Čytajcie taksama: Rasijski piśmieńnik Dźmitryj Bykaŭ: U Biełarusi žachlivaja dehradacyja na ŭsich uzroŭniach
Chacieŭ napisać vam, Dźmitryj Lvovič, jašče hod tamu, kali vy pryjazdžali ŭ Biełaruś, jakuju «nikoli nie bačyli takoj spałochanaj». Nastolki spałochanaj, što «navat apazicyjnyja intelihienty hatovyja zhurtavacca vakoł Łukašenki jak ledź nie apiryšča supracivu ruskamu śvietu».
Ja chacieŭ spytać vas tady: z čaho vy heta ŭziali? Kaho mieli na ŭvazie? Majučy dačynieńnie da «apazicyjnych intelihientaŭ», zapeŭnivaju vas, što nikolki nie spałochany, i hatovy «zhurtavacca ŭ supracivie ruskamu śvietu» vakoł kaho zaŭhodna, tolki nie «vakoł Łukašenki». Jak i vy, spadziajusia, nie hatovyja zhurtavacca ŭ baraćbie za ruski śviet vakoł Pucina.
Vašy tahačasnyja nazirańni tyčylisia pačatku pieramoŭ pa «pahłybleńni intehracyi», heta značyć, hibrydnaj vajny, jakuju viadzie Rasija suprać Biełarusi z metaj inkarparacyi «rachmanaj zachodniaj susiedki» (Sałžanicyn) u skład Rasijskaj Fiederacyi. I voś zaraz, praz hod, kali hetyja pieramovy padyšli da pahroźlivaj stadyi zaviaršeńnia, vy zajavili nie tolki pra spres spałochanuju, ale i całkam dehradavanuju, rabskuju Biełaruś.
Vy hladzieli telerepartažy, bačyli fota z akcyj pratestaŭ suprać «pahłybleńnia intehracyi»? Voś niekalki fotazdymkaŭ… Hetyja ludzi padobnyja da pierapałochanych raboŭ? Navat čałaviek, jakomu 82 hady, adkazvaje žurnalistu, što spytaŭ, što jon budzie rabić, kali Rasija pasprabuje dałučyć Biełaruś: «Ja dobra ŭmieju stralać!»
Adzin z hetych ludziej paprasiŭ vas prakamientavać antyintehracyjnyja pratesty ŭ Minsku i spytaŭ: «Ci jość u Biełarusi šancy pajści pa jeŭrapiejskim šlachu»? — «Na žal, — adkazali vy, — rabstva nie prachodzić biasśledna. I 25 hadoŭ faktyčnaha rabstva ŭ Biełarusi, jakoje my nazirali, jano taksama biasśledna nie prajšło».
Pramy adkaz na pytańnie nie prahučaŭ, ale ŭskosny: šancaŭ niama! Dyk voś zapeŭnivaju vas, Dźmitryj Lvovič: šancy stać jeŭrapiejskaj krainaj u Biełarusi jość! I šancy hetyja značna vyšejšyja, čym u Rasii, u jakoj jany pakul što sapraŭdy nie prahladajucca. Tamu što stahodździ rabstva (Noŭharad — nie ŭ rachunak, Naŭharodskaja respublika — heta Vialikaje Kniastva Litoŭskaje) nie prachodziać biasśledna.
Dalej — bolej: vy zajaŭlajecie pra «žachlivuju dehradacyju» ŭ biełaruskaj kultury, litaratury. «I vialikaj litaratury za apošni čas ja tam nie bačyŭ… Ja nie bačyŭ za apošni čas tam surjoznaj dramaturhii, kiniematohrafa. Nie bačyŭ ja tam ničoha, što mahło b niejak spravakavać kulturny vybuch. A kali hetaha niama, to niama i apazicyi. Vialikaje adčuvańnie, što nie».
A chto i što tady na hetych zdymkach?..
Jakim čynam, Dźmitryj Lvovič, zmahli vy ubačyć adsutnaść biełaruskaj dramaturhii, kali nie byvali (ja vas pytaŭsia pra heta na knižnaj vystavie ŭ Maskvie) ŭ biełaruskim teatry? Jak mahli adčuć nikčemnaść biełaruskaj litaratury, prozy, paezii, nie čytajučy pa-biełarusku, — a pa-rusku pračytać vy nie mahli: biełaruskuju (jak i ŭkrainskuju) litaraturu ŭ Rasii (u adroźnieńnie ad Jeŭropy) prosta pierastali (tamu što niama dla Maskvy biełaruskaj i niama ŭkrainskaj movy!) pierakładać.
Ja nie źviarnuŭ by na takija (i padobnyja) zajavy ŭvahi, kali b pračytaŭ ich u Prachanava, u Prylepina, u luboha «krymnašaŭca». Ale nie ŭ vas, piśmieńnika z demakratyčnymi, libieralnymi pierakanańniami.
