Jury Bandažeŭski. Archiŭnaje fota.
Były palitviazień, doktar medyčnych navuk, kolišni rektar Homielskaha medyčnaha ŭniversytetu prafesar Jury Bandažeŭski adnym ź pieršych u navukovym śviecie adkryŭ pryčynna-vynikovuju suviaź pamiž uździejańniem drobnych doz radyjacyi na arhanizm čałavieka i ŭźniknieńniem surjoznych zachvorvańniaŭ. Byŭ aryštavany ŭ 1999 hodzie ŭ Homli. Svoj aryšt prafesar źviazvaje z krytykaj na adras uładaŭ za biaździejnaść u likvidacyi nastupstvaŭ katastrofy na Čarnobylskaj AES. Paśla amnistyi ŭ 2005 hodzie Bandažeŭski źjechaŭ u Francyju, u 2007-m pierajechaŭ u Litvu, ciapier žyvie i pracuje va Ŭkrainie. Byŭ kiraŭnikom kaardynacyjnaha analityčnaha centru «Ekalohija i zdaroŭje» pad ehidaj Eŭraparlamentu. Biełaruski navukoviec zajmaŭsia arhanizacyjaj mižnarodnaha syndykatu pa akazańni pravavoj dapamohi achviaram avaryjaŭ na AES.
«Pakazvać svaju słabaść nia treba»
Jury Bandažeŭski kaža Svabodzie, što nia vieryć u sposab baraćby praz haładoŭku i zaklikaje Ihara Łosika, Ihara Bancera i Źmitra Furmanava spynić haładoŭki pratestu.
— Dla tych, chto Ihara Łosika tudy pasadziŭ, heta najlepšaja ŭznaharoda. Jany radujucca, što davodziać čałavieka da takaj sytuacyi. Heta ničoha nia daść. Jaho siła, pierakanańni, jaho zdaroŭje, jaho nacisk — heta siła. A rezać vieny i haładavać — drenna z usich bakoŭ.
Prafesar Bandažeŭski kaža, što jon nie prychilnik haładovak za kratami.
— Čałaviek tam znachodzicca ŭ napružańni, razhubleny, u stresie, i kali jašče i haładać… Jon hublaje aryjentacyju i kaardynacyju. Nervovaja systema pracuje drenna, jon nie kantraluje siabie. A za kratami čałavieku vielmi važna kantralavać siabie. Kali jon haładaje, heta ekstremalnaja sytuacyja.
Były palitviazień zhadvaje, što nikoli nia dumaŭ pra haładoŭku za kratami.
— A jany čakali, što ja pačnu panikavać, što mnie budzie zusim drenna. Adzin doktar mnie kazaŭ: «Nie šukajcie viaroŭku» — a ja i nie šukaŭ, tamu što pakazvać svaju słabaść nia treba. Treba zmahacca, treba viedać, što daviadziecca šmat dzion pryśviacić hetamu. Kali čałaviek abraŭ hety šlach, jon pavinien zmahacca, a nie demanstravać, što jon užo skončyŭ boj. Tak nielha.
Pavodle prafesara Juryja Bandažeŭskaha, vielmi važnaja mižnarodnaja padtrymka i šyroki rozhałas pra spravu palitviaźniaŭ Biełarusi.
— Tady čałaviek pačynaje razumieć, što za jaho losam sočać va ŭsim śviecie. Pravaabarončaja arhanizacyja «Mižnarodnaja amnistyja» pravodzić vializarnyja akcyi ŭ padtrymku palitviaźniaŭ. Ja vielmi ŭdziačny hetaj arhanizacyi, bo dziakujučy joj ja atrymlivaŭ listy z usich krainaŭ śvietu. Atradniki nie paśpiavali mnie nasić hetyja listy, usia maja kamera była ŭ ich. Treba, kab viazień byŭ nie adzin, kab jon adčuvaŭ, što za jaho zmahajucca, jaho padtrymlivajuć u hetym śviecie. Ja ŭdziačny ŭsim ludziam, jakija byli sa mnoj salidarnyja i dapamahali mnie vyžyć u tych umovach.
