Mikoła Kacuk: Ludzi ŭsio čaściej zamykajucca ŭ vuzkim sacyjalnym kole — siamji, kalektyvie. Ich aktyŭnaść nie vychodzić za ramki hetaha koła. Usio bolš aktualnaj robicca prymaŭka «Maja chata z kraju». Kali raniej takija sacyjalnyja kaštoŭnaści, jak aŭtarytet, dziełavaja reputacyja, mieli značeńnie, źjaŭlajučysia praktyčnym resursam dla dasiahnieńnia niejkich metaŭ, ciapier jany nia majuć upłyvu. Hałoŭnym robiacca hrošy, usio astatniaje stračvaje raniejšaje značeńnie. Najaŭnaść suviaziaŭ, patrebnych znajomstvaŭ ciapier mała dapamahaje. Jak nikoli vostra paŭstaje prablema salidarnaści. Ciapier kožny namahajecca vyratavać choć by toje, što ŭ jaho jašče zastałosia, maleńki kavałačak svabody, i ŭ hetaj sytuacyi kožnamu z nas usio adno, što adbyvajecca ź inšymi.
«Naša Niva»: Jak Vy aceńvajecie sučasny ŭzrovień hramadzianskaj aktyŭnaści biełarusaŭ? Staličnyja žychary bolš aktyŭnyja, čym žychary rehijonaŭ?
MK: Tut usio składaniej. Mienčuki bolš nehatyŭna staviacca da siońniašniaj ułady, ale pry hetym jany bolš pasiŭnyja. Staličnaja zvyčka — krytykavać uładu pierad televizaram. Vychodzić na vulicu mała chto źbirajecca. Adno burčańnie. Rehijony bolš rašučyja: skazaŭ — zrabiŭ. Tut kali suprać, to adnaznačna suprać.
«NN»: A jakija adroźnieńni pa ŭzrostavych katehoryjach nazirajucca?
MK: Nazirajecca surjozny razryŭ pamiž roznymi ŭrostavymi katehoryjami moładzi. Tyja, chto mieŭ u 1996-m pa 18 hod, zachavali ramantyčnyja ideały pa siońnia. A paśla 1996 h. uźnikła pakaleńnie cynikaŭ-prahmatykaŭ. Tamu nielha havaryć pra isnavańnie niejkaha adzinstva siarod moładzi. Hałoŭnym čyńnikam razryvu jość akurat roznyja padychody da žyćcia. Prahmatyčnaja moładź vyrasła va ŭmovach niejkaj adnosnaj stabilnaści, kali hramadztva było ŭ peŭnaj stupieni zakanservavanaje i aryjentavanaje na spažyvieckija intaresy.
«NN»: Ci varta čakać pavyšeńnia aktyŭnaści hramadztva, zvažajučy na chutkija vybary?
MK: Lubaja palityčnaja kampanija takoha ŭzroŭniu palityzuje hramadztva. I novyja vybary daduć mahutny mabilizacyjny efekt, niezaležna ad taho, chto pieramoža. Ale jak pakazvaje praktyka, hetaja chvala apadaje praź miesiac. U hety čas jašče možna nazirać abvastreńnie palityčnych razmoŭ. Usio bolš ludziej u hramadzkich miescach pačynajuć havaryć pra palityku. Takoha nie nazirałasia daŭno, kali pik palityzacyi prypaŭ na 1996-ty, pad referendum. Tady sapraŭdy častka haradzkoha aŭtobusa była «za», častka — «suprać». Ciapier, kali niechta publična i navažvajecca vykazvacca na palityčnyja temy, astatnija ličać za lepšaje admaŭčacca.
«NN»: Jakija rysy daminujuć u samaśviadomaści sučasnaha biełarusa?
