— Kali ja vyjšła, była ŭ žachu i panicy i adrazu źjechała z synam na daču. Psichaterapieŭt vyznačyła ŭ mianie dysacyjatyŭnaje rasstrojstva, pry jakim adklučajecca emacyjny fon. Znachodziačysia na Akreścina, ja dumała, što my ŭsie chutka pamrom, ale nikomu nie mahła pra heta skazać, bo pačałasia b panika. Kab nie zvarjacieć, mozh paprostu adklučyŭ emocyi. Pastupova padklučać ich maje sens, tolki kali situacyja stabilizujecca i ludziej pierastanuć chapać pa darozie ŭ kramu. Ale kali ŭ Žodzinie mianie pasadzili ŭ karcar, žnivień nakryŭ z takoj siłaj, što časam mnie zdavałasia, što serca voś-voś spynicca. U maleńkim pamiaškańni z drennaj vientylacyjaj nie było čym dychać, i z-za nizkaha ŭzroŭniu kisłarodu arhanizm adrazu ŭspomniŭ tyja try dni.
U mianie było pa čatyry-piać paničnych atak na dzień, a pa fakcie ja ŭsie siamnaccać sutak znoŭ pražyvała Akreścina, čuła, jak kryčać mužčyny. Ja dahetul nie mahu zrazumieć i pryniać, jak takoje ŭvohule mahło zdarycca. I pieražyć heta nie mahu. Pomniu, kali ja vyjšła, ludzi z nadziejaj pytalisia ŭ mianie, ci byŭ u siłavikoŭ niejki akcent, moža być, heta ŭsio ž naniatyja ruskija ci ŭkraincy. Jany b z zadavalnieńniem u heta pavieryli, ale nie, heta byli našy.
— Za što vas adpravili ŭ karcar?
— Za toje, što admaŭlałasia vitacca, chacia ŭ abaviazkach heta nie prapisana. Dla mianie vialikim udaram było toje, što armija nie stała na abaronu nasielnictva. Ja vieryła ŭ mužčynskija honar i hodnaść, a atrymałasia tak, što nas pabili i praciahnuli bić, a abarony my nie atrymali. Tamu toje, što ja trapiła ŭ turmu ŭ Žodzina, dzie supracoŭniki — vajennasłužačyja, stała naśmieškaj losu. U kamierach heta nazyvajuć «chvilinaj słavy»: kožny dzień ranicaj i viečaram zachodzić karpusny ŭ supravadžeńni pastavoha, mahčyma, vychavalnika, jany vystrojvajucca pa roście ŭ adnu liniju i pačynajecca hetaje «Dobry dzień» — «Dobry dzień, hramadzianin načalnik».
Čaho-čaho, ale vitacca z hetymi ludźmi mnie nie chaciełasia. Dla bolšaści supracoŭnikaŭ heta było ŭ navinku, jany śmiajalisia, kazali, maŭlaŭ, ja takaja niavychavanaja, a ŭ vyniku adzin z karpusnych skłaŭ na mianie rapart.
— Praz hety rapart vy trapili ŭ karcar?
— Spačatku vychavalnik turmy sprabavaŭ uhavaryć mianie vitacca, a potym adpraviŭ da načalnika: napeŭna, dumaŭ, što ź im ja dakładna pavitajusia. Z načalnikam ja taksama nie pavitałasia, jon pacikaviŭsia pryčynaj, pačytaŭ majo tłumačeńnie da raparta, spytaŭ pra narakańni, ja raskazała pra tarakanaŭ, my niešta abmierkavali, i ŭ vyniku jon pryznačyŭ mnie siem sutak karcara. U nastupnyja dni jon staviŭsia da mianie jak da ručnoj małpy, jakuju možna vyciahnuć z karcara, papraktykavacca ŭ svaim krasamoŭi, adčuć siabie vielmi daścipnym, ubačyć, što isnuje adroznaje ad jaho mierkavańnie, zadavolić niejkija svaje patreby i adpravić nazad u karcar. Heta było prosta ahidna.
U karcary ja razumieła, što maja sardečna-sasudzistaja sistema pracuje prosta na znos, tamu prasiła validoł i prymała pa paŭtabletki pry kožnaj paničnaj atacy. Na praciahu siami sutak ja vykonvała ŭsie svaje abaviazki, piać razoŭ na dzień prybirała kamieru: u mianie paničnaja ataka, pasiadžu ŭ kutočku, papłaču, potym supakojusia, padychaju — narmalna, pajšła myć kamieru. U vyniku na mianie skłali rapart za pył na łožku i dali jašče piać sutak.
— Što vam navat va ŭmovach źniavoleńnia dapamahała adstojvać svaje pryncypy?
