Lenin trymaje dziaŭčynku. Pałatno Ildara Chanava ŭ Chramie ŭsich relihij u Kazani (Tatarstan). Fota Shutterstock.com, by Diego Fiore
Kali, byvaje, čuješ ad ludziej z dypłomami, što ŭ kastryčniku 1917-ha da ŭłady ŭ Rasii pryjšli marksisty, adčuvaješ niajomkaść, asabliva za tych, chto atrymaŭ hetyja dypłomy ŭ SSSR. Byccam heta nie jany vyvučali marksiscka-leninskuju fiłasofiju, byccam nie jany išli «pad ściaham marksizmu-leninizmu, pad kiraŭnictvam kamunistyčnaj partyi napierad, da poŭnaj pieramohi kamunizmu» (łozunh, jaki visieŭ badaj u kožnym sielskim kłubie nad scenaj).
Pieršy tom «Kapitału»
Ličycca, što termin «leninizm» uvioŭ Iosif Stalin. Pavodle jaho, leninizm — heta marksizm epochi impieryjalizmu i praletarskaj revalucyi, tvorčaje raźvićcio marksizmu ŭ dastasavańni da novych umoŭ. Ale z punktu hledžańnia artadaksalnych marksistaŭ, leninizm — heta revizija marksizmu i navat jaho skažeńnie.
Sa źjaŭleńniem leninizmu adbyŭsia padzieł marksizmu na zachodni i ŭschodni. Lenin — zasnavalnik uschodniaha marksizmu. Ź leninizmu vyraśli stalinizm, maaizm, chadžaizm i inšyja tatalitarnyja płyni. Leninizm vyras z rańniaha marksizmu i z rasijskaha narodnictva. Praŭda, u toj čas, kali žyŭ Lenin, nie byli apublikavanyja ekanamična-fiłasofskija rukapisy Marksa (1844 hoda), jakija zrabili niemały ŭpłyŭ na stanaŭleńnie zachodniaha marksizmu.
Voś ciapier, kali my zbolšaha praviali adroźnieńnie pamiž leninizmam i marksizmam (a hruntoŭnaje daśledavańnie naležyć rasijskamu akademiku Teadoru Ajziermanu), davajcie zadamo pytańnie: niaŭžo Lenin nie čytaŭ pieršy tom Marksavaha «Kapitału»? Być taho nie moža. Niaŭžo Lenin nie źviarnuŭ uvahu na pradmovu da pieršaha niamieckaha vydańnia «Kapitału», u jakoj čornym pa biełym napisana, što hramadstva «nie moža ni pieraskočyć cieraz naturalnyja fazy raźvićcia, ni admianić apošnija dekretami»?
Takimi naturalnymi fazami raźvićcia hramadstva źjaŭlajucca, pavodle Marksa, pieršabytnaja, rabaŭładalnickaja, fieadalnaja i kapitalistyčnaja hramadska-ekanamičnyja farmacyi. A ŭ nietrach kapitalistyčnaha ładu vyśpieła vučeńnie ab sacyjaliźmie/kamuniźmie (Karł Marks i Frydrych Enhiels tak i nie praviali punktualnaje adroźnieńnie pamiž sacyjalizmam i kamunizmam, i z hetaha skarystajuć uschodnija marksisty).
Dla Marksa i Enhielsa vidavočna było, što sacyjalizm mahčymy tolki ŭ pieradavych krainach. I artadaksalny marksist Hieorhij Plachanaŭ ličyŭ, što «sacyjalistyčny ład maje, prynamsi, dźvie pieradumovy: 1) vysokuju stupień raźvićcia pradukcyjnych sił (techniki); 2) vielmi vysoki ŭzrovień śviadomaści ŭ pracoŭnym nasielnictvie krainy».
