifikavanuju — usio adno. Znajści možna. Razumiejecie, u mianie ŭ dušy apošnija miesiacy niešta takoje było, jak kamień. Źmianiłasia štości ŭ apošnija miesiacy, paśla padziej žniŭnia. Systema stała taksyčnaja. Kali raniej ja zachodziŭ u kabinety, to adčuvaŭ, što mianie prymajuć, słuchajuć. Nasustrač iduć. A sa žniŭnia ŭsio z naciažkaj užo było. Razumiejecie, ja ž adzin u rajonie taki akazaŭsia. Jaki «nie jak ludzi» zrabiŭ. Bajacca, vidać, što im znajomstva sa mnoj bokam vyjdzie».
Makarevič kaža, što havoryć najpierš pra čynoŭnikaŭ z kiraŭnictva rajonnaha adździełu adukacyi i inšych miescaŭ. Były dyrektar raskazvaje, što jašče 1 vieraśnia 2020 hodu ź jahonaj škoły zvolniłasia namieśnica pa vychavaŭčaj pracy. Kaža, što tam taksama byli pytańni, źviazanyja z vybarami. Jaŭhien Vasiljevič prapanoŭvaŭ na hetuju pasadu niekalki kandydatur ź liku svaich nastaŭnikaŭ, ale ŭsich ich nie zaćvierdzili. Namieśnika dyrektara pa vychavaŭčaj pracy ŭ 5-ju škołu pry Makareviču tak i nie pryznačyli.
«Zdali my hety pratakoł, i pačałosia toje, što pačałosia»
Dyrektaram u 5-j škole Jaŭhien Makarevič prapracavaŭ 22 hady. Da taho byŭ nastaŭnikam u 12-j škole Maładečna, vykładaŭ historyju. U systemu adukacyi Makarevič pajšoŭ pracavać z 1985 hodu, adrazu, jak skončyŭ Mienski pedahahičny instytut. U roznych škołach ahułam jon prapracavaŭ 34 hady.
«Ja ŭ adpačynak pajšoŭ, u mianie jašče ź minułaha hodu zastavałasia 25 dzion, — raskazvaje Jaŭhien Vasilevič pra svajo zvalnieńnie. — Pahoda była, ramont rabiŭ. Synu adnomu ciažkavata było. A niedzie za tydni dva da 1 krasavika načalnica ŭpraŭleńnia adukacyi Maładečna pazvaniła i skazała, što buduć zvalniać pa toj zajavie, jakuju napisaŭ 9 žniŭnia. Ja nie pytaŭsia, za što zvalniajuć. Sam ža tuju zajavu napisaŭ».
Zajavu na zvalnieńnie z pasady dyrektara škoły №5 Maładečna Jaŭhien Makarevič napisaŭ a 2-j hadzinie nočy ŭ kabinecie rajonnaha načalstva. Tudy jaho vyklikali zvankom z rajvykankamu paśla taho, jak dyrektar advioz u vykankam pratakoł ź ličbami hałasavańnia na vybarčym učastku ŭ svajoj škole.
«Razumiejecie, prahałasavać na hetyja vybary prychodzili navat našyja byłyja vučni, jakija daŭno žyvuć za miažoj. Jany znarok pryjechali prahałasavać, my nie mahli padličyć ichnyja hałasy niapravilna, — havoryć Jaŭhien Vasiljevič. — Jak ža im potym u vočy hladzieć? U nas usio było zhodna z Vybarčym kodeksam. Usio arhanizavali tak, jak tam prapisana. I ŭviečary, kali my ŭsio padličyli, kandydat Cichanoŭskaja atrymała na 120 hałasoŭ bolš, čym kandydat Łukašenka. Ja razumieŭ, što mohuć być prablemy. Što hetaja ličba budzie nie zusim impanavać načalstvu. Tamu ja źviarnuŭsia da ŭsich siabroŭ kamisii. Skazaŭ, što kožny ź ich maje prava vykazać svaju dumku. Usie pahadzilisia ź ličbami i padpisali pratakoł».
Pratakoł z vynikovymi ličbami Jaŭhien Makarevič razam z sakratarom vybarčaj kamisii pavioz u vykankam, kopiju paviesili na stendzie va ŭčastku ŭ škole.