Ale ŭsio adno…
Padčas apošniaha źjezdu Sajuza piśmieńnikaŭ SSSR my z Vasilom Bykavym (u biblijatecy jakoha jość vaša, z najvialikšym pijetetam jamu padpisanaja, kniha) pasprabavali sabrać podpisy ruskich piśmieńnikaŭ pad listom u padtrymku biełaruskaj movy i kultury. U adroźnieńnie ad mianie, Bykaŭ pieršapačatkova nie vieryŭ u pośpiech hetaha pačynańnia, ale ŭsio ž ja (maŭlaŭ, Harbačoŭ, pierabudova) pierakanaŭ jaho pasprabavać atrymać podpisy choć by piśmieńnikaŭ demakratyčnych pierakanańniaŭ.
Ja źbiraŭ podpisy paetaŭ, Vasil Bykaŭ — prazaikaŭ. Ceły dzień źbirali. U vyniku ja sabraŭ dva podpisy (demakrata Jaŭhiena Jeŭtušenki i impierca Juryja Kuźniacova), Bykaŭ — adzin: Viktara Astafjeva. Astatnija, abdymajučy i pakazvajučy siabroŭskija pačućci, palapvali pa plačy: «Da brośtie vy, riebiata…»
«Čiem fihovo tiebie v russkom stanie?
Tot žie duch… Ta žie krov… Ta žie rieč…
I sieriebrianyj jesť podstakańnik —
Piť kulturno i palcy nie žieč», —
napisaŭ ja potym u paemie «Ruski ciahnik», pračytaŭšy jakuju ŭ rukapisy, Jeŭtušenka nastojliva rekamiendavaŭ jaje nie publikavać, tamu što abvinavaciać u rusafobii.
Tak i vyjšła. I tak da hetaha času: u Minsku ja nacyjanalist, u Maskvie — rusafob. Choć na samaj spravie lublu Rasiju — i jakraz heta pačućcio, źmiašanaje z pačućciom bolu, daje mnie prava kazać pra jaje horkija słovy. U abyjakavaści horyčy niama.
U pradstaŭnikoŭ ruskaj kultury jak było, tak i zastajecca pierakanańnie ŭ niepaŭnavartasnaści susiednich ź joj kultur i ich pradstaŭnikoŭ, jakija byccam by pa pryrodnaj, biełaruskaj abo ŭkrainskaj niedaskanałaści nie zdolnyja padniacca ŭporavień z «ruskim hienijem». U suviazi z hetym mahu nahadać pra toje, što jeŭrapiejskaja kultura ruchałasia nie z uschodu na zachad, a naadvarot, i što kultury, pierš za ŭsio litaratury, piśmienstvu vučyŭ Maskvu połacki manach.
Viasnoj 2014 hoda, udzielničajučy razam z vami ŭ pieršym pasiadžeńni Kanhresa ruskaj intelihiencyi «Suprać vajny, suprać samaizalacyi Rasii, suprać restaŭracyi tatalitaryzmu», ja prapanavaŭ pašyryć ramki rasijskaha kanhresa da ruska-ŭkrainska-biełaruskich. Kab suprać vajny i tatalitaryzmu zmahacca razam. Niechta kinuŭ z zały: «Tut Maskva, kanhres pavinien nazyvacca ruskim!» — i nichto, akramia Lii Achiedžakavaj, mianie nie padtrymaŭ.
Uspomniłasia stalinskaje: «Ruskija — heta asnoŭnaja nacyjanalnaść śvietu».
Impieryja.
Hledziačy na toje, što adbyvajecca ciapier u Jeŭropie, Azii, Amierycy, ja navat nie viedaju: moža, impieryja — heta dobra? Ź jaje pačućciom prynaležnaści da asnovy śvietu. Ale pahadziciesia: zašmat u hetym prymusu, cisku, kryvi. Zanadta šmat.
U tych, chto abo pa naradžeńni, abo pa znachodžańni ŭ ruskim kulturnym poli «pavinien nazyvacca ruskim», prysutničaje hien impierskaści niezaležna ad ich pierakanańniaŭ i pohladaŭ. U ich śviadomaści nievyniščalnaja impierskaja infiekcyja. Jana nie tolki ŭ Prachanava z Prylepinym, ale i ŭ Brodskaha, što napisaŭ prynižalnyja vieršy pra ŭkraincaŭ, u Niakrasavie, što napisaŭ odu viešalniku biełarusaŭ hienierału Muraŭjovu, i jašče hłybiej: u tym, što «ruskaje ŭsio», u śpievaka impieryi, pra jakoha Mickievič skazaŭ: «Jon despata ŭsłaviŭ padkuplenym piarom». Usie jany ŭ niejkim sensie — členy fantomna isnujučaha Sajuza piśmieńnikaŭ SSSR, ad jakich my stahodździami damahajemsia prava na roŭnaść, a jany pabłažliva palapvajuć nas pa plačy: «Da brośtie vy, riebiata! My žie druźja, siabry…»
Što robiać u družbie, kali nie dabivajucca ŭzajemnaści?
Sychodziać. I kali hladzieć sa śpiny, to tyja, chto sychodziać, mohuć zdavacca spałochanymi i dehradavanymi. Ale paviercie, Dźmitryj Lvovič: tak tolki zdajecca.
Z pavahaj da vašaj tvorčaści, —
Uładzimir Niaklajeŭ.
