Jon kiravaŭ kafiedraj žyvapisu ŭ Akademii mastactvaŭ i adnačasova ŭznačalvaŭ Upravu Biełaruskaha narodnaha frontu. Byŭ hałoŭnym u Zhurtavańni biełarusaŭ śvietu i siadzieŭ piać sutak nibyta za niecenzurnuju łajanku. Alaksiej Maračkin — adzin z samych viadomych biełaruskich mastakoŭ, čyje tvory i hramadskaja pazicyja vyklikajuć jak zachapleńnie, tak i krytyku.
30 sakavika 2020 hoda jon śviatkuje svajo 80-hodździe. Vašaj uvazie — nieviadomyja fakty ź jaho bijahrafii, a taksama redkija kadry, na jakich možna ŭbačyć znakamitaha mastaka padčas pracy va ŭłasnaj majsterni. Piša TUT.BY.
Fota: Dźmitryj Bruško, TUT.BY
«Možna zabiaśpiečyć siabie charčavańniem na mnohija miesiacy navat biez kramy»
Svoj jubilej Aleś Mara (heta psieŭdanim mastaka) niečakana sustrakaje ŭ Čarnahoryi. Jon nakiravaŭsia tudy razam ź inšymi biełaruskimi mastakami na plener, ale z-za karanavirusa nie zmoh svoječasova viarnucca dadomu.
Jak tłumačyć nam Ihar Maračkin, syn Alaksieja Antonaviča, hety plener užo nie pieršy hod ładzić čarnahorski biznesmien Ratka Papovič. Biełarusy žyvuć za jaho košt u vile vysoka ŭ harach i zajmajucca tvorčaściu.
Praca na Bałkanach atrymałasia nadzvyčaj plonnaj. Z pačatku sakavika Maračkin-starejšy stvaryŭ užo 19 karcin. Niekatoryja ź ich zastanucca ŭ Čarnahoryi.
— Zvyčajna mastak pakidaje haspadaru niekalki tvoraŭ, pra jakija ź im damovicca. Tak pryniata: tvorcy vykazvajuć udziačnaść za haścinny pryjom, — kaža Ihar Maračkin.
— Umovy dla pracy sapraŭdy stvoranyja najvydatniejšyja, — praciahvaje spadar Ihar i pryvodzić nastupny prykład:
— U kramu zvyčajna vyjazdžaje haspadar. Zhodna z praviłam, u mašynie padčas karancinu možna jeździć tolki ŭdvuch: kiroŭca i pasažyr na zadnim siadzieńni. Ale vialikaj patreby ŭ vandroŭkach niama. U spadara Ratki nadzvyčaj vialikaja haspadarka. Usio jak zvyčajna na našych siadzibach: jość i žyvioły, i ptuški. Adpaviedna, jość ježa, taksama — zapasy vina. Možna zabiaśpiečyć siabie charčavańniem na mnohija miesiacy navat biez kramy.
Na minułych vychadnych biełarusy arhanizavali na vile vystavu: paviesili na ścienach svaje tvory.
— Jany zrabili hetuju vystavu bolš dla siabie. Byli zaprošanyja litaralna niekalki miascovych mastakoŭ, jakija žyvuć pablizu. Kab padtrymać aŭtaraŭ, pakazać, što zaraz jany nie adnyja.
A tak biełarusy žyvuć na vile amal u poŭnaj izalacyi. Najbližejšyja nasielenyja punkty raźmieščanyja na adlehłaści za dziesiać kiłamietraŭ.
— Nastroj va ŭsich dobry, badziory. Piesimizmu niama. Tak, baćka choča viarnucca na Radzimu, ale padparadkoŭvajecca mižnarodnym praviłam. Pierasiadzieć hetuju situacyju ŭ harach budzie bolš pravilna.
«Ty, Laksiejka, hultaj. Ničoha nie ŭmieješ — tolki malavaŭ by»
Alaksiej Maračkin — čałaviek ź dźviuma datami naradžeńnia.
