Jaŭhien Liviant. Fota Nadziei Bužan
Repietytar Jaŭhien Liviant padčas prahramy «Tok» raskazaŭ pra svajo staŭleńnie da «Sputnika» i «ruskaha śvietu». Zapis intervju praciahvaŭsia rekordnyja dźvie z pałovaj hadziny, heta častka nie ŭvajšła ŭ vynikovuju videaviersiju.
— Vy časta vykazvajecie svaju pazicyju na «Sputniku», jaki ličycca ruparam rasijskaj prapahandy. Čamu vy ź imi razmaŭlajecie ŭvohule?
— Dobraje pytańnie. Pa-pieršaje, ja ŭvohule nie vybiraju ŚMI ni pa jakich pryncypach: kamu cikavaje majo mierkavańnie, chto źviartajecca da mianie z pytańniami, ja ŭsim adkazvaju — nijak nie sartuju. Dziaržaŭnyja, niedziaržaŭnyja, takaja prapahanda, siakaja prapahanda — mnie ŭsio adno.
Jość tolki adno patrabavańnie — prystojnaść. Kali havorka idzie pra telefonnaje intervju, ja pavinien vyčytać, kab nie było faktyčnych pamyłak, kab maju pazicyju nie skažali.
Žurnalisty ŭsich ŚMI pavodzili siabie vyklučna prystojna, za vyklučeńniem adnaho — «Biełsata». Nie «Sputnik», nie «Sovietskaja Biełoruśsija» — «Biełsat». Niekalki razoŭ mianie sprabavali vykarystać jak padstaŭku da mikrafona, kali ja musiŭ skazać roŭna adnu hałoŭnuju frazu kštałtu «Usio drenna!». Ja admoviŭsia ź imi supracoŭničać, ale tolki sa słužbaj navinaŭ, u razmovach z Kalinkinaj ci Mackievičam usio było karektna.
Ciapier što datyčycca «Sputnika». Heta vy ličycie jaho zbrojaj prapahandy, a ja tak nie liču. Tady davajcie ŭsim razdadzim ordeny ci klejmy: «Biełsat», heta zrazumieła, zbroja polskaj prapahandy, «Naša Niva», dumaju, taksama. Jašče raz: ja tak nie liču, ale kali tak, to davajcie razdavać.
Kali vy pahavorycie ź piśmieńnikam Andrejem Žvaleŭskim, čyje palityčnyja pohlady z maimi razychodziacca, jany bližejšyja da «Našaj Nivy», čym da «Sputnika», jon vam skaža: ni adzin srodak masavaj infarmacyi tak surjozna, časta, adekvatna nie zmahaŭsia za toje, kab biełaruskija himnazii nie źniščalisia, i nie pryciahvaŭ stolki ŭvahi da sistemy adukacyi.
Punkt dva. Kali apošni raz ja vystupaŭ na «Sputniku»?
— Nie pryhadaju.
— A viedajecie čamu? Im zabaranili kamunikavać sa mnoj. Hetak ža, jak pradstaŭniku Samarskaha ŭniviersiteta zabaranili ŭjezd u Biełaruś [Jaŭhien Liviant raniej raskazaŭ, što rabotniku rasijskaha ŭniviersiteta zabaranili znachodzicca ŭ Biełarusi — praz pravaparušeńnie ŭ Žabincy. Najchutčej, havorka idzie pra pieravyšeńnie chutkaści na trasie M1 u Žabinkaŭskim rajonie — Red.], žurnalistam «Sputnika» zahadana — ź vieraśnia mianie tam niama. Zroblena heta było zusim amaralna — na žurnalistaŭ cisnuli, pahražali niepryjemnaściami im i ich siemjam, jašče niejkim čynam. Mnie kazali, što da hetaha prykłaŭ ruku ministr adukacyi [Ihar Karpienka] praz svaje suviazi ŭ Rasii: jon damoviŭsia, kab im zahadali źvierchu.
— Jak vy staviciesia da ŭmoŭnaha «ruskaha śvietu»? Ci pahražaje jon Biełarusi?
— Vosieńniu 2014 hoda ja byŭ u pajezdcy ŭ Izrail, kudy zaprasili pradstaŭnikoŭ ŚMI abo ludziej, jakija publikujucca, u jakich jość jaŭrejskija karani, ruskamoŭnych, z postsavieckaj prastory. Adnym z punktaŭ prahramy byŭ Jad va-Šem, muziej Chałakostu.
Jakraz vosieńniu 2014 hoda źjavilisia dva terminy, pra jakija ja navat adrazu nie zrazumieŭ, što jany aznačajuć, — «kałarady» i «vatniki». Chaču adrazu skazać, što ja nie padam ruki ludziam, jakija ich vykarystoŭvajuć.
Druhaja zała Jad va-Šema była pryśviečana nacysckaj prapahandzie. Ekskursavod nam raskazaŭ, što ŭ 1933 hodzie, kali nacysty pryjšli da ŭłady, jaŭrejaŭ, jakija zajmali vysokaje stanovišča, pačali pakrysie adsoŭvać. Niemcy byli hatovyja adsoŭvać jaŭrejaŭ, ale nie byli hatovyja ich zabivać. Tady znajšli dobrych mastakoŭ, piśmieńnikaŭ i paetaŭ, ich metaj było davieści niamieckamu narodu, što jaŭrej — heta nie čałaviek, a žyvioła, nasiakomaje. U druhoj zale Jad va-Šema karciny, karykatury, jakija stvaryli niamieckija mastaki z metaj rasčałaviečyć jaŭrejaŭ. Z hetaj ekskursii jość fatahrafija, na jakoj ja staju absalutna biez tvaru, i tolki ja viedaju pryčynu čamu: ja pabačyŭ «kałarada», vusienia, ź jaŭrejskim nosam. Voś tak rasčałaviečvali jaŭrejaŭ, kab paśla vusienia razdušyć.
