Reuters.com
Toje, što adbyłosia ŭ Janhonie pazaŭčora, maje samaje biespasiaredniaje dačynieńnie da adnaho z mahčymych scenaroŭ budučyni Biełarusi. Ja čytaju, što pišuć na temu dziaržaŭnaha pieravarotu ŭ biełaruskamoŭnych i ruskamoŭnych ŚMI, i baču hruntoŭnaje nierazumieńnie taho, čym jość hetaja kraina, u čym jaje padabienstva da Biełarusi i jak heta źviazana z nami.
Ja pryjechaŭ u Mjanmu ŭ 2012-m.
Heta byŭ pierachodny hod — mabilnyja telefony ŭ zamiežnikaŭ užo nie kanfiskoŭvali, ich nie treba było pakidać u śpiecyjalnaj skryni ŭ aeraporcie — nievierahodnaja palohka! Ale suviaź zabiaśpiečvałasia tolki dziaržaŭnym apierataram, praź dziaržaŭnyja ž, tarhavanyja pa «śpiecyjalnym» košcie telefony, a roŭminhu nie było naohuł.
Nahadvała situacyju z kolišnim biełaruskim «Biełsiełam», jaki pracavaŭ u standarcie suviazi, što praduhledždvaŭ vielizarnyja trubki i vielizarnyja ž ceny, praz što ŭ susiedniaj Litvie «mabiła» kaštavała ŭ razy tańniej.
Nacyjanalny lidar Mjanmy, Aŭn San Su Čžy, jašče była nie kiraŭnicaj krainy, a dysidentkaj. Jaje viedali i lubili ŭsie suajčyńniki — i tyja pracaŭniki kafieteryjaŭ, jakija nie bajalisia kantaktavać ź inšaziemcami, padajučy firmovy birmanski napoj — kavu z łajmam (smakata!), z zachapleńniem pierakazvali bijahrafiju hetaj śmiełaj žančyny.
Janhon byŭ vyčyščany ad lubych zhadak pra Aŭn San Su Čžy — ja čuŭ historyi, jak stroha karajecca sproba nakleić postary ź jaje vyjavaj.
Ale ŭ maleńkich jadalniach niepadalok ad stalicy, u tym ža Bahanie, nad uvachodam zaŭsiody visieŭ čorna-bieły partret mužčyny ŭ vajskovaj formie. Kali ja pytaŭsia, chto heta, mnie adkazvali: «Aŭn San Su Čžy».
Ja dziviŭsia, čamu heta jana zrabiłasia mužčynam, pakul adzin dobra abaznany ŭ spravach Mjanmy inšaziemiec nie patłumačyŭ: na hetym partrecie — hienierał Aŭn San. Baćka Aŭn San Su Čžy. Lidar baraćby za niezaležnaść i nacyjanalny hieroj Mjanmy. Zabaranić jahonyja vyjavy niemahčyma, bo bieź jaho nie było i b takoj krainy.
Nie mohučy paviesić u svaim interjery samu Aŭn San Su Čžy, mjanmancy na znak pavahi viešajuć jaje baćku — i heta vyrazna vyznačaje ich palityčnyja pohlady.
Mjanma dziesiacihodździami, pakul Aŭn San Su Čžy nie pieramahła, była paŭnavartasnaj tłustaj dyktaturaj.
Krainaj kiravała vajennaja chunta.
Ale hetaja dyktatura była vielmi śpiecyfičnaj.
Pakolki ŭsie tamtejšyja hienierały byli budystami i išli šlacham vučeńnia Haŭtamy, jany stavilisia da Aŭn San Su Čžy nie tak žorstka, jak ź joj abyšoŭsia b Stalin. Jaje nie rasstralali. Jaje navat nie pasadzili ŭ turmu. Jaje źmiaścili pad chatni aryšt i dazvalali štotydzień prychodzić miedytavać u Šviedahon — vielizarny załačony chram, pryśviečany Budu.
Pierad kupałam u Šviedahonie — vosiem vyjaŭ Budy. Pa kolkaści dzion tydnia ŭ budystaŭ (tam dźvie sierady — «sierada ranica» i «sierada viečar»).