— Ja zaŭsiody takaja była. Usie siabry kazali pra majo abvostranaje pačućcio spraviadlivaści. Ja nie prynižała hodnaści supracoŭnikaŭ turmy. Kali ŭ ich takoje chvaravitaje staŭleńnie da krytyki, heta nie maje prablemy. Ja razumieju, čamu mianie trymali ŭ karcary: z-za zvyčki hvałtavać, łamać ludziej, maŭlaŭ, pasiadzić siem sutak i pačnie vitacca. Chutka na mianie skłali jašče try raparty. Adzin za toje, što ja admaŭlałasia ŭvajści ŭ boks, chacia viedali, što ja staju na ŭliku ŭ psichijatra i kab uvajści, mnie patrebna tabletka zaspakajalnych. Druhi rapart za toje, što ja byccam by bujaniła ŭ kamiery: u mianie byŭ niervovy zryŭ i ja hrukała pa dźviarach, kab mnie vyklikali psichijatra. Na nastupny dzień ja paklikała pastavuju i ŭ čarhovy raz spytałasia pra duš, kudy mianie nie vadzili ŭžo tydzień. Jana skazała, što nie viedaje, u kaho pra heta pytacca, a mužčyna ŭ susiedniaj kamiery padyšoŭ i skazaŭ, maŭlaŭ, słuchajcie, adviadzicie narešcie dziaŭčynu ŭ duš, i paraiŭ pastavoj, da kaho źviartacca. Ja jamu padziakavała, a taja vypisała nam raparty za mižkamiernuju suviaź. Ja zrazumieła, što budu siadzieć u karcary, pakul nie pavitajusia.
— I vy pavitalisia?
— Nie. Ja napisała zajavu na haładoŭku. Padumała, jaki sens prytrymlivacca praviłaŭ, i syšła ŭ poŭny pratest, pierastała rabić absalutna ŭsio, kali da mianie zachodzili ŭ kamieru, ja siadzieła i nie reahavała. Na čaćviortyja sutki mnie stała vielmi drenna, ja lažała i nie mahła ŭstać. Za hetyja dni na mianie skłali štuk siamnaccać rapartaŭ, ale za ich mnie prynamsi nie było kryŭdna.
Narešcie pryjechaŭ moj advakat, mianie da jaho ledź nie prynieśli, bo iści ja nie mahła. Advakat byŭ u šoku, jon paviedamiŭ u Śledčy kamitet pra maju haładoŭku, choć zrabić heta pavinna było kiraŭnictva turmy.
Praź niekalki hadzin paśla jaho vizitu načalnik turmy zaklučyŭ sa mnoj damovu, što vypuścić mianie z karcara praź piać sutak, kali ja ničoha za hetyja dni nie parušu.
Praź piać dzion fizična i psichična źniasilenuju mianie pieraviali naprastki ŭ miedčastku, dzie ja praviała ź miesiac. Dumaju, kolki ludziej prahnali praz toje samaje, ale ŭ ich nie było advakataŭ, jakija b raskazali pra haładoŭku. Voś tak łamajuć asobu i pryvodziać da nula čałaviečuju hodnaść.
— Jak vas zatrymali na płoščy Pieramien?
— My sa znajomym źbiralisia ŭ hości da siabra, jaki tam niedaloka žyvie, kupili pa darozie łampadki, pryjšli da miemaryjała, pastajali, a potym płošču akružyli i na nas pajšła čorna-zialonaja «chmara». Vyjšaŭ Bałaba i skazaŭ: maŭlaŭ, hramadzianie, nie chvalujciesia, vy prajedziecie dla pravierki dakumientaŭ. Da ludziej ŭ sčepcy padyšli i pačali vychoplivać mužčyn, ja ŭčapiłasia ŭ ruku svajho siabra i skazała, što taksama pajedu na pravierku dakumientaŭ, bo nie ŭjaŭlała, što skažu jaho žoncy, kali jaho zabiaruć. U RUUSie na maich vačach źbili mužčynu, i kali ciahnuli, jaho źviešanaja hałava stukałasia ab prystupki. Pakolki ja doktar, ja stała kryčać i patrabavać miedycynskaha ahladu čałavieka, mianie adviali va ŭnutrany dvoryk i pačali pahražać: maŭlaŭ, napišuć u pratakole, što ja była ŭ stanie ałkaholnaha apjanieńnia. Pratakoł ja nie bačyła, jaho napisali i padpisali za mianie, što potym vypłyła na sudzie. Praz try dni ŭ IČU mianie vypuścili, ale jak tolki ja vyjšła, da mianie padyšoŭ mužčyna i skazaŭ, što ja pierazatrymanaja. Byccam by jon z kryminalnaha vyšuku. Ja paśmiajałasia i spytała: «A vy mianie doŭha šukali?» Kryminalnaja sprava na mianie była zaviedziena dva tydni tamu, i za hety čas mnie nichto nakont jaje navat nie zvaniŭ.
