Paru tydniaŭ tamu patelefanavaŭ mnie svajak z Maskvy. — Nu, jak tam u vas na rynkach, u Biełarusi? — A što na rynkach? Usio ŭ paradku. Praŭda, ceny kusajucca. Bulba paŭdalara za kilahram… — Dy nie, — kaža svajak -- ja nie pra sezonnyja rynki, a pra fondavyja, što handlujuć kaštoŭnymi papierami. Dyk jak tam u vas kaciroŭki: iduć uniz, ci ŭvierch? Piša Vital Taras.
Soramna było pryznacca, što fondavych biržaŭ u Biełarusi niama — prynamsi, nakolki mnie viadoma. A pra indeksy kaštoŭnych papieraŭ rehularna davodzicca čuć chiba što ŭ reklamie strachoŭki: «indeks Doŭ Džonsa znoŭ upaŭ – nijakich nervaŭ nie chapaje…»
Jak najeścisia za 5 funtaŭ
U piaredadzień vybaraŭ daviałosia pravieści niekalki dzion na leciščy. I pry hetym, jak zaŭsiody, charčavacca pieravažna bulbaj. U roznych vyhladach. Adzinaje, čaho nie chapała dla poŭnaha ščaścia, dyk heta televizara. Uviečary dapamahaŭ bavić čas karotkachvalevy prymač. Zachodnija radyjohałasy asablivaj raznastajnaściu temaŭ nia radavali. U asnoŭnym razmova viałasia pra suśvietny finansavy kryzis i krychu pra vybary – u ZŠA. Pra vybary ŭ Biełarusi možna było daviedacca pa «Svabodzie» i krychu ź pieradačaŭ Bi‑Bi‑Si. Ale najbolš uraziła pieradača brytanskaj radyjokarparacyi, pryśviečanaja temie ježy, u pryvatnaści – bulbie.
Viadoŭca raspavioŭ pra toje, što finansavy kryzis u Anhlii, kaniečnie ž, adčuvajecca. Brytancy ničoha dobraha ŭ blizkaj perspektyvie nie čakajuć. (Praŭda, adna žančyna‑ekanamistka ŭ pieradačy aptymistyčna zajaviła: ciapier akurat toj čas, kali treba raspačynać biznes. Praŭda, kredyt uziać budzie ciažej, ale ž kankurencyi na rynku pamienieła. Treba ŭsiaho tolki mieć startavy kapitał.)
A tym časam praciahvaje davacca ŭ znaki suśvietny charčovy kryzis. I ŭ suviazi z hetym u kniharniach Londanu vielmi dobra pradajecca apošnim časam kucharskaja knižka «Jak pryhatavać śniedańnie za 5 funtaŭ». Zapomniŭ navat recept z taje knihi, pračytany brytanskim radyjožurnalistam.
Treba kupić u supermarkiecie pačak samaj tannaj makarony, kab pry hatavańni jana razvaryłasia na ŭvieś harniec. Potym dadać da jaje farš ź indyčki. Kali ŭ domie jość alej, dobra jaho spačatku padsmažyć. Kali nie – možna prosta zhatavać. Vidać, makaronu pa‑flocku vynajšli niekali ŭ staroj dobraj Anhlii.
Uspaminajecca papularny za savieckim časam recept z kulinarnaj knihi, nibyta vydadzienaj u carskaj Rasiei. Kali da vas niečakana pryjechali hości, a ŭ vas doma niama praduktaŭ, nie hublajciesia – adpraŭcie pakajoŭku ŭ sutareńnie pa chałodnuju hatavanuju cialacinu. Padajcie jaje (cialacinu) na stoł z chrenam, tonka narezanaj. Hości buduć zadavolenyja.
Usio zadavalnieńnie z makarony j faršu ŭ Brytanii budzie kaštavać nia bolš za 5 funtaŭ. Pierš čym pieravieści hetuju sumu na biełaruskija rubli, darečy budzie zhadać jašče adzin stary anekdot: adzin funt sterlinhaŭ roŭny adnamu funtu savieckich rubloŭ. Biełaruskich rubloŭ spatrebicca značna mienš – niedzie kala 20 tysiač. Ale, padumałasia mnie, hetych hrošaj chopić, kab kupić paru bochanaŭ chleba, pačak masła, pakiet małaka, pakiet śmiatany, kilo kaŭbasy dy jašče zastaniecca «na vypić». Albo možna kupić, jak minimum, dvaccać kilo bulby i jeści jaje try tydni z skvarkami. A sała ž, peŭna, znojdziecca ŭ zanačcy.
Draniki vs bliny z pałtusam
Pra dvaccać kilo bulby na try tydni – heta nie pierabolšańnie. Heta statystyka. Pavodle jaje (kali vieryć Bi‑Bi‑Si) siaredniestatystyčny biełarus źjadaje za hod 340 (!) kilahramaŭ bulby. Heta pieršy pakazčyk u śviecie. Dla paraŭnańnia – siaredniestatystyčny francuz spažyvaje za hod niaščasnyja 33 kilahramy kruchmalistych kłubniaŭ.
Niejkaja kabieta – ci to dyjetolah, ci to kulturolah ź Biełarusi ŭ interviju zhadanaj radyjopieradačy aburałasia: niama ničoha bolš niesumiaščalnaha j škodnaha dla arhanizmu jak zaskvaranaja bulba. Bulbu ŭ smažanym i hatavanym vyhladzie, a taksama draniki, kałduny j klocki jak pačali jeści biełarusy hadoŭ dźvieście tamu, tak i jaduć dahetul, asabliva nie łamajučy hałavu nad novymi receptami. I jašče hanaracca svajoj kuchniaj, choć va ŭsim śviecie bulba ličycca ŭ hastranamičnym planie absalutna niecikavaj stravaj z šerym, nievyraznym smakam.