— Ja zaŭsiody tłumaču hetuju błytaninu, — kazaŭ mastak u intervju «Našaj Nivie». — Sapraŭdny moj dzień naradžeńnia — 30 sakavika, «na Božaha čałavieka Laksieja naradziŭsia», jak maci kazała. A kali ja pajšoŭ u pieršy kłas, viedaŭ tolki, što ŭ sakaviku, ale nie viedaŭ daty. Čamuści dziasiatka spadabałasia. Tak i źjaviłasia 10 sakavika. I pačało «hulać» u aficyjnych dakumientach. A ŭ daviednikach pa mastactvie ŭžo fihuruje 30 sakavika.
Małym dziciom Maračkin, jaki naradziŭsia na Čerykaŭščynie (uschod Mahiloŭščyny), staŭ śviedkam boju pamiž niamieckimi i savieckim lotčykami — išła Vialikaja Ajčynnaja vajna. Jak zhadvaŭ mastak u intervju «Novamu času», adnojčy jon schavaŭsia ŭ žyta, kab lepš pahladzieć na boj. Ubačyŭ, jak za adnym samalotam źjaviŭsia čorny dym. Vybuchu nie było. Prajšło bolš za sorak hadoŭ, i kali pačali asušać bałoty, to znajšli i toj samalot, i navat savieckaha lotčyka ŭ im — u torfie zachavałasia amal usio.
— Zahinuły lotčyk vyhladaŭ niby žyvy. Paźniej daznalisia jaho imia i pastavili pomnik.
Malavać Maračkin pačaŭ jašče ŭ škole.
— [Baćka] kazaŭ: «Ty, Laksiejka, hultaj. Ničoha nie ŭmieješ — tolki malavaŭ by». A ja na zamierzłych šybach roznyja ŭzory ćvikom škrabaŭ. Nie pamiataju, kab jon z vajny pryvioz šviejnuju mašynku ci niešta takoje, a pryvioz achapak paštovak. Jak paśla vyśvietliłasia, heta byli repradukcyi z Drezdenskaj halerei, Łuŭra. Jamu nie było abyjakava, što ja maluju. Ale ja ŭsio samastojna spaścihaŭ, — raskazvaŭ jon u intervju «Našaj Nivie».
Pieršyja tvory Alesia Mary byli nadrukavanyja ŭ školnych albo kałhasnych ścienhazietach.
— Adzin raz mianie pabiŭ adnakłaśnik. «Za što ty majho baćku skrytykavaŭ?» A jon byŭ pjanica: namalavaŭ jaho z butelkaj. Heta byŭ pieršy «hanarar».
«Sistema nie vytrymała napruhi — i pačała hareć pravodka, schapiłasia połymia. Ja ledź uciok»
Fota: Dźmitryj Bruško, TUT.BY
Paśla škoły Maračkin vyrašyŭ pastupać u Minskaje mastackaje vučylišča, ale nie prajšoŭ konkurs. Jamu pašancavała: jaho i inšych kaleh pa niaščaści pryniali na mastacka-hrafičny fakultet Viciebskaha piedinstytuta (jaho Alaksiej Antonavič skončyŭ u 1962-m).
Potym była słužba ŭ armii, dzie mastak spaliŭ tank.
— Zimoj skazali: na makietach ty navučyŭsia kiravać, siadaj u sapraŭdny tank. Ja zalez i ŭsie knopki ŭklučyŭ. Sistema nie vytrymała napruhi — i pačała hareć pravodka, schapiłasia połymia. Ja ledź uciok. I tank vyhareŭ uščent: čorny stajaŭ na biełym śniezie, — raskazvaŭ Maračkin «Našaj Nivie». — <…> Na haŭptvachtu mianie nie pasadzili. A paśla navučyli na tanku jeździć. Mnie padabałasia, što nie treba vučyć praviły darožnaha ruchu.