Bandažeŭski kateharyčny ŭ acency — jon ličyć haładoŭku prajavaj słabaści, a nia siły viaźnia.
— Treba skazać jamu: budź mužčynam u hetaj sytuacyi i pastarajsia vyžyć, što b tam ni było. Heta budzie rašeńniem.
«Suchaja haładoŭka — strašnaja reč»
Što adbyvajecca z arhanizmam haładoŭnika? Tolki škoda dla zdaroŭja, pierakanany aŭtar knihi «Turma i zdaroŭje» ź Biblijateki Svabody.
— Heta stresavaja sytuacyja. Parušajucca metabaličnyja pracesy, adbyvajecca raspad białkovaj struktury. Heta niepažadana z usich bakoŭ. Kali pačynajuć raskazvać pra karyść haładovak, ja hetamu nia vieru. Haładoŭka — škoda dla arhanizmu. A suchaja haładoŭka — heta strašnaja reč. Lubaja haładoŭka drennaja, suchaja — najbolš. Ujavicie, kali vadu ŭ arhanizm nie davać. Adbyvajecca raspad białku, bo čałaviek nie charčujecca, fermentnaja systema nie pracuje, i niama vadkaści, kab adpampoŭvać šłaki, pradukty raspadu.
Były palitviazień zaklikaje nieabyjakavych ludziej dapamahčy haładoŭnikam praź listy i roznyja zvaroty.
— Čałaviek u adčai. Ja razumieju, što jamu vielmi ciažka, jon pačynaje šukać vyjścia sam i nia bačyć jaho. Dapamažycie jamu. Chaj pra heta ŭvieś śviet viedaje. Zaklikajcie, kab jamu dapamahali, dapamahli vyjści z hetaj sytuacyi. Jamu treba pisać listy, kab turmu zavalili listami, kab pisali ŭ orhany, jakija jaho tudy pasadzili.
Były palitviazień zhadvaje, jak sam ledź nie pamior u turmie.
— Ja znachodziŭsia ŭ dastatkova žorstkich umovach. Byli asablivaści, roznyja niuansy. I raptam, pry tym, što ja jeŭ dastatkova mała, u mianie raźviŭsia apendycyt z surjoznym lakalnym perytanitam. Kali b ja sam sabie nie dapamoh — uvieś čas nie patrabavaŭ, kab mianie pahladzieli i praaperavali, to ja b nia žyŭ. Va ŭmovach, kali ty sprabuješ vyžyć, tvoj arhanizm asłableny, asabliva kali ty doŭha za kratami.
«Mianie vyratavała navuka»
Prafesar Bandažeŭski kaža, što za kratami treba być uvieś čas zaniatym.
— Treba pisać niešta, nad niečym pracavać, kab nia prosta siadzieć u adčai i čakać čahości. Niejkija dziejańni pavinny być za kratami. Možna pisać dziońnik pra toje, što adbyvajecca, svoj analiz sytuacyi rabić. Mianie vyratavała maja navuka. Ja byŭ uvieś čas pahružany ŭ analiz, daśledavaŭ rečy, źviazanyja z rehulacyjaj abmienu rečyvaŭ, parušeńniami ŭ suviazi z čarnobylskimi prablemami. Navat kniha vyjšła paśla hetaha ŭ Francyi. Ja nie pierastavaŭ nad hetym pracavać. U jaho taksama jość rečy, jakimi možna zaniacca.
Były palitźniavoleny pierakanany, što tyja, chto źniavoliŭ ludziej, pavinny bačyć moc palitviaźniaŭ.
— Treba vieryć, što ty možaš vytrymać i pajści dalej. Słabaść u turmie nielha pakazvać. Tam heta nichto nie acenić. I nichto ruki nie praciahnie. Treba być mocnym i ŭraŭnavažanym čałaviekam. Treba šukać sposaby hetaha dasiahnuć — psychalahičnyja, niejkija inšyja. Rodnyja i siamja pavinny dapamahčy. Nielha kidać čałavieka ŭ hety momant, jamu treba dapamahčy…