I ty musiš miedytavać la Budy taho dnia, u jaki ty naradziŭsia. Aŭn San Su Čžy naradziłasia ŭ aŭtorak, tamu musiła zahłyblacca ŭ siabie la Reclining Buddha źleva ad uvachodu.
I jak ža ja ździviŭsia, kali pabačyŭ la hetaj statui ažno try vielizarnyja videakamiery. Jak patłumačyli mnie miascovyja, kamiery fiksavali kožnuju miedytacyju Aŭn San Su Čžy, kab vyjaŭlać i karać jaje prychilnikaŭ. Tych, chto źbirajecca pamaŭčać vakoł jaje.
I voś u takich umovach budystka Aŭn San Su Čžy zdoleła pieramahčy i ačolić dziaržavu.
Biez usialakaha hvałtu i zabureńniaŭ — bo, paŭtarusia, i Aŭn San Su Čžy, i tyja, chto jaje presavaŭ, byli budystami.
Adrazu paśla taho jak u Mjanmie ŭpieršyniu za 25 hadoŭ vyrašyli pravieści parłamienckija vybary, «Liha za demakratyju» Aŭn San Su Čžy nabrała bolšaść.
Navošta spatrebilisia vybary, spytajeciesia vy, kali situacyja i tak była kiravanaj?
Dyk usio prosta: za časy chunty ekanomika prysieła nastolki, što navat naftazdabyča ŭžo nie dapamahała. Z Mjanmy masava biehli ludzi, łahiery birmanskich uciekačoŭ ja bačyŭ navat u Banhładeš. A Banhładeš, na chvilinačku, — samaja biednaja kraina Azii.
To Mjanmie daviałosia pastupova adkryvacca śvietu.
Z toj pary (2016) i da pazaminułaha dnia kraina zrabiłasia mahnitam dla turystaŭ i inviestycyj. Jašče hod tamu ja paraiŭ by jaje lubomu vandroŭniku, jaki choča pabačyć sapraŭdnuju Aziju: ludziej takoha hatunku — ščyrych, nie sapsavanych Zachadam i industryjaj — vy nie znojdziecie nidzie. Hetaksama jak i sałaty ź liścia harbaty, pasypanaj arachisam.
Ale ž, ale.
Ale ludzi ŭ pahonach nikudy nie padzielisia. I paśla druhich parłamienckich vybaraŭ, jakija adbylisia ŭvosień 2020-ha, zrazumieli, što ŭłada da ich užo nikoli nie vierniecca. Bo kamu zachočacca žyć u krainie, samyja tłustyja kavałki jakoj padzielenyja pamiž svajakami najbolš upłyvovych siłavikoŭ.
I adbyŭsia revanš.
«Budyscki dziaržaŭny pieravarot».
Miakki, biez stralaniny z tankaŭ pa Biełym Domie. Nivodnaha zabitaha. Ale Aŭn San Su Čžy i prezident jaje partyi Vin Mjin znoŭ pad aryštam. I hetym razam uroki vyvučanyja, i vybaraŭ tut bolej jaŭna nie budzie.
U čym, na maju dumku, pamyłka Aŭn San Su Čžy? U tym, što nie padmacavała svaju ŭładu zamireńniem z tymi, ad kaho niekali pakutavała. Była Aŭn San Su Čžy jak uvasableńnie dabra i piaščoty — i byli hienierały, jakich prosta adsunuli ŭbok.
Vidavočna, što demakratyi biez kansensusu z usimi častkami hramadstva — asabliva tymi, što zdolnyja vyvodzić bronietechniku da pałacaŭ i błakavać aeraport, — nie byvaje.
Vidavočna taksama, što kraina, jakaja niekali była vajennaj chuntaj, ale paśla zrabiłasia demakratyjaj z pryjaznym, mižnarodna pryznanym lidaram, usio roŭna zastajecca vajennaj chuntaj.
Vysnovy rabicie sami.
Čytajcie taksama:
Mjanma: što adbyvajecca, kali siłaviki robiacca ŭładnaj kastaj
«Niezakonnyja partatyŭnyja racyi»: siłaviki vystavili abvinavačvańni zakonnym kiraŭnikam Mjanmy
