Siońnia spaŭniajecca 120 hadoŭ sa dnia śmierci Franciška Bahuševiča — biełaruskaha paeta, jaki zaklikaŭ da nacyjanalnaha abudžeńnia. Amal tracinu svajho žyćcia jon pravioŭ va Ŭkrainie, dzie atrymaŭ jurydyčnuju adukacyju i pracavaŭ sudovym śledčym, piša «Radyjo Svaboda».
U biblijatecy Niežynskaha ŭniversytetu sioleta z nahody 180-hodździa Bahuševiča padrychtavali admysłovuju vystavu.
U Niežynskim adździele Dziaržaŭnaha archivu Čarnihaŭskaj vobłaści zachoŭvajecca asabistaja sprava Franciška Bahuševiča. Sabranyja ŭ joj dakumenty na 38 staronkach śviedčać tolki ab jurydyčnaj karjery biełaruskaha paeta na terytoryi sučasnych Čarnihaŭskaj i Sumskaj abłaściej Ukrainy.
Niežynskija archivaryjusy śćviardžajuć, što nia majuć dakumentaŭ ab litaraturnaj dziejnaści jurysta Bahuševiča, jak i ŭłasna rukapisaŭ jahonych tvoraŭ na toj čas.
Litaraturaznaŭcy pačali bolš pilna vyvučać ukrainskija staronki žyćcia Bahuševiča ŭ kancy 1990-ch. Pieršaja systemnaja praca, u jakoj analizujucca ŭsie archiŭnyja dakumenty, vyjšła na pačatku 2000-ch i naležyć ukrainskamu filolahu Ryhoru Samojlenku. Jon vykładčyk Niežynskaha dziaržaŭnaha ŭniversytetu — histaryčnaha pierajemnika Jurydyčnaha liceju, jaki ŭ 1868 hodzie skončyŭ Francišak Bahuševič.
Chavaŭsia ad pieraśledu paśla paŭstańnia
U Niežynie ŭ 1865 hodzie, kali Franciška Bahuševiča zaličvali na navučańnie ŭ Jurydyčny licej, nia viedali pra jahony ŭdzieł u antyrasiejskim paŭstańni 1863 hodu.
Što praŭda, jak śviedčać archiŭnyja dakumenty, administracyja liceju cikaviłasia jahonymi pavodzinami ŭ Pieciarburskim universytecie, ź jakoha Bahuševiča adličyli za ŭdzieł u studenckich chvalavańniach. Mienš jak praź miesiac paśla padačy dakumentaŭ — paśviedčańnia ab navučańni ŭ Pieciarburhu, kopii ŭkazu ab pachodžańni i metryčnych dakumentaŭ, Bahuševič byŭ zaličany ŭ Niežynski licej.
Franc, Kazimiraŭ syn, jak pradstaŭlaŭ siabie Bahuševič u aficyjnych dakumentach studenckaha peryjadu, dva hady vučyŭsia ŭ licei biez stypendyi, a kab zabiaśpiečyć navučańnie i apłočvać žytło, vymušany byŭ zajmacca repetytarstvam.
U archivach zachoŭvajucca zajavy Bahuševiča na imia dyrektara liceju z prośbaj pryznačyć stypendyju:
«Kali pierajšoŭ na 2-i kurs, ja znajšoŭ mahčymaść niejak utrymlivać siabie dziakujučy repetytarstvu i tamu paličyŭ niemetazhodnym turbavać načalstva svajoj prośbaj pra stypendyju. Na budučyniu, žadajučy pryśviacić bolš času svajoj ułasnaj adukacyi, ja nia baču mahčymaści zabiaśpiečyć svajo isnavańnie hetaj pracaj, bo apłata za jaje vielmi mizernaja i patrabuje bolš času, čym ja mahu joj pryśviacić.
Ja nie atrymlivaju dapamohi ad svajakoŭ z pryčyny ichnaj niezabiaśpiečanaści, i, darečy, aproč zvyčajnych vydatkaŭ na žyćcio, ja, chvory, mušu tracicca jašče i na lačeńnie. Usie hetyja abstaviny prymušajuć mianie znoŭ turbavać vašu mość z nahody pryznačeńnia mnie stypendyi na budučyniu».
Dvojčy jamu admaŭlali praz «adsutnaść adpaviednych vakansij», a na treci raz, kali Francišak pradstaviŭ śviedčańni troch miascovych dvaranaŭ, jakija paćvierdzili jahonaje biednaje stanovišča, stypendyju pačali davać.
Pavodziny vydatnyja, viedy dobryja
U Niežynskim licei była vialikaja biblijateka i vydatnaja techničnaja baza dla vyvučeńnia fizyki, chimii dy bijalohii. Dla kožnaha z pradmietaŭ byli raznastajnyja navukovyja kalekcyi i ekspanaty — minierałaŭ, pudziłaŭ žyvioł, a taksama minc-kabiniet (ad niam. Munze «manieta») z kalekcyjaj staradaŭnich maniet.