Viarnuŭšysia z vojska, Alaksiej Antonavič peŭny čas vykładaŭ žyvapis u Žodzinie, a potym pastupiŭ u Akademiju mastactvaŭ (skončyŭ u 1972-m).
Užo ŭ tyja hady mastak mieŭ reputacyju dysidenta. Tak, da 100-hodździa sa dnia naradžeńnia Lenina studentam zahadali namalavać što-niebudź adpaviednaje. Maračkin stvaryŭ tvor pad nazvaj «Smaleńnie čornaha kabana». Zrazumieć maštab kramoły mohuć tolki tyja, chto viedaje, jakim zaideałahizavanym było tahačasnaje savieckaje hramadstva. Da taho ž mastak jašče i zajaviŭ čynoŭnikam, što Iljič, maŭlaŭ, lubiŭ taksama pajeści sała, tamu nie bačyć u svaim učynku prablemy.
«Ad mastakoŭ zapatrabavali źniać tvory, u jakich prysutničaje hierb «Pahonia». Tyja admovilisia»
Fota: Dźmitryj Bruško. TUT.BY
U hłuchija brežnieŭskija časy Maračkin źjaŭlaŭsia ŭdzielnikam tvorčaha asiarodka «Na Paddašku» — tak nazyvałasia majsternia mastaka Jaŭhiena Kulika na ciapierašnim praśpiekcie Niezaležnaści, što mieściłasia nasuprać budynka KDB.
Tam źbiralisia budučy lidar BNF Zianon Paźniak, historyk Michaś Čarniaŭski, daśledčyk Michaś Ramaniuk, paet Aleś Razanaŭ. Mienavita padčas hetych dyskusij naradzilisia idei dźviuch hučnych vystaŭ: vystavy da stahodździa sa dnia naradžeńnia paetesy Ałaizy Paškievič (Ciotki) u 1976-m i vystavy da jubileju paeta Mikoły Husoŭskaha (u 1980-m).
— Rašeńniem JUNIESKA jubilej Mikoły Husoŭskaha byŭ uniesieny ŭ suśvietny kalandar vydatnych kulturnych padziej. U hetych abstavinach nie adznačyć padzieju było dla kiraŭnictva BSSR toje ž samaje, što prademanstravać usiamu śvietu abyjakavaść ci navat varožaść da biełaruskaj nacyjanalnaj kultury. Adznačyć — paspryjać raspaŭsiudžvańniu ŭ Biełarusi nacyjanalistyčnych nastrojaŭ, — pisaŭ mastactvaznaŭca Piotra Vasileŭski. — Vyrašyli ŭsio ž jubilej aŭtara «Pieśni pra zubra» adśviatkavać, ale traktavać biełaruskaha hienija jak nośbita duchoŭnaj vieličy «ŭschodniesłavianskich narodaŭ».
— A pakolki nijakich śviatočnych mierapryjemstvaŭ padrychtavana nie było, daviałosia ŭchapicca za paŭpadpolnuju, «nacyjanalistyčnuju» vystavu, nadać joj aficyjny status, — praciahvaje Vasileŭski. — Ale aficyjnaje — značyć padcenzurnaje. Ad mastakoŭ zapatrabavali źniać z ekspazicyi tvory, u jakich prysutničaje hierb «Pahonia». Tyja, zrazumieła, admovilisia. Astatnija ich padtrymali i zajavili: kali zdymuć hetyja tvory, my pazdymajem svaje i vystavy ŭvohule nie budzie. Ekstremalnyja abstaviny prymusili ŭładu sastupić: nivodzin tvor nie byŭ źniaty z ekspazicyi.