MK: Dla mianie paniatak «samaśviadomaść» — pusty huk. Narod jak narod, ničym my nie adroźnivajemsia ad inšych. Adzinaje, što biełarus namahajecca bolej maŭčać, nia leźci biez patreby ŭ palemiku. Hałoŭnaja admietnaść: u nas kožny ličyć siabie samym hałoŭnym — najbolš daśviedčanym specyjalistam, raźbirajecca va ŭsim. Ale znoŭ-taki moŭčki. Chiba na kuchni ŭ siabie ŭ doma abvinavacić astatnich u niekampetentnaści.
«NN»: Ci vydzialaje sacyjalohija asablivaści nacyjanalnaha charaktaru ŭ roznych rehijonach?
MK: Vyznačalnym źjaŭlajecca hieahrafičnaje stanovišča: zachodniaja častka krainy tradycyjna aryjentavanaja na Polšču, to bok faktyčna na EZ. U Homieli i Mahilovie ludzi paraŭnoŭvajuć svoj uzrovień žyćcia z rasiejskim ci ŭkrainskim — z hetymi krainami ŭ ich bolš stasunkaŭ — i ličać, što žyvuć lepš za susiedziaŭ. U zachodnich abłaściach žyćcio paraŭnoŭvajuć z palakami, litoŭcami, łatyšami. I ličać, što žyvuć horš. Nu i, napeŭna, istotny relihijny čyńnik. Haradzienščyna, zachodniaja Viciebščyna — heta pieravažna kataliki, a asnoŭny rost pratestanckich cerkvaŭ charakterny dla Bieraściejščyny. U dačynieńni da ŭschodu krainy ciažka kazać pra niejkija vyrazna akreślenyja tendencyi.
«NN»: Ci adbylisia źmieny ŭ mentalitecie biełarusa za hady niezaležnaści? Možna havaryć pra pierachod ad savieckaha da biełaruskaha biełarusa?
MK: U pačatku 1990-ch niezaležnaść usprymałasia jak niešta časovaje. Usie bajalisia, što biez Rasiei my ničoha nia zdolejem zrabić. Ciapier ža inšaja sytuacyja: ništo tak nia robić ź biełarusa nacyjanalista, jak pajezdka ŭ Rasieju. Jon pryjaždžaje tudy jak svoj — sajuznaja dziaržava. A paśla pačynaje razumieć, što źjaŭlajecca zamiežnikam, vostra adčuvajučy dystancyju. Z druhoha boku, biełarusy pryvykli: «Tak, voś heta — naša kraina». Adzinaje, što ŭ nas isnuje raskoł u hramadztvie, jano padzielenaje, i adčuvajecca vyraznaja baraćba nacyjanalnych prajektaŭ. Adzin nacyjanalny prajekt prapanujecca ŭładaj, druhi, jaki ciapier praktyčna znachodzicca ŭ zaniapadzie, adradženski.
«NN»: Sučasny śviet imkliva hlabalizujecca, niejkija tendencyi dasiahajuć i Biełarusi. Navat dziaržaŭnyja hazety pišuć, što kožny čaćviorty biełarus za apošnija dva hady źmianiŭ niekalki pracoŭnych miescaŭ. Naša hramadztva pastupova robicca bolš dynamičnym? Temp žyćcia adbivajecca na śviadomaści ludziej?
MK: Sapraŭdy, biełarusy stali bolš mabilnymi ŭ pošukach lepšych umoŭ pracy. Prapanavali lepšaje, bolš apłatnaje miesca — čamu b i nie pierajści. Sa zrazumiełych pryčyn, heta ŭłaściva bolš maładym ludziam. Bolš ambitnym.
Jašče adzin cikavy momant. Našamu čałavieku nia tak istotna, pa sutnaści, być bahatym, dastatkova być zabiaśpiečanym. Jon nie prykładaje zvyš miery namahańniaŭ, kab zarabić miljon. Bo ŭ našych hramadzian skłałasia svajo ŭjaŭleńnie pra adnosny dabrabyt, i jany prajaŭlajuć aktyŭnaść da taho momantu, pakul nie dasiahnuć hetaha dabrabytu.
Fota Andreja Lankieviča