«Zdali my hety pratakoł — i pačałosia toje, što pačałosia, — raskazvaje Jaŭhien Vasilevič. — Pazvanili mnie z vykankamu ŭnačy, vyklikali na razmovu. Ja pryjechaŭ. Razumieŭ, u čym prablema. Tam mnie ŭžo vykazali mierkavańnie, što ja, jak vam skazać, svojeasablivaja «biełaja varona». Pahrozaŭ nie było. Kazali tolki, što mnie paŭtara hoda da pensii, što ja mušu niešta «razumieć». Tam byli pradstaŭniki roznych struktur rajonnych. A ja paličyŭ, što nie zasłužyŭ takoha. I kali zrabiŭ takuju drennuju reč, to maju prava zvolnicca prosta siońnia. Zajavu na zvalnieńnie napisaŭ prosta tam. Navat nia viedaju, chto jaje zabraŭ: tam i majo kiraŭnictva było, i namieśnik staršyni rajvykankamu, i inšyja asoby».
Były dyrektar havoryć, što ničoha inšaha zrabić 9 žniŭnia nia moh, niahledziačy na toje, što šmat chto sa staršyniaŭ vybarčych kamisij zmahli, a jamu da pensii sapraŭdy zastavałasia zusim nia šmat.
«Mianie tak u siamji vychavali, — kaža Jaŭhien Vasiljevič. — My ŭsie vielmi rupliva stavimsia da praŭdy. Pamiataju, kali baćka ŭ chacie znachodziŭ papierku ad cukierki, to pytaŭ u nas z bratam, chto kinuŭ. A my ž dzieci, jak zvyčajna: «Nia ja!» To tady ŭdvoch adnu papierku byli vymušanyja vykidvać. Ja svaich dziaciej taksama tak vychoŭvaŭ, što treba havaryć praŭdu. I ad kaleh svaich patrabavaŭ. A što ja im moh tady skazać?»
Čamu jaho nia zvolnili jašče ŭ žniŭni, Jaŭhien Makarevič nie viedaje. Kaža, što, mahčyma, nie było ŭkazańniaŭ «źvierchu». Albo prosta čarha dajšła tolki ciapier. Pa słovach byłoha dyrektara, u Maładečnie ciapier idzie cełaja chvala zvalnieńniaŭ kiraŭnikoŭ. Pazbavili pracy dyrektara dziaržaŭnaha kaledžu, staršyniu prafsajuzu rabotnikaŭ sielskahaspadarčych arhanizacyj. Pa słovach Makareviča, kiraŭnikom kamisij padčas vybaraŭ jon byŭ i raniej, tady ŭ vykankam taksama padavaŭ praŭdzivyja ličby. Sytuacyja z hałasavańniem za alternatyŭnaha Łukašenku kandydata kardynalna źmianiłasia tolki sioleta, kaža były dyrektar.
«U nas u akruzie svojeasablivy elektarat zaŭsiody byŭ, — havoryć Jaŭhien Vasiljevič. — Pryvatny sektar, ludzi ŭ asnoŭnym pažyłyja. Prezydent daŭ im pensiju; kali vybieruć inšaha, to nieviadoma, što budzie. Jany stajali pad dźviaryma škoły, kab prahałasavać pieršymi. Sapraŭdy hałasavali za Łukašenku. Ale ŭ apošni čas usio źmianiłasia. Ludzi zachacieli pieramienaŭ».
«Chacieŭ stvaryć dzieciam takija ŭmovy, kab jany vučylisia ŭ nia horšaj za inšyja škole»
«Ja vučyŭsia na histaryčnym fakultecie ŭ Mienskim pedinstytucie, tady jašče imia Horkaha, — uspaminaje Makarevič. — Nastaŭnik historyi i francuskaj movy. Ale francuskuju movu ja tolki hod vykładaŭ. Historyju lublu, vykładaŭ zaŭsiody jaje, da apošniaha času taksama, kali dyrektaram byŭ. U mianie zaŭsiody było 9-10 hadzin, pałova staŭki prykładna. Ale nastaŭnikam ja vypadkova staŭ, možna skazać. Usio žyćcio maryŭ stać archieolaham».
Jaŭhien Makarevič raskazvaje, što pachodzić ź vioski Maćkaŭcy na Vilejščynie. Da armii hod prapracavaŭ na traktary ŭ sielskaj haspadarcy. Pryhadvaje, što dyrektar kałhasu namaŭlaŭ jaho pajści ŭ Instytut mechanizacyi sielskaj haspadarki, abiacaŭ nakiravańnie. Ale Makarevič usio ž vybraŭ maru. Archieolaham tady možna było stać albo ŭ Horadzienskim pedinstytucie imia Janki Kupały, albo ŭ Maskvie. Jaŭhien Vasilevič pajechaŭ u Horadniu.
