Na sajcie BISS piša Endru Uiłsan — prafiesar Univiersiteckaha kaledža ŭ Łondanie, starejšy supracoŭnik Jeŭrapiejskaj rady pa mižnarodnych adnosinach (ECFR), aŭtar knihi «Biełaruś: apošniaja dyktatura Jeŭropy» (2011).
Pamiataju, jak my ź Vitalom vypili paru kuflaŭ piva ŭ Prazie ŭ 2009 hodzie. Nahodaj byŭ zapusk Jeŭrasajuzam prahramy Uschodniaha partniorstva, ale na samoj spravie my hladzieli paŭfinał Lihi Čempijonaŭ, matč pamiž «Čełsi» i «Barsiełonaj». Usie hledačy byli zacyklenyja na «Čełsi», jakija biaźlitasna atakavali i čatyry razy ŭ isterycy apielavali da sudździ ab parušeńni. My ź Vitalom syšlisia ŭ mierkavańni: «Ty ž viedaješ, što budzie dalej — «Barsa» zrobić adzin udar u varoty, zabje hoł i projdzie dalej». Mienavita heta i adbyłosia.
Silicki trapna sprahnazavaŭ pavyšeńnie ŭzroŭniu aŭtarytarnaha kiravańnia
Heta nie prosta ŭspamin, heta jašče i tłustaja anałohija. Zaŭsiody treba hladzieć na toje, što robiać abodva baki. U 2000-ja hady było šmat razmoŭ pra chvalu «modulnych» abo imitacyjnych kalarovych revalucyj u byłych kamunistyčnych dziaržavach. Niahledziačy na toje, što mnostva dyskusij było pryśviečana manalitnaści režymu i jaho zdolnaści da prymusu, pieršapačatkova bolšaja častka ŭvahi była na baku revalucyi — daśledčykaŭ bolš chvalavali tryhiery pratestu, to bok abstaviny i resursy, nieabchodnyja pratestoŭcam dla dasiahnieńnia pośpiechu.
Adnak, z punktu hledžańnia Vitala, u Biełarusi dva hady pamiž Aranžavaj revalucyjaj va Ukrainie ŭ 2004 hodzie i «džynsavaj revalucyjaj» u 2006 hodzie byli nastolki ž spłanavanyja ŭładaj, nakolki apazicyjaj. Biełaruś stała vyprabavalnym palihonam dla taho, što rasijskija palittechnołahi nakštałt Hleba Paŭłoŭskaha adkryta nazyvali novym pakaleńniem «kontrrevalucyjnaj technałohii».
Vital mieŭ racyju. Z 2004 hoda postsaviecki rehijon zachras u cykle: kałanijalnaja kalarovaja revalucyja suprać rasijskaj kontrrevalucyi. Pratestnyja impulsy praciahvajuć uźnikać mienavita tamu, što paradak dnia 2004 hoda zastajecca niavykananym. U toj ža čas možna z upeŭnienaściu śćviardžać, što pavyšeńnie ŭzroŭniu aŭtarytarnaha kiravańnia ŭ postsavieckich dziaržavach paśla Aranžavaj revalucyi było takoj ža važnaj tendencyjaj, jak i «modulnyja revalucyi».
Niachitryja sakrety previentyŭnaha aŭtarytaryzmu
Klučavyja kancepcyi Vitala — «previentyŭny aŭtarytaryzm» i «aŭtarytarny internacyjanał» — byli prarockimi. Što my možam skazać pra ich ciapier?
Jak pisaŭ Vital, previentyŭny aŭtarytaryzm patrabavaŭ pilnaj uvahi jak da ŭnutranych, tak i da źniešnich vyklikaŭ.
Što tyčycca ŭnutranych faktaraŭ, to biełaruskim uładam pašancavała: jany pradbačyli hetyja faktary jašče da 2004 hoda. Ułady zdoleli spynić pahrozu narodnaha pratestu ŭ 2006 hodzie šlacham zdušeńnia ŭnutranaha pluralizmu padčas druhoha aficyjnaha terminu Łukašenki ŭ 2001—2006 hadach, asabliva padčas kampanii suprać niedziaržaŭnych arhanizacyj u 2003—2005 hadach. Pratesty paśla vybaraŭ 2010 hoda taksama byli papiaredžanyja: jany nadyšli ŭžo paśla kansalidacyi aŭtarytaryzmu, jakaja ŭvieś čas adbyvałasia, niahledziačy na časovuju kaśmietyčnuju «adkrytaść» da Zachadu, i pačalisia zanadta pozna, kab nabrać abaroty.