Hałoŭnym supiernikam na vybarach byŭ Čarhiniec
Fota: vytoki.net i z archiva Siarhieja Navumčyka
Padčas pierabudovy Maračkin uklučyŭsia ŭ hramadskaje žyćcio, jakoje tady litaralna viravała. U 1986-m jon razam z mastakom Mikołam Kupavam arhanizavali ŭ Trajeckim pradmieści «Vystavu adnaho dnia». Toje śviata skončyłasia skandałam: na dziaciej (navučencaŭ Respublikanskaj škoły-internata pa muzycy i vyjaŭlenčym mastactvie) nackavali byłych «afhancaŭ». Tych padmanuli: raskazali, što dzieci, jakija brali ŭdzieł u abradzie hukańnia viasny, śviatkujuć dzień naradžeńnia Hitlera. Maračkin dy Kupava skardzilisia ŭ prakuraturu, ale atrymali tolki adpisku.
U 1988-m Maračkin uvajšoŭ u hramadskuju radu «Martyrałoha Biełarusi» — tavarystva, jakoje zajmałasia temaj stalinskich represij. Miž inšym, mienavita na ŭstanoŭčym schodzie «Martyrałoha» byŭ stvorany arhanizacyjny kamitet Biełaruskaha narodnaha frontu, siabram jakoha staŭ i Maračkin.
U nastupnym hodzie Maračkin razam z adnadumcami sustrakaŭsia z kiraŭnictvam BSSR i marna sprabavaŭ damovicca, kab ustanoŭčy źjezd BNF adbyŭsia ŭ Minsku (urešcie jon prajšoŭ u Vilniusie). U 1990-m razam ź Zianonam Paźniakom i Juryjem Chadykam Alaksiej Antonavič padavaŭ zajaŭku, kab adśviatkavać u Minsku Dzień Voli (25 sakavika).
U 1990-m jon vyłučyŭ svaju kandydaturu na parłamienckija vybary ŭ Viarchoŭny Saviet 12-ha sklikańnia — pieršyja, jakija prachodzili na alternatyŭnaj asnovie. Mastak išoŭ na vybary jak sakratar praŭleńnia BNF. Jaho hałoŭnym supiernikam pa staličnaj Čkałaŭskaj akruzie byŭ piśmieńnik, hienierał milicyi Mikałaj Čarhiniec. Ale nichto ź ich tak i nie staŭ deputatam: jaŭka vybarščykaŭ akazałasia zanadta nizkaj. A na paŭtornyja vybary Maračkin svaju kandydaturu ŭžo nie vystaŭlaŭ.
Sakratarom upravy BNF Maračkin źjaŭlaŭsia da 1993 hoda.
— Što my zrabili nie tak? Adzin nadta śviadomy spračaŭsia z druhim, jaki nie daros da jaho śviadomaści, i ŭvieś čas kazaŭ: «Zhoda!» Tamu i prafukali. Ja maju na ŭvazie Zianona Paźniaka i [Stanisłava] Šuškieviča, — kazaŭ mastak TUT.BY.
«Mianie vyzvaŭ rektar i raskazaŭ, što naviersie žadajuć ad mianie pazbavicca»
Fota: Dźmitryj Bruško, TUT.BY
Palitykaj Alaksiej Antonavič zajmaŭsia na hramadskich pačatkach, bo znachodziŭsia na volnych chlabach tolki ŭ 1970-ja. Paśla staŭ hałoŭnym mastakom Mastackaha fonda, u 1988-m — vykładčykam u Akademii mastactvaŭ. Praz dva hady ŭznačaliŭ kafiedru žyvapisu.
Ciapier ciažka ŭjavić tuju volnicu, jakaja panavała ŭ staličnych VNU. Jak raskazvaŭ Maračkin TUT.BY, razam sa studentami jon zładziŭ pierformans da adnaho z «Čarnobylskich šlachoŭ». Darečy, Čarnobyl paŭpłyvaŭ i na žyćcio našaha hieroja: Ihar, syn mastaka, byŭ likvidataram avaryi.
Padčas «Šlachu» studenty Maračkina išli ŭnutry kardonnych čornych trub, ź jakich išoŭ dym — zapalvalisia dymavyja šaški. Ciapier mastak navat nie maryć, kab studenty vyjšli na mitynh hetak ža svabodna.