«Nie pastupiŭ, nie chapiła mnie pałovy bała, — uspaminaje Jaŭhien Makarevič. — Napisaŭ sačynieńnie na čatyry bały i nie prajšoŭ pa konkursie. Tema była «Ty na podźvih zavieš, kamsamolski bilet!» Ekzameny ŭ adnoj hrupie razam z Volhaj Korbut zdavaŭ, ź viadomaj himnastkaj. Viadoma, jana pastupiła. Vučyłasia jana tam ci nie, heta ŭžo inšaje pytańnie. A ja pajšoŭ u vojska».
Paśla armii Makarevič pajechaŭ vučycca ŭ Miensk, archiealohiju ŭ Horadzienskim pedinstytucie da taho času ŭžo zharnuli, da Maskvy jechać było daloka. Starastam hrupy ŭ mienskim pedynstytucie, dzie vučyŭsia Makarevič, byŭ Anatol Labiedźka. Z budučym šmathadovym kiraŭnikom AHP Jaŭhien Vasilevič doŭha siabravaŭ, Labiedźka navat chryściŭ jaho syna.
Učynak Jaŭhiena Makareviča 9 žniŭnia nie zastaŭsia niezaŭvažanym u Maładečnie. Jašče ŭvosień niekalki siemjaŭ napisali zajavy na pieravod ichnych dziaciej u 5-ju škołu. Kali ŭ kancy sakavika stała viadoma, što Makareviča zvalniajuć z pasady dyrektara, u adździeł adukacyi Maładečna pajšli listy ad baćkoŭ z prośbaj pakinuć dyrektara 5-j škoły na miescy.
«Razumiejecie, škoła ŭ svojeasablivym miescy znachodzicca, — havoryć Jaŭhien Vasiljevič. — Heta takaja sielskaja miascovaść u horadzie. Histaryčny centar Maładečna. U asnoŭnym tam pryvatny sektar. Dzieci tam, ja nie skažu, što abdzielenyja ŭvahaj. Pobač himnazija № 3, praz trysta metraŭ ad našaj škoła № 1 imia Janki Kupały. Naša 5-ja ŭ kancy 50-ch jašče pabudavanaja, usiaho 13 kabinetaŭ. 400 vučniaŭ prykładna. Heta dzieci, jakija nie pajšli ŭ himnaziju, nia trapili ŭ inšyja škoły. I ja chacieŭ im stvaryć takija ŭmovy, kab jany viedali, što vučacca nia ŭ horšaj za inšyja škole, ničym nie abdzielenyja».
Umovy dla dziaciej Jaŭhien Makarevič stvaraŭ z dapamohaj vychavaŭčych prajektaŭ, bolš skiravanych na raźvićcio. Były dyrektar havoryć, što ŭ vyniku hetyja prajekty stali viadomyja nia tolki ŭ Maładečnie, bo realizoŭvaŭ jon ich z dapamohaj zamiežnych kaleh i fondaŭ. Zaklučyŭ damovu ź niamieckaj himnazijaj Chajdberha ŭ horadzie Hiotynhien ab tym, što jana kožny hod budzie prymać vučnia z Maładečna, a taksama ab abmienie dośviedam i delehacyjami. Za čas pracy Makareviča dyrektaram u Niamieččynie advučylisia 20 maładačanskich dziaciej. Byli taksama sumiesnyja prajekty dla baraćby z cukrovym dyjabetam u dziaciej, ušanavańniem pamiaci achviaraŭ kancentracyjnych lahieraŭ.
«Byŭ jašče cikavy prajekt «Kalidornyja dzieci», — raskazvaje były dyrektar. — U nas u rajonie škoły dahetul šmat siamiej žyvie ŭ internatach. Ad stankazavodu i inšych. Jany niekamfartabelnyja, viadoma. Adzin tualet, adzin duš na kalidor. A čym dziaciej zaniać, jakija tam žyvuć? My vyrašyli prosta ŭ internatach zrabić im hulniavyja pakoi. Rabili heta sumiesna z halandzkaj niedziaržaŭnaj arhanizacyjaj, z maładačanskimi pradpryjemstvami. Halandcy meblu nam dapamahali kuplać, usio zrabili. Dla dziaciej nastolki zachaplalna heta było. My i mierapryjemstvy ŭ hetych pakojach rabili».
Jaŭhien Makarevič pra takija prajekty raskazvaje šmat. I pra valanterstva, i pra stvareńnie klubaŭ dla byłych małaletnich viaźniaŭ kanclahieraŭ, i pra pracu z byłymi pedahohami, jakija pajšli na pensiju. Za bolš jak 20 hadoŭ pracy na pasadzie dyrektara dziejnaść Makareviča z kalehami praviarali i biełarusy, i inšaziemcy. Parušeńnie, pa jaho słovach, znajšli adzin raz — nie syšlisia rachunki. Praz roźnicu kursaŭ dzieści zhubiłasia suma pamieram 2 eŭra.