Francišak Bahuševič vučyŭsia dobra i pavodziŭ siabie vydatna. Pra heta śviedčyć ekzamenacyjnaja viedamaść, jakuju ŭ svajoj pracy cytuje Ryhor Samojlenka.
Siaredni bał atestatu, jaki Bahuševič atrymaŭ u lipieni 1868-ha, skłaŭ 3,5 — u licei ŭ toj čas viedy aceńvalisia pavodle čatyrochbalnaj škały i «čaćviorka» była najvyšejšaj adznakaj.
«Žadajučy pryśviacić siabie dziaržaŭnaj słužbie»
U listapadzie hetaha ž hodu Francišak Bahuševič piša zajavu na imia čarnihaŭskaha vice-hubernatara z prośbaj zaličyć jaho na słužbu ŭ Čarnihaŭskaje hubernskaje praŭleńnie, dzie jon z 18 śniežnia 1868-ha pačynaje pracavać kancylarskim čynoŭnikam.
Zajava Franciška Bahuševiča ab dziaržaŭnaj słužbie
Na hetaj pasadzie jon adpracavaŭ niadoŭha; byŭ pieraviedzieny na pasadu pamočnika spravavoda. Atrymaŭšy naleta čyn hubernskaha sakratara, jon paprasiŭ hubernatara pieravieści jaho ŭ pałatu kryminalnaha i cyvilnaha sudu ŭ jakaści kandydata na pasadu sudovaha śledčaha. I ŭžo ź siaredziny 1869 hodu jon pačaŭ zajmacca sudovymi spravami.
Francišak Bahuševič pracavaŭ sudovym śledčym u roznych pavietach — Kralavieckim (ciapier Sumskaja vobłaść), Staradubskim i Čarnihaŭskim. Ale ŭ sakaviku 1871 hodu vymušany byŭ padać u adstaŭku — pahoršyŭsia stan zdaroŭja ŭ vyniku atrymanaha ŭ časie paŭstańnia 1863 hodu ranieńnia. Na peŭny čas paśla hetaha jon pieravioŭsia sudovym śledčym u Vałahodzkuju huberniu, ale ŭ 1872 hodzie znoŭ viarnuŭsia ŭ Čarnihaŭskuju.
Pavyšeńnia ŭ akruhovy sud nie adbyłosia
Na pasadzie sudovaha śledčaha Francišak Bahuševič pracavaŭ vielmi addana. Heta acanili i žychary horadu Kanatopu (ciapier Sumskaja vobłaść, tady — Čarnihaŭskaja hubernia), i miascovaje kiraŭnictva.
A paźniej i Ministerstva justycyi, jakoje pradstaviła Bahuševiča da ŭznaharod: jon byŭ uhanaravany spačatku ordenam Śviatoha Stanisłava, a potym i ordenam Hanny. Abiedźvie ŭznaharody mieli 3-ju stupień i ŭručalisia vajskovym i cyvilnym słužboŭcam u čynie, nie nižejšym za 12-ju klasu.
U archivach Niežyna zachoŭvajecca aficyjnaje mižviedamasnaje listavańnie, jakoje śviedčyć pra toje, što Franciška Bahuševiča chacieli pavysić da čalca Niežynskaha akruhovaha sudu.
U farmularnym śpisie pra słužbu Franciška Bahuševiča adznačajecca, što jon nia byŭ «u pachodach, pad štrafam i śledztvam».
Jak vynikaje z adpaviednych listoŭ, jamu dali vydatnuju słužbovuju charaktarystyku:
«Bahuševič svaimi zdolnaściami i nastojlivaściu ŭ słužbie całkam varty pasady, jakuju jon prosić». Ale pryčyny, jakija pieraškodzili jamu stać siabram akruhovaha sudu, nieviadomyja.
Paźniej budzie jašče adna sproba pierajści ŭ inšy akruhovy sud u Čarnihaŭskaj huberni, ale taksama marnaja.
U 1883 hodzie, paśla paharšeńnia zdaroŭja, Francišak Bahuševič napisaŭ zajavu ab adstaŭcy i pierajechaŭ u Vilniu. Na zahad Ministerstva justycyi jamu pakinuli prava nasić słužbovy mundzir adpaviedna čynu.
«Słužbovaja dziejnaść Bahuševiča va Ŭkrainie adznačyłasia hramadzianskaj pryncypovaściu, sumlennaściu, uvahaj da prostych ludziej, u pryvatnaści da biednaj častki sialanstva. U paślareformavy čas asabliva časta ŭźnikali ziamielnyja kanflikty pamiž pamieščykami i sialanami. Archiŭnyja dakumenty śviedčać, što jon byŭ śviadomym abaroncam intaresaŭ ukrainskich sialanaŭ», — napisaŭ Ryhor Samojlenka, ukrainski daśledčyk bijahrafii biełaruskaha paeta.
U Niežynie imiem Franciška Bahuševiča nazvali adnu z centralnych vulic, a haradzkaja rada tradycyjna ŭklučaje ŭsie jubilei biełaruskaha paeta ŭ aficyjny pieralik pamiatnych dat i histaryčnych padziej horadu.