— Nie paškadavali potym, što pajšli ŭśled za siabram?
— Nie paškadavała. I zaraz nie škaduju. Toje, što ruki dryžać, — ja miesiac-druhi papracuju ź psichaterapieŭtam i heta projdzie, a sumleńnie ŭ mianie čystaje i splu ja vielmi dobra.
— Jak sustrakali Novy hod u źniavoleńni?
— Cudoŭna sustrakali. Ja tady była ŭ miedčaści ŭ Žodzinie i jakraz na Novy hod padčapiła vošaj — u kamiery pačałasia epidemija piedykuloza. Nam pieradali biskvit i arechi, ź jakich my zrabili tort, niešta kupili ŭ kramie, naźbirali jajek, jakija vydajucca ŭ miedčaści raz na tydzień. My pryhatavali dźvie sałaty, u nas była miasnaja narezka, mandaryny. Taćciana Michajłaŭna vyrazała jalinku, upryhožyła jaje śnieham z vatnych tamponaŭ, ale padčas viačerniaj pravierki našu jalinku vykinuli. Pryklejenuju myłam śniažynku taksama skazali źniać. Taćciana Michajłaŭna zamoviła «Biełakołu» i pierad adbojem adkryła jaje jak šampanskaje, naliła kožnamu pa niekalki hłytkoŭ, my skazali tosty i a dziasiataj lahli spać.
— Vy abradavalisia, što vam dali chatniuju chimiju, a nie niešta bolš surjoznaje?
— Navat nie viedaju, jak heta kamientavać. Ja ŭvohule ŭpieršyniu ŭ žyćci čuju, što čałavieka možna aryštoŭvać za takija rečy. Albo za svaju pracu, jak u vypadku z Darjaj Čulcovaj i Kaciarynaj Andrejevaj, albo za toje, što ty śviedka zabojstva. Ja mierkavała, što mnie daduć chatniuju chimiju, pakul nie pačała pisać zaklučnaje słova. U kamiery ja siadzieła z cudoŭnaj žančynaj — jana jakraz čytała «Uvaskresieńnie» Tałstoha i začytvała raman prosta ŭryŭkami. Turemny psichijatr zamiest adekvatnaha lačeńnia zabaraniŭ mnie «dumać, jak ja dumaju». Ja spytała, ci možna mnie dumać jak Tałstoj. Jon skazaŭ: «Tak, Tałstoj, nu, dumaju, tak, možna». Ja spytała, a ci možna jak Lermantaŭ. Jon kaža: «Lermantaŭ, heta vieršy, aha, jak Lermantaŭ taksama možacie dumać». Dyk voś kali ja pisała svajo apošniaje słova, dziaŭčyny ŭ kamiery kazali: «Nu, Volka, jaki tam u ciabie maksimalny termin? Try hady? Paśla takoha tabie daduć piać».
— Ci praŭda, što na vašym apošnim słovie zała płakała?
— Ja sama chvalavałasia. U vieršy Lermantava «Ty moh być lepšym karalom», jaki ja začytała na zakančeńnie, jość radki «čym zapłaciš ty, tyran, za hetu praviednuju kroŭ, za kroŭ ludziej, za kroŭ hramadzian», na jakich ja kožny raz uzhadvaju Akreścina i mužčyn u kryvi, jakich źbivajuć da śmierci. I nie mahu siabie strymlivać. Ja dumała tolki ab tym, kab na hetym momancie nie raspłakacca, chacia ŭ cełym redka kali chvalujusia.
Čytajcie taksama: Sudzili aktyvistku «Krainy dla žyćcia» Volhu Paŭłavu. Padčas jaje apošniaha słova prysutnyja płakali
— Jak prajšła sustreča z synam paśla prysudu?
— Pierad sudom ja dumała, kali mianie ŭsio ž adpuściać, spačatku pajechać dadomu i pamycca ci adrazu da syna. I kali vyjšła, usio ž adrazu pajechała da syna. Jon byŭ vielmi rady, jon pa mnie sumavaŭ, ja nikoli tak nadoŭha nie źnikała. Jaho baćka, moj były muž, tłumačyŭ jamu, što ja ŭ kamandziroŭcy. Ale potym ja synu ŭsio raskazała, bo nikoli jamu nie chłušu. Jon skazaŭ: «Što, praŭda?» I dadaŭ, maŭlaŭ, zrazumieŭ, što niešta nie toje, bo nadta doŭha mianie nie było. Kali pačałasia pieradvybarnaja kampanija, ja addała dzicia byłomu mužu: razumieła, kudy idu i nakolki heta niebiaśpiečna. Kali my źjazdžali z Horak, a za nami puścili dźvie mašyny ź mihałkami, sumnievaŭ bolš nie było. Potym da mianie stali prychodzić i pytacca pra syna, ranicaj zvanili ŭ damafon i pradstaŭlalisia ludźmi z RUUSa, prychodzili taksama pierad samymi vybarami. A kali na mianie zaviali kryminalnuju spravu, ja amal pierastała bačycca z synam — my kamunikavali pa telefonie albo ja zajazdžała, całavała jaho i źjazdžała.