«Ludzi ž bačyli ŭsio heta, usiu našuju pracu, — havoryć Jaŭhien Makarevič. — I heta nia tolki maja zasłuha. Uvieś kalektyŭ padabraŭsia taki. Lidzija Kniazieva z kluba «Pošuk»; Alena Parachnia, jakaja była namieśnikam dyrektara pa vychavaŭčaj pracy; nastaŭnica niamieckaj movy Zoja Dyleŭskaja. Dy šmat chto. Usie nastaŭniki byli zadziejničanyja. Nichto nie kazaŭ, što im ciažka, što im za heta hrošy nie płaciać. Baćki ž razumiejuć, što kali ŭsie našyja prajekty źniknuć, to cikavaść u dziaciej prapadzie i da vučoby, i da ŭsiaho inšaha».
Paśla zvalnieńnia Makareviča za jaho zastupilisia nia tolki baćki vučniaŭ 5-j škoły. Sa zvarotami ŭ abaronu dyrektara źviarnulisia taksama niamieckaja himnazija z Hiotynhienu i fond «Uschodniaha partnerstva», jaki dapamahaŭ prajektam finansava.
«Dzieci razumiejuć, što papraŭdzie adbyvajecca ŭ krainie»
«Mnie vielmi kryŭdna, kali nastaŭnikaŭ nazyvajuć falsyfikatarami, — pryznajecca Jaŭhien Makarevič. — Kryŭdna za ludziej, kryŭdna za prafesiju. Niešta zrabiłasia takoje, što adukacyja stała nie asobnaj systemaj u krainie, a tolki prydatkam da čahości. I nastaŭnikaŭ prosta vykarystoŭvajuć. Jak mnie siońnia pryjści na ŭrok hramadaznaŭstva i rastłumačyć dzieciam, što takoje pravavaja dziaržava, kali im pa televizii havorać, što «byvaje, kali i nie da zakonaŭ»? Jak takoje moža być? Šmat chto z nastaŭnikaŭ robiać toje, što im kažuć rabić. Va ŭsich kredyty, siemji. Ale ja nia viedaju, jak projduć nastupnyja vybary. Kamisii ža znoŭ arhanizujuć u škołach».
Jaŭhien Makarevič kaža, što sučasnyja dzieci, niahledziačy na źmiest dziaržaŭnaj televizii i druku, vydatna razumiejuć, što papraŭdzie adbyvajecca ŭ krainie. Paśla vybaraŭ jon vykładaŭ u staršych klasach i dobra heta adčuŭ.
«Dzieci atrymlivajuć infarmacyju ź internetu, častku razam z baćkami abmiarkoŭvajuć, niešta i sami na vulicach bačać, — havoryć Jaŭhien Vasilevič. — Jany majuć svoj punkt pohladu. Dzieci ŭ nas metanakiravanyja, sa svaim śvietapohladam. Jany ŭśviedamlajuć, što na samoj spravie adbyvajecca. Ja aptymistyčna hladžu na budučyniu. Čałaviek zaŭsiody budzie vieryć u budučyniu, dziela svaich dziaciej. Dy i dziela samoha siabie».
Jaŭhien Makarevič raskazvaje, što ŭściešany padtrymkaj ad byłych vučniaŭ. Paśla naviny pra zvalnieńnie jamu pastajanna niechta ź ich piša albo telefanuje.
«Voś akurat pierad vami patelefanavała adna vučanica, jana škołu bolš za 10 hadoŭ tamu skončyła, — kaža były dyrektar. — Ja atrymaŭ mora słovaŭ padtrymki. Navat ad tych, ad kaho nie čakaŭ. A ad tych, ad kaho čakaŭ, naadvarot. U niekatorych rasčaravaŭsia. Samym niečakanym było, kali mnie adzin z byłych vučniaŭ prapanavaŭ pracu. Maje firmu svaju ŭ Maładečnie. Skazaŭ mnie, što «my svaich nie kidajem». Chacia jaki ja jamu svoj, daŭno ž užo nie vučań. Ale takija słovy vielmi pryjemnyja».
Były dyrektar taksama kaža, što jaho ŭžo pacichu ciahnie da dziaciej, chočacca jašče papracavać nastaŭnikam. Dyrektaram užo nie, a voś vieści ŭroki historyi — tak.
«Ale ja pra toje, što zrabiŭ 9 žniŭnia, usio adno nie škaduju, — kaža Makarevič. — Ja nijakaha podźvihu nie zrabiŭ. Usio było rychtyk jak napisana ŭ Vybarčym kodeksie. Ja ničoha nie parušyŭ».