Pra jaki sacyjalizm možna było havaryć u Rasii — u krainie, dzie adnačasna suisnavali i kapitalizm, i dakapitalistyčnyja formy hramadskaha ładu, uklučajučy pieršabytnuju, dzie amal try čverci nasielnictva nie ŭmieli čytać i pisać? Toj ža Plachanaŭ, krytykujučy leninski namier ździejśnić sacyjalistyčnuju revalucyju, pisaŭ: «Rasija ciarpić nie tolki tamu, što ŭ joj jość kapitalizm, ale taksama i tamu, što ŭ joj niedastatkova raźvity kapitalistyčny sposab vytvorčaści».
Rasija ŭ momant revalucyi zastavałasia adstałaj, biednaj krainaj. Na fota: čyrvonaarmiejcy ŭ łapciach. Ria.ru.
Hulnia ŭ mir i ziamlu
Ale, padobna, Lenina nie biantežyła, što jon źbirajecca pieraskočyć cieraz adnu fazu raźvićcia hramadstva — minujučy kapitalizm, adrazu da sacyjalizmu. I hetak upeŭniena hladzieŭ napierad nie jon adzin. Kali viestka pra padzieńnie caryzmu dajšła da Złučanych Štataŭ Amieryki, u Ńju-Jorku adbyŭsia taki dyjałoh:
— Pryjšła telehrama, što ŭ Pietrahradzie ministerstva Hučkova — Milukova. Što heta značyć?
— Što zaŭtra budzie ministerstva Milukova — Kieranskaha.
— Voś jak! A potym?
— A potym budziem my.
Na pytańni adkazvaŭ Leŭ Trocki — čałaviek, nadzieleny mnohimi talentami i da taho ž asabistaj mužnaściu. Mienavita hety duumvirat — Lenin i Trocki — adyhraje vyrašalnuju rolu ŭ kastryčniku 1917-ha.
Adnadumcy viedali, na čym jany mohuć syhrać. U Rasii było dva vostryja i nadzionnyja pytańni: mir i ziamla. Časovy ŭrad byŭ niazdolny vyrašyć ich. A Lenin abiacaŭ i mir, i ziamlu.
Pa miery taho, jak razhortvalisia padziei, abvastrałasia i nacyjanalnaje pytańnie, i Lenin paabiacaŭ «nieadkładnaje adnaŭleńnie poŭnaj svabody dla Finlandyi, Ukrainy, Biełarusi, dla musulmanaŭ i h. d.». Jon šmat čaho abiacaŭ: rospusk armii i zamienu jaje ŭsieahulnym uzbrajeńniem naroda, vybarnaść čynoŭnikaŭ… Zrešty, heta byli davoli papularnyja ŭ toj čas pastułaty. Jak i ŭviadzieńnie rabočaha kantrolu.
«Usia ŭłada savietam!»
Asobna stajała pytańnie pra ŭładu — hałoŭnaje pytańnie ŭsiakaj palityčnaj revalucyi. Saviety rabočych, sałdackich, sialanskich i inšych deputataŭ prydumaŭ, darečy, nie Lenin. Kali ŭ Ciurych da Lenina pryjšła viestka pra adračeńnie Mikałaja II, Lenin adrazu ž zapatrabavaŭ praviadzieńnia demakratyčnych vybaraŭ u Pietrahradskuju haradskuju dumu, ale picierskija rabočyja, sacyjał-demakraty (mienšaviki) i sacyjalisty-revalucyjaniery ŭspomnili Pieciarburhski saviet rabočych deputataŭ 1905 hoda i pačali vybary na zavodach i fabrykach. Balšaviki zaryjentavalisia ŭ situacyi tolki paśla padkazki Lenina.
Lenin vystupaje pierad sałdatami, jakija adpraŭlajucca na polski front. 5 maja 1920 hoda. Hetaje fota nibyta stała paśla asnovaj dla pomnika Leninu ŭ Minsku pierad Domam urada. Foto-history.livejournal.com.