— Zaraz jak vy ź im bavicie čas?
— Usie vychodnyja my valalisia, abdymalisia, hulali, šukali jamu pižamu ź Pikaču. Pakul prysud nie ŭstupiŭ u siłu, chaču źjeździć z synam na pryrodu. Treba jašče pachadzić da psichołaha, kab raptam nie pieranieści na dzicia svaje prablemy.
— Što jašče ź pieršaha vy zrabili, kali vyjšli?
— Zabrała ŭ RUUSie telefon, učora jeła pielmieni i źjeła adrazu ceły pačak… Hałoŭnym dla mianie było zabrać syna, abniać jaho, pacałavać, pryjechać razam dadomu, hatavać ź im viačeru.
— Jak vy źmianilisia praz apošnija padziei?
— Ja ŭpeŭniena, što nijak. Mnie prosta sumna. I ja dahetul nie pieražyła zdradu vojska. Maja padśviadomaść navat vykraśliła z pamiaci śviata 23 lutaha, chacia raniej ja vinšavała i tych, chto słužyŭ, i tych, chto nie słužyŭ. Ja taksama zrazumieła, jak šmat zaležyć ad čałavieka i što ŭsio ź jaho pačynajecca.
— A aproč rasčaravańniaŭ vy adčuli salidarnaść?
— Kaniečnie, ja ŭbačyła vializnuju ŭzajemadapamohu. Kali ŭ karcary ja pačała haładoŭku, usie mužčyny mianie padtrymali i taksama stali admaŭlacca jeści. Niekatoryja vychodzili, a adzin prahaładaŭ sa mnoj usie dziesiać dzion.
Susiedzi dapamahali majmu baćku źbirać dla mianie pieradačy. Za čas źniavoleńnia ja atrymała sto adzin list, dziciačyja malunki, pasyłku z Maładziečna, dzie siarod inšaha byli holfy, nižniaja bializna, zubnaja pasta i ščotka, u adnym ź listoŭ byŭ pakiecik ź niekalkimi kavałačkami małočnaj šakaładki. Cudoŭna, što ludzi kłapociacca adno pra adnaho i dumajuć pra drobiazi — jano nasamreč hreje.
Heta była pamyłka sadžać ludziej ni za što: ciapier apalityčnych u nas zusim nie zastałosia.
— Jaki momant za apošnija miesiacy byŭ samy strašny?
— 9 žniŭnia. Kali nas zakidvali hranatami i kali ŭ Žodzinie pryviali ŭ dušavy pakoj. My nie razumieli, dzie znachodzimsia, usio pamiaškańnie ŭ plitcy, a naviersie visiać staryja vientylacyjnyja skryni ź dziurkami. Ja stajała i dumała, što ciapier budzie: puściać haz albo rasstralajuć.
— A ciapier vy niečaha baiciesia?
— U pryncypie, ja ž zakon nie parušała. Siońnia zvanili ŭ damafon, a kali ja adkazała, było tolki maŭčańnie, a potym u kvatery źnikła elektraenierhija — było nie strašna, a ahidna. Pačućcio ahidy ŭ mianie pierasiliła strach.
— Jak dumajecie, ź psichaterapieŭtam vy zmožacie poŭnaściu adnavicca ad traŭmy?
— Nie viedaju, ale pasprabavać treba. Ja nie budu rabić vyhlad, što ŭ mianie ŭsio cudoŭna: heta sapraŭdy psichałahičnaja traŭma. Jak kažuć, pryznańnie prablemy — užo pałova vyzdaraŭleńnia. Na hetym žyćcio nie kančajecca. Ale nie fakt, što ja zmahu… ja zaŭsiody tak starajusia razumieć ludziej, razhladać ich učynki z usich bakoŭ, aceńvać usio abjektyŭna. Ale ja nikoli nie zmahu znajści tłumačeńnie ŭčynkam siłavikoŭ.
— Abvinavačvańnie pavodle kryminalnaha artykuła, zatrymańnie na płoščy Pieramien, Žodzina, Vaładarka, sud — heta niešta supastaŭlalnaje z Akreścina?
— Nie. Akreścina — heta piekła. Piekłam dla mianie jašče byŭ karcar, bo siamnaccać dzion ja znoŭ pieražyvała tyja try dni piekła. A ŭsio astatniaje nie idzie ni ŭ jakoje paraŭnańnie.