— Kab była svaboda ŭnutry čałavieka, to siońnia z Akademii mastactva vyjšli by z takim pierformansam! Kab studentam skazali, što treba pajści i vykazać svaje adnosiny — moładź išła b.
U 1997-m mastak byŭ vymušany syści z akademii.
— U kancy 1990-ch mnohija vykładčyki stracili svaje pasady. Tady hałoŭnym ideołaham byŭ sumnaviadomy Zamiatalin <…>. Dyk voś, mianie vyzvaŭ rektar Vasil Piatrovič Šaranhovič i raskazaŭ, što naviersie žadajuć ad mianie pazbavicca. Ja jaho padvodzić nie chacieŭ, tamu zvolniŭsia, ale nie pa ŭłasnym žadańni. Praŭda, u chutkim časie źniali i samoha Šaranhoviča, — raskazvaŭ Maračkin TUT.BY.
Z taho času Aleś Mara pracuje jak volny mastak i rehularna traplaje na staronki haziet dy sajtaŭ. Praŭda, adpaviednyja nahody časam stvaraje nie sam tvorca, a inšyja asoby.
Tak, u 2008-m Maračkin — na toj momant kiraŭnik Rady Zhurtavańnia biełarusaŭ śvietu «Baćkaŭščyna» — byŭ zatrymany na piać sutak — nibyta za toje, što brydkasłoviŭ kala budynka Centralnaha RUUS. Pad vyhladam pakupnikoŭ da jaho pryjšli supracoŭniki milicyi, jakija zrabili pieratrus i kanfiskavali raściažki i płakaty da Dnia Voli.
Zrešty, Maračkin sapraŭdy nikoli nie zastavaŭsia ŭ baku ad palityki i vykazvaŭ svaju hramadzianskuju pazicyju ŭ tvorach. Tak, u 2006 hodzie, kali paśla prezidenckich vybaraŭ na Kastryčnickaj płoščy ładzilisia pratesty, jon stvaryŭ karcinu «Za Svabodu! Płošča Kalinoŭskaha». U jaho karcinach uvasoblena i dziažurstva la restarana «Pojediem pojedim», što mieścicca la Kurapat.
— Palityčnaja tema — nie asnoŭnaja ŭ maim žyćci, ale jana asnoŭnaja ŭ majoj hramadskaj pazicyi. Skažycie, chto siońnia biare śmiełaść vykazacca srodkami mastactva ŭ adnosinach da panujučaha ŭ krainie palityčnaha režymu? Adzin-dva čałavieki, — adkazvaŭ Maračkin na krytyku va ŭłasny adras.
Dziela abjektyŭnaści, časam pazicyja jubilara vyklikaje piarečańni i ździŭleńnie. Tak, siarod jaho tvoraŭ — i karcina «Mienia niepravilno poniali». Na joj Maračkin uvasobiŭ partret Śviatłany Aleksijevič i zajaviŭ, što Nobieleŭskaj premii byli vartyja šmat inšych piśmieńnikaŭ, jakija pisali pa-biełarusku. Maŭlaŭ, choć u knihach Śviatłany Alaksandraŭny jość pra čyrvonaha čałavieka, pra SSSR, jana pisała ich pa-rusku.
— Što da krytyki… Liču, što mastak sam sabie najhałoŭniejšy sudździa. Ja viedaju jak i svaje chiby, tak i stanoŭčyja jakaści. Na svaich vystavach ja nikoli nie kładu knihu vodhukaŭ, — kazaŭ TUT.BY Maračkin. — Mnie kazali, što i ŭ siecivie na maje tvory šmat kamientaryjaŭ. Ale ja nie daviaraju ŭsim hetym słovam. Ja daviaraju sabie, maim kaleham-mastakam albo mastactvaznaŭcam, jakija praanalizujuć tvory, zrobiać niejkija zaŭvahi. Pa-druhoje, kali ŭ mastaka šmat niepryjacielaŭ, to heta narmalna. U kiepskaha mastaka ŭsio dobra.