Drama Rasii była ŭ tym, što inšyja levyja partyi nie razumieli ŭsiu niebiaśpieku Lenina i balšavizmu dla maładoj demakratyi. Zdajecca, tolki adzin Plachanaŭ adekvatna aceńvaŭ pahrozu, jakaja sychodziła z balšavickaha stanu, ale Časovy ŭrad nie prysłuchaŭsia da jaho i nie ŭčyniŭ naležnyja zachady napoŭnicu. A tyja zachady, što pravyja siły i vojska na čale z hienierałam Łaŭram Karniłavym sprabavali rabić, tolki syhrali na ruku balšavikam. Levyja ŭbačyli ŭ hetym pahrozu revalucyi, i balšaviki ciapier stali dla ich mienšym złom. Pazicyi balšavikoŭ u savietach umacavalisia, a na čale Pietrahradskaha savieta staŭ Trocki. Łozunh «Usia ŭłada savietam!», źniaty paśla putču 3—5 lipienia, kali balšaviki sprabavali zachapić uładu, znoŭ byŭ na paradku dnia.
Nie spyniacca na demakratyi
Lenina i Trockaha jadnała toje, što z Marksavaj pracy «Kłasavaja baraćba ŭ Francyi» (1850) jany blizka ŭspryniali tezis ab piermanientnaj revalucyi. I kali Lenin sa Šviejcaryi pačaŭ bambić hazietu «Pravda» svaimi «Piśmami iz daloka», jaje redaktary Iosif Stalin i Viačasłaŭ Mołataŭ nie mahli zrazumieć, što jamu treba. Caryzm zrynuty, partyja lehalizavałasia, ciapier nastupaje etap demakratyčnaj respubliki, i patrabujecca praciahły čas, kab Rasija stała industryjalnaj dziaržavaj, kab rabočy kłas skłaŭ u joj bolšaść i takim čynam byli stvoranyja pieradumovy dla pierachodu da sacyjalizmu. Tamu jany adnyja listy Lenina nie publikavali, a inšyja dobra-taki redahavali. U Stalina i Mołatava tady byŭ čysta sacyjał-demakratyčny, zachodniemarksiscki padychod da spravy. Lenin ža (i Trocki) ličyli, što revalucyja nie pavinna spynicca na buržuazna-demakratyčnym etapie, a nieadkładna pieraraści ŭ revalucyju praletarskuju.
Viarnuŭšysia ŭ Rasiju, Lenin zmoh davieści svaju racyju bolšaści balšavikoŭ i pryciahnuć na bok partyi miljony žycharoŭ Rasii. I dziejničali nie tak łahičnyja arhumienty (adukavanyja marksisty viedali, što Marks pisaŭ u pradmovie da «Kapitału» ŭ 1867 hodzie — praz 17 hod paśla «Kłasavaj baraćby ŭ Francyi»), jak toje, što ŭ rukach Lenina byli srodki, dziakujučy jakim jon moh utrymlivać pad svaim kantrolem i «Pravdu», i inšyja partyjnyja vydańni.
Jon moh źviartacca da partyjnaj masy cieraz hałovy siabroŭ Centralnaha kamiteta. Da taho ž, majučy ŭ svaim rasparadžeńni hrošy, jon pastaviŭ siabroŭ CK dy inšych partyjnych funkcyjanieraŭ na «dovolstvije».
«Karysnyja idyjoty»
Lenin dobra zasvoiŭ uroki revalucyi 1905 hoda i zrabiŭ vysnovu: kali ty chočaš pryjści da ŭłady, to pavinien damahčysia, kab vojska trymała niejtralitet abo pierajšło na tvoj bok. Voś čamu jon u svaich krasavickich tezisach zapisaŭ słova «bratańnie» rasijskich i niamieckich žaŭnieraŭ. Byŭ uziaty kurs na razłažeńnie armii i fłotu. A tut jašče dapamahli demakraty, jakija damahlisia skasavańnia ŭ Rasii śmiarotnaj kary, u tym liku i ŭ vojsku. Kali ŭ lipieni 1917-ha vojska jašče było na baku Časovaha ŭrada, to ŭ kastryčniku ad jaho zastavałasia tolki nazva.