Previentyŭnaść praduhledžvaje represii, i biełaruskija ŭłady pakazali, što jany mohuć varjiravać intensiŭnaść, terminy i napramak hetych represij. Režym taksama navučyŭsia previentyŭna kiravać vybarami. Całkam nieprazrysty praces padliku hałasoŭ i masavaje daterminovaje hałasavańnie spraščajuć falsifikacyi; ale ŭ toj ža čas jany pazbaŭlajuć palityčnaj subjektnaści patencyjny pratest, pakazvajučy, što konkurs skončyŭsia, nie paśpieŭšy pačacca.
Formuła «1+3»
Biełaruski sposab kiravańnia vybarami taksama ŭklučaje ŭ siabie šerah palittechnałohij. Vybary ŭ 2006 i 2015 hadach pakazali, što ŭłady paśladoŭna vykarystoŭvajuć formułu «1 + 3» (u sutnaści, tak było i na vybarach 2010 hoda, niahledziačy na toje, što ŭ ahulnaj sumie było dziesiać kandydataŭ).
«Numar 1» heta Łukašenka. Astatnija try kandydaty — jaho supierniki. Heta, pa-pieršaje, jaho tradycyjny fejkavy sparynh-partnior Siarhiej Hajdukievič (biełaruski ekvivalent Uładzimira Žyrynoŭskaha, čyja sapraŭdnaja zadača zaklučajecca ŭ tym, kab napadać na apazicyju). Dalej idzie simvaličny apazicyjny kandydat, ale nikoli nie adzin i toj ža. Zvyčajna prazachodni, kab hałasavańnie vyhladała za miažoj bolš prystojna. Ale apazicyi ciažka zaručycca padtrymkaj elektaratu praz kankurencyju z boku čaćviortaha kandydata — taho samaha, jakoha ŭsie abmiarkoŭvajuć, bo niezrazumieła, ci režym jaho padtrymlivaje tajemna, ci nie.
Hetaja formuła, biezumoŭna, była previentyŭnaj. Apazicyi nikoli nie davali mahčymaści hurtavać svaich prychilnikaŭ pamiž vybarami. A sama najaŭnaść kandydataŭ-spojleraŭ dyskredytavała paniaćcie «apazicyi».
Vybary-2020: formuła razburajecca
Vybary 2020 hoda pakazvajuć, što formuła razburajecca.
Udzielniki inicyjatyŭnaj hrupy Viktara Babaryki. Fota z fejsbuka Babaryki.
Jašče ŭ 2015 hodzie kłanavańnie kandydataŭ było nastolki papularnym, što ŭ samoha kłona — Hajdukieviča, źjaviŭsia jašče adzin kłon — Mikałaj Ułachovič. Ale pa miery nabližeńnia vybaraŭ 2020 hoda spačatku Siarhiej Hajdukievič sastupiŭ miesca svajmu synu Alehu, a potym i Aleh źniaŭsia z vybaraŭ praz ryzyku advarotnaha efiektu vykarystańnia kandydataŭ-spojleraŭ. Hetym razam užo ŭłady nie navažylisia ryzykavać stracić hałasy Łukašenki praz razłom jaho elektaratu Hajdukievičam.
Na hetych vybarach jość šmat kandydataŭ, čyja łajalnaść pakul niajasnaja, ale taksama zaŭvažnaje adradžeńnie realnaj palityčnaj subjektnaści: ažyviłasia «tradycyjnaja» apazicyja, papulisckuju kampaniju viadzie Siarhiej Cichanoŭski i źjavilisia jaŭnyja pierabiežčyki z łahiera ŭłady Valeryj Capkała i Viktar Babaryka.[1] Heta novy vyklik, jaki režym nie zmoh praduchilić.
Usie režymy starejuć. Ułady bajacca stracić kantrol i imknucca znoŭ zdušyć hramadstva. Ale heta ŭžo bolš padobna na «aŭtarytaryzm, jaki spaźniajecca».
Źniešnija pahrozy padajucca bolš addalenymi, akramia adnoj. Realnaj pahrozy padziejaŭ u styli Majdanu ŭ Biełarusi paśla 2014 nie było. Pratesty «niedarmajedaŭ» u 2017 hodzie byli inšaha typu: dumka pra toje, što ich inśpiravali praz «Bieły lehijon», vidavočna była prydumkaj dla prykryćcia razhonu.
Ciapier realnaj źniešniaj pahrozaj źjaŭlajecca nie kalarovaja revalucyja, a ŭmiašalnictva Rasii.