Miž tym, karali kulinaryi francuzy apošnim časam usturbavalisia tym, kab hety pradukt zrabić bolš papularnym u svajoj krainie (charčovy kryzis, nie zabyvajciesia!) Jak vam, da prykładu, bulbianyja bliny z pałtusam i sałataj rokali? Albo hatavanaja bulba z čyrvonaj ikroj i soŭsam z kropu?
Nam z bulbaj, jasna, nijaki kryzis nia strašny. Nu, chiba benzin i dyzelnaje paliva padaražeje – tady, mabyć, vazić uradažaj u bahažniku «Mersedesa» stanie nia nadta rentabelna. Ale benzin – heta ŭžo pytańnie da Rasiei, a nie da Zachadu.
Depresija biez samahubstvaŭ
Masavych samahubstvaŭ bankiraŭ, niahledziačy na razareńnie bujnych zachodnich investbankaŭ na Zachadzie, pakul, dziakavać Bohu, nie nazirajecca. Kiraŭnictva zbankrutavanych paspadziavałasia na šmatmiljonnyja premijalnyja (tak zvanyja «załatyja parašuty») u suviazi sa zvalnieńniami. Praŭda, hetym razam, vidać, nie dačakajecca. Tym časam, u viadučych krainach Zachadu zachoŭvajecca rost vytvorčaści (choć jon i zapavoliŭsia), niama masavaha biespracoŭja, nie vidać, niahledziačy na kryzys na rynku nieruchomaści, natoŭpaŭ biazdomnych.
Mnohija paraŭnoŭvajuć ciapierašni kryzis ź Vialikaj depresijaj, jakaja pastaviła ciaham 1929—1933 hadoŭ na kaleni ekanomiku ZŠA, Vialikaj Brytanii, Niamieččyny, Francyi… Tady ŭ Maskvie hanarylisia tym, što sacyjalistyčnaja ekanomika, u adroźnieńnie ad kapitalistyčnaj, na ŭzdymie i kryzysaŭ nia viedaje ŭ pryncypie. Jakoj canoj daŭsia toj «uzdym» – pra kalektyvizacyju, haładamor dy Hułah – uspaminać nia lubiać.
Pra sacyjalizm ciapier zahavaryli navat u ZŠA, apiryščy kapitalizmu. Ministerstva finansaŭ chacieła vykupić za 700.000.000.000 dalaraŭ nieperspektyŭnyja pazyki bujnych investycyjnych kampanijaŭ, kab bankaŭskaja systema vystajała i banki zmahli kredytavać adno adnaho.
Ale asablivaści kapitalistyčnaj demakratyi ŭ ZŠA palahajuć u tym, što rašeńnie ab hetym pryniaŭ nie kiraŭnik vykanaŭčaj ułady, nie kanhres i nie Federalnaja rezervovaja systema, a ŭsie razam, paśla doŭhaj i zaciataj dyskusii. Dy jašče z udziełam abodvuch kandydataŭ na prezydenty ad demakrataŭ i respublikancaŭ. Dyk voś, Kanhres nie ŭchvaliŭ prapanovy ŭradu.
I tym nia mienš, šmat kamu z zachodnich ekanamistaŭ nie padabajecca sama ideja ŭmiašańnia dziaržavy ŭ ekanomiku. Bo vychodzić, što kali ty paśpiachova hulaješ na biržy, usie bonusy tvaje, a kali ty cierpiš krušeńnie – taksama ničoha strašnaha, usio adno dziaržava ŭratuje…
Tym, chto zabyŭsia, čym jość nasamreč dziaržaŭnaje rehulavańnie, varta ŭspomnić niadaŭniuju sytuacyju na biržach Rasiei. Spačatku tam ciaham dvuch dzion kaciroŭki samych bujnych karparacyjaŭ padajuć na 15—20%. «Hazprom», naprykład, hublaje 20 miljardaŭ dalaraŭ (supastaŭcie z stabilizacyjnym kredytam RF dla Biełarusi pamieram 2 miljardy). Ale Centrabank ukidvaje tryljon rasiejskich rubloŭ na rynak, i ŭžo praź dzień toj samy «Hazprom», a taksama «Rośniefť», «Narylski nikiel» i mnohija inšyja hulcy, nabližanyja da Kramla, viartajuć sabie stračanaje. U vyniku pracu biržaŭ davodzicca časova spyniać, kab uratavać rynak akcyjaŭ ad «pieranahravańnia».
Biełarusi, viadoma, ničoha padobnaha ŭ blizkim časie nie pahražaje. Kali navat ujavić, što ŭ RB źjavicca fondavaja birža, naŭrad ci jana budzie reahavać na zamiežnapalityčnyja faktary. A biełaruski rubiel adnosna zachodnich valutaŭ tolki macnieje. Praŭda, Pucin namiaknuŭ, što naśpieŭ čas RB raźličvacca za rasiejski haz rasiejskimi rublami… Pry hetym nie ŭdakładniŭ, pa jakim kursie.
Ale ž toje kali budzie. I ci budzie ŭvohule? Pakul budziem jeści bulbu z sałam. Niazdorava, zatoje sytna j smačna. Navat biaz ikry.