Lenin i Trocki išli na zachop ułady i tamu, što byli znajomyja ź jašče adnym tezisam Karła Marksa i Frydrycha Enhielsa, jakija sacyjalny prahres u Rasii źviazvali ź miascovaj revalucyjaj, padtrymanaj revalucyjaj u Zachodniaj Jeŭropie. Takim čynam, Lenin i Trocki raźličvali na dapamohu rabočaha kłasa Jeŭropy, pierš za ŭsio niamieckaha, jaki, u ich razumieńni, nie moh nie vystupić suprać svaich Hohiencolernaŭ.
Revalucyja ŭ Niamieččynie sapraŭdy adbyłasia praz hod paśla balšavickaha pieravarotu, ale niamieckija sacyjał-demakraty ani nie dumali pierajmać sacyjalna-palityčnyja ekśpierymienty balšavikoŭ. Pa-pieršaje, jany chacieli pabudavać pierš-napierš demakratyčnuju respubliku. Pa-druhoje, jany pamiatali, što pisaŭ poźni Enhiels. A jon pisaŭ, što demakratyčnaja respublika źjaŭlajecca svojeasablivaj formaj dyktatury praletaryjatu. Enhiels navat suprać manarchii nie vystupaŭ kateharyčna. Jon chacieŭ tolki, kab dynastyja ničoha nie mahła rabić suprać naroda i kab realnaja ŭłada naležała narodnym pradstaŭnikam.
Lenin i ŭzrosły na draždžach Hramadzianskaj vajny vojenačalnik z naroda Klimient Varašyłaŭ (za Leninym sprava) siarod delehataŭ Ch źjezda Rasijskaj kampartyi. Wikimedia Commons.
Usio heta dy inšaje ni Lenin, ni Trocki pryniać nie mahli. Svajoj palemikaj ź niamieckaj sacyjał-demakratyjaj (pierš-napierš z Karłam Kaŭckim, jakoha Lenin abazvaŭ reniehatam) jany kančatkova praviali rysu pamiž zachodnim i ŭschodnim marksizmam.
Ale heta nie aznačaje, što pamiž balšavikami i sacyjalistami Zachadu vyras niepieraadolny mur. Balšaviki ŭtrymalisia va ŭładzie i tamu, što levyja na Zachadzie vystupali suprać interviencyi svaich uradaŭ u rasijskija spravy. Raz, kazali jany, bolšaść pracoŭnych u Rasii padtrymała balšavikoŭ, to vajavać z balšavikami aznačaje vajavać z rabočymi i sialanami. A hetaha nie dapuskaje sacyjalistyčnaja etyka. Sam Lenin, darečy, naśmiešliva nazyvaŭ takich idealistaŭ «karysnymi idyjotami», i hetaje jahonaje akreśleńnie stała kryłatym.
Utrymańnie ŭłady
Viadoma, balšaviki ŭtrymali svaju ŭładu nie tolki dziakujučy «karysnym idyjotam» na Zachadzie. Pracoŭnyja Rasii, asabliva sialanie, bajalisia, što Biełaja armija, viarnuŭšy staryja paradki, zabiare ŭ ich ziamlu. I Lenin na hetym dobra śpiekulavaŭ. Praŭda, ad pryncypu ŭsienarodnaha ŭzbrajeńnia, jak i ad vybarnaści čynoŭnikaŭ, daviałosia admovicca. Dy i Čyrvonaja armija pieramahła nie tolki tamu, što jaje natchniali słovy palityčnych kamisaraŭ. Dla padniaćcia jaje bajavoha duchu Trocki adradziŭ u Rasii rymskija decymacyi i ŭvioŭ zaharadžalnyja atrady. U čas niamiecka-savieckaj vajny hetaje nou-chau vykarystaje Stalin.
Utrymali balšaviki ŭładu i tamu, što i biełyja, i apanienty balšavikoŭ ź levaha łahiera adšturchnuli ad siabie levaaryjentavanuju elitu nacyjanalnych mienšaściaŭ, i balšaviki davoli paśpiachova vykarystali heta.