Heta padvodzić nas da druhoj idei Vitala ab «aŭtarytarnym internacyjanale». U XX stahodździ ličyłasia, što nacyjanalistyčnaha abo «pravaha» ekvivalentu Kaminternu nikoli nie budzie, tamu što nacyjanalizmy supierničajuć adno z adnym. Ale aŭtarytarnyja dziaržavy, biezumoŭna, mohuć supracoŭničać i abmieńvacca vopytam, asabliva ŭ novuju epochu tak zvanaha «razumnaha aŭtarytaryzmu» (smart authoritarianism).
«Aŭtarytarny internacyjanał» nie pravodzić schodak u miescach, jakija nahadvajuć łohava złodzieja ź filma pra Džejmsa Bonda. Jon prosta moža słužyć mietafaryčnym kanałam dla «aŭtarytarnaha navučańnia» i abmienu «kontrrevalucyjnymi technałohijami». Majo ŭłasnaje daśledavańnie pryśviečana tamu, jak palittechnałohii ŭsio čaściej vykarystoŭvajucca «razumnymi», a nie tradycyjnymi aŭtarytarnymi dziaržavami va ŭmovach taho, što Lavicki i Uej nazyvali kankurentnym aŭtarytaryzmam, dzie «[palityčnaja] kankurencyja … realnaja, ale niesumlennaja», a «apazicyjnyja siły abmiežavanyja vielmi niestabilnym, a časam i niebiaśpiečnym polem dla hulni».[2] Palityčnaja technałohija — heta srodak, z dapamohaj jakoha takaja staranna kantralavanaja kankurencyja robicca niespraviadlivaj.
Kali złučyć dźvie kancepcyi Silickaha
Ale złučycie dźvie kancepcyi Vitala razam. Jak reahuje previentyŭna-aŭtarytarnaja dziaržava, kali jaje hałoŭnaja pahroza zychodzić ad mierkavanaha partniora pa «aŭtarytarnym internacyjanale»?
U Rasii jość toje, što možna nazvać «prablemaj siabroŭ-vorahaŭ»: jana paśladoŭna padryvaje navat tyja krainy, jakija pavinny być jaje chaŭruśnikami, značyć, jany nie zastanucca chaŭruśnikami nadoŭha.
Takim čynam, aŭtarytarny internacyjanał moža ŭ vyniku vyjavicca «kanstrukcyjaj, jakaja sama siabie razburaje», padobnaj da mifičnaha «nacyjanalistyčnaha internacyjanału».
Mahčyma, samaja vialikaja danina pavahi Vitalu zaklučajecca ŭ tym, što daśledavańnie aŭtarytaryzmu ciapier razhalinavałasia ŭ mnohich napramkach. Utvaryłasia cełaja novaja akademičnaja dyscyplina, pryśviečanaja «pierajmańniu aŭtarytarnaha dośviedu», jakaja ŭklučaje takich navukoŭcaŭ, jak Tomas Ambrozia, Robiert Charvat i majho aśpiranta Styviena Choła. «Razumny» aŭtarytaryzm, abo «postmaderniscki» infarmacyjny aŭtarytaryzm, vyvučaŭsia Piatrom Pamierancavym, Siarhiejem Huryjevym, Trejzmanam i asabista mnoj.[3]
Dobryja idei sparadžajuć novyja dobryja idei.
[1] See Andrew Wilson, ‘The Least Predictable Belarusian Election in Decades', ECFR, 28 May 2020; www.ecfr.eu/article/commentary_the_least_predictable_belarusian_election_in_decades, and Tadeusz Giczan, ‘Why This Year Belarus' Presidential Campaign Might be the Most Interesting in Decades', Waidelotte, 20 May 2020; http://waidelotte.org/why-this-year-belarus-presidential-campaign-might-be-the-most-interesting-in-decades/
[2] Steven Levitsky and Lucan Way, Competitive Authoritarianism: Hybrid Regimes After the Cold War , (Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2001), pp. 5-7.
[3] Wilson, The Globalisation of Political Technology (forthcoming); Sergei Guriev and Daniel Treisman, How Modern Dictators Survive: An Informational Theory of the New Authoritarianism, LSE Paper, July 2015; www.lse.ac.uk/government/research/resgroups/PSPE/pdf/2015/Guriev.pdf; Peter Pomerantsev, ‘Russia: A Post-Modern Dictatorship?', Legatum Institute, October 2013; www.li.com/docs/default-source/publications/pomeransev1_russia_imr_web_final.pdf?sfvrsn=4