Tady sfarmavalisia maje pohlady, što takoje dobra, što takoje drenna. Mianie nie mocna turbuje prablema «ruskaha śvietu», mianie chvaluje prablema rasčałaviečvańnia. Kali moj narod prajšoŭ praz toje, praz što prajšoŭ, ja dla siabie liču niemahčymym dałučacca da tych, chto hatovy rasčałaviečvać kahości inšaha.
Kali ja čuju ŭ dačynieńni da ruskich słova «kałarad» — darečy, ciapier užo heta słova nie vykarystoŭvajuć, dajšło, što «nieakuratnieńka» niejak, — dla mianie heta niemahčyma, heta tabu. Možna spračacca, svarycca.
A što datyčycca strachu pierad tym ci inšym śvietam, strach zhubić svoj, mabyć, jość pierad lubym źniešnim śvietam. A čamu vy kažacie tolki pra ruski śviet? Davajcie pahavorym pra polski! Ja liču, što čałaviek, jaki źjaŭlajecca realnym biełaruskim patryjotam, ale kaža tolki pra ruskuju pahrozu i nie kaža pra polskuju, — jon iłhun.
— Heta vidavočna, čamu my kažam pra ruski śviet, bo ŭ nas rasijskija kanały, miedyja, knihi, filmy…
— A karta palaka ŭ jakoj kolkaści ludziej?
— Heta taksama prablema, pra jaje my taksama havorym.
— Nie pomniu, nie čuŭ, nie čytaŭ. A vy viedajecie, što prymajecca rašeńnie polskim uradam: pryznajem kartu palaka pašpartam. Niešta ja daŭno nie čytaŭ, kab ludzi abmiarkoŭvali, što heta vialikaja prablema. U Polščy bolej našych maładych ludziej, čym u Rasii.
— My pastajanna pišam pra kartu palaka, u nas absalutna biełaruskaja pazicyja.
— Štości ja nie čytaŭ pra hetu pahrozu. Skiniecie mnie spasyłku — ja vybačusia. A kolki razoŭ vy napisali pra toje, pra što mnie ŭsio bolš i bolš našych studentaŭ raskazvaje, što jany 11 listapada ŭ Polščy nie vychodziać na vulicu — heta Dzień Niezaležnaści Polščy, u hety dzień niebiaśpiečna vychodzić na vulicu: bjuć. Mnie niadaŭna maja vučanica raskazvała: jany išli kampanijaj, vyskačyli chłopcy, pałkami pabili. Kali my havorym pra ruskuju pahrozu, a nie havorym pra polskuju, — heta prapahanda. Kali ja pračytaju analityčny materyjał pra pahrozu z uschodu, a paśla pra pahrozu z zachadu — ja surjozna pastaŭlusia da hetaha ŚMI. A ja čytaju tolki pra pahrozu z uschodu i nie čytaju pra pahrozu z zachadu. Našy vučni raskazvajuć, što ŭ polskich VNU jość takoje, što party padzialili — palaki siadziać asobna. A ŭ Rasii takoha niama. Tamu abo razmaŭlać ščyra, abo nie razmaŭlać.
A dla mianie biełaruskim patryjotam źjaŭlajecca toj, chto tut ščyra pracuje, stvaraje pracoŭnyja miescy, płacić padatki tut i mienš razmaŭlaje pra hetyja mifičnyja pahrozy.
A tyja ludzi, jakija viaduć sistemu raspaznavańnia «svoj — čužy», — jany viaduć da razbureńnia krainy.
00:43 — jak syšoŭ ź dziaržaŭnaj sistemy adukacyi,
09:30 — pra asnoŭnuju prablemu pryvatnych biełaruskich škoł 1990-ch,
10:41 — što było, kali pastaviŭ pieršuju dvojku ŭ pryvatnaj škole,
11:41 — jak školnik prapanoŭvaŭ hrošy,
13:35 — ci moh by viarnucca ŭ dziaržaŭnuju sistemu, i jakaja była b umova,
15:21 — kolki pavinien zarablać nastaŭnik,
16:07 — dzie ŭziać hrošy na padvyšeńnie zarobkaŭ nastaŭnikaŭ,
21:08 — čamu homielskuju nastaŭnicu, jakaja niecenzurna łajałasia i pahražała partaj vučniu, nielha było zvalniać,
24:59 — što było dazvolena i nie dazvolena vučniam Livianta na jaho ŭrokach,
26:32 — čamu ŭ jeŭrapiejskich i amierykanskich škołach vučni nie spaźniajucca i nie zryvajuć uroki,
30:14 — za što technička nazvała Livianta-školnika vyradkam, i čamu jon joj za heta ŭdziačny,
33:36 — čamu nastaŭniki dazvalajuć rabić ź siabie raboŭ,
38:29 — pra toje, što nastaŭniki falsifikujuć vybary,
41:46 — pra Ihara Karpienku, ministra adukacyi Biełarusi z 2016 hoda,
50:52 — cudoŭnaja historyja, jak staŭ pradprymalnikam hoda,
53:10 — jakija kroki, zroblenyja Karpienkam u adukacyi, razburajuć jaje,
55:33 — pra vyhadu repietytaraŭ ad hramadskaj dumki «biez repietytara nie pastupiš»,
59:35 — ci jość pačućcio viny, što repietytarski centr Livianta zabiraje najlepšych nastaŭnikaŭ sa škoł,
01:01:07 — pra ŭciečku mazhoŭ,
01:03:05 — Post Scriptum: čamu jašče nikoli žančyna nie była ministram adukacyi.