Biezumoŭnaj zasłuhaj Lenina źjaŭlajecca stvareńnie Sajuza Savieckich Sacyjalistyčnych Respublik. I choć Stalin dy jaho nastupniki ŭsiak abmiažoŭvali aŭtanomiju respublik, stvareńniem SSSR, u jakim inšyja respubliki byli choć da pary i čysta farmalna, ale roŭnyja z Rasijaj, byŭ zakładzieny padmurak dla budučych niezaležnych dziaržaŭ.
Biezumoŭna, važnym srodkam utrymańnia ŭłady byŭ teror, jaki možna paraŭnać chiba tolki z apryčninaj Ivana Žachlivaha. Lenin nie admoviŭsia ad teroru jak srodku ŭtrymańnia ŭłady i kiravańnia i paśla zakančeńnia hramadzianskaj vajny. Mała taho, mienavita paśla skančeńnia vajny jon, jak pisaŭ historyk Abdurachman Aŭtarchanaŭ, uvioŭ asadnaje stanovišča ŭ samoj balšavickaj partyi. Majecca na ŭvazie rezalucyja Ch źjezda RKP(b) ab adzinstvie partyi (1921 hod). U partyi byli zabaronienyja frakcyi i hrupoŭki. Praktyčna stała niemahčymaju ŭnutrypartyjnaja dyskusija, bo dvuch i bolš siabroŭ partyi, jakija advažvalisia vykazvać pohlad, adrozny ad dumki bolšaści i asabliva kiraŭnictva, lohka mahli abvinavacić kali nie ŭ frakcyjnaści, dyk u hrupaŭščynie.
Nie-sacyjalizm
Takim čynam, Lenin zakłaŭ asnovy taho, što paźniej nazvali stalinizmam. Źjaŭleńniu stalinizmu spryjała i jaho kadravaja palityka. Nie žadajučy praźmiernaha ŭmacavańnia pazicyj Trockaha, jon na klučavyja pasady rasstaviŭ jaho apanientaŭ. I kali pad kaniec žyćcia Lenin prapanoŭvaŭ źjezdu partyi padumać ab pieramiaščeńni Stalina z pasady hienieralnaha sakratara partyi, było ŭžo pozna.
Źleva naprava: Stalin, Lenin i «ŭsierasijski starasta» Michaił Kalinin, 1919 hod. Wikimedia Commons.
Možna kanstatavać, što Lenin nie viedaŭ Rasiju tak, jak jaho levyja apanienty. I ŭ svaich apošnich pracach jon pisaŭ, što balšaviki vymušany karenna pamianiać punkt hledžańnia na sacyjalizm. Pišučy, što sacyjalizm — heta ład cyvilizavanych kaapierataraŭ, pryznavaŭ, što jakraz cyvilizacyi Rasii brakuje. Jon musiŭ pryznać taksama, što ład, stvorany balšavikami, nie što inšaje, jak dziaržaŭny kapitalizm.
Jon spadziavaŭsia, što «cyvilizavańniu» Rasii, pierachodu ad dziaržaŭnaha kapitalizmu da sacyjalizmu pasłužyć novaja ekanamičnaja palityka (NEP), asnoŭnyja kontury jakoj vypracavali mienšaviki i jakuju Lenin pryniaŭ tolki paśla taho, jak u metazhodnaści takoj palityki jaho pierakanali Trocki i masavyja ŭzbrojenyja vystupleńni sialan. Adnak jahonamu spadziavańniu, što z Rasii nepaŭskaj vyraście Rasija sacyjalistyčnaja, nie nakanavana było ździejśnicca. Stalinskaje kryło partyi mianiać pohlad nie sacyjalizm nie pažadała. Rasija (SSSR) tak i zastavałasia krainaj ź dziaržaŭnym kapitalizmam, z novym kłasavym padziełam i navat z elemientami fieadalnaha (kałhasy da 1966-ha) ładu. Jana, niahledziačy na industryjalizacyju, likvidacyju niepiśmiennaści i peŭnyja dasiahnieńni ŭ navukova-techničnaj halinie, pa-raniejšamu zastavałasia krainaj, jakaja nie stvarała cyvilizacyju, a tolki dahaniała jaje.
Možna ŭpeŭniena kazać, što leninizm paciarpieŭ krach.
