Na sajcie ulej.by praciahvajecca kraŭdfandynhavaja kampanija ŭ padtrymku vychadu biełaruskaha pierakładu ramana «Kachańnie padčas chalery» Habryjela Harsija Markiesa.
Chto ž hety kałumbijski aŭtar, čyje knihi čytajuć pa ŭsim śviecie?
Kinuŭ univiersitet
Poŭnaje imia piśmieńnika — Habryjel Chase de ła Kankordyja Harsija Markies (1927—2014), u Łacinskaj Amierycy jon viadomy taksama jak Habo ci Habita. Naradziŭsia ŭ Kałumbii. Pieršyja dzieviać hadoŭ hadavaŭsia ŭ babuli i dziaduli pa kudzieli. Baćka vałodaŭ aptekaj u inšym horadzie, dzie i žyŭ z žonkaj.
U 1956 hodzie Habryjel pastupiŭ u Nacyjanalny ŭniviersitet u Bahacie na jurydyčny fakultet. Ale advakackaja karjera jaho nie zacikaviła — kinuŭ vučobu. I pačaŭ pisać dla haziet. Takaja praca stała na šmat hadoŭ hałoŭnaj.
Siabravaŭ i nie tolki z prastytutkami
U 13 hadoŭ baćka adpraviŭ Habryjela ŭ publičny dom zanieści leki dla prastytutak. Usio skončyłasia tym, što adna z žančyn zaciahnuła chłopčyka ŭ łožak. «Mianie zhvałcili», — tak usprymaŭ piśmieńnik toj vypadak. I pieratvaryŭsia ŭ stałaha naviednika bardelaŭ. Praŭda, nie zaŭždy spravy zvodzilisia da luboščaŭ. U maładości jon časta žyŭ u bardeli, bo tak było tańniej. I śpisvaŭ sa svaich susiedak vobrazy. Adna prastytutka navat pieradrukoŭvała jaho apaviadańni na mašyncy.
Žonku znajšoŭ u škole
Z budučaj žonkaj Mersedes piśmieńnik paznajomiŭsia, kali joj było 13 (jon na piać hadoŭ starejšy). Markies žartam prapanavaŭ ź joj ažanicca. Taja pahadziłasia, tolki z umovaj, što musić spačatku skončyć škołu. Jana vučyłasia i čakała abrańnika. Niahledziačy na ŭsie čutki, časam zusim nieprystojnyja, jakija joj pierakazvali pra kachanaha. Čakać šlubu daviałosia jašče 13 hadoŭ. U sakaviku 1958 Habryjel i Mersedes pabralisia. U siamji naradzilisia syny Radryha i Hansała.
500 tysiač asobnikaŭ
U pačatku 1965 hoda Harsija Markies pakinuŭ pracu hazietčyka i 18 miesiacaŭ pisaŭ raman «Sto hadoŭ samoty». «Ja zakłaŭ mašynu i addaŭ hrošy Mersedes. Kožny dzień jana tak ci inakš zdabyvała mnie papieru, cyharety, usio nieabchodnaje dla pracy. Kali kniha była zavieršana, vyjaviłasia, što my vinnyja miaśniku 5000 piesa — vializnyja hrošy. Pa navakolli chadzili čutki, što ja pišu nadta važnuju knihu, i ŭsie handlary chacieli pryniać udzieł. Kab pasłać tekst vydaŭcu, nieabchodna było 160 piesa, a zastavałasia tolki 80. Tady ja zakłaŭ miksier i fien Mersedes. Kali jana daviedałasia pra heta, to skazała: «Nie chapała tolki, kab raman atrymaŭsia kiepskim», — uspaminaŭ Markies. Raman vyjšaŭ u 1967 hodzie. Pośpiech byŭ nievierahodny. Za pieršyja try hady nakład knihi skłaŭ paŭmiljona asobnikaŭ. I praciahvaŭ raści.
Sam ža Markies paŭžartam kazaŭ, što napisaŭ «Sto hadoŭ samoty» tolki dziela taho, kab ludzi pračytali jaho knihu «Da pałkoŭnika nichto nie piša», jakaja vyjšła raniej i amal nie była zaŭvažana čytačami.
Naviedvaŭ SSSR
Letam 1957 hoda Markies pieršy raz naviedaŭ SSSR, dzie prachodziŭ Maskoŭski fiestyval moładzi i studentaŭ. U toj čas jon pracavaŭ karespandentam u Paryžy. Zaprašeńnia na fiestyval jon nie mieŭ. Vypadkova pryładziŭsia da ziemlakoŭ z kałumbijskaha falkłornaha ansambla. U vyniku małady Markies apisaŭ svaje ŭražańni ŭ ese «SSSR: 22400000 kv. km. biez anivodnaj rekłamy koka-koły». Biełarusi ŭ tekście niama — jechaŭ jon na ciahniku ŭ Maskvu praz Ukrainu. U Savieckim Sajuzie tekst byŭ zabaronieny i da 1998 hoda zachoŭvaŭsia ŭ tak zvanym «śpiecchranie».
Spačuvaŭ levym
Markies nikoli nie chavaŭ svaich levych pohladaŭ. Za heta jamu była zakryta daroha ŭ ZŠA na try dziesiacihodździ. I tolki Bił Klintan, jaki nazvaŭ Markiesavu knihu «Sto hadoŭ samoty» ŭlubionaj, źniaŭ zabaronu. Padčas prezidenctva Klintana Harsija Markies nieaficyjna byŭ pasrednikam pry pieramovach pamiž amierykanskim lidaram i svaim siabram Fidelem Kastra. A ŭ 2009 hodzie ŭrad Mieksiki pryznaŭsia, što mieksikanskija ŭłady sačyli za piśmieńnikam z 1967 pa 1985. Padstavaj dla hetaha stali mienavita jaho suviazi z kamunistyčnymi režymami i ich lidarami.
Padhladzieŭ siužet u haziecie
Raman Markiesa «Kachańnie padčas chalery» hruntujecca na dźviuch historyjach. Kachańnie maładych Ferminy Dasa i Fłarentyna Arysy śpisana z baćkoŭ piśmieńnikaŭ. Tolki z toj roźnicaj, što baćki ažanilisia. A kachańnie hierojaŭ u staraści Markies pakłaŭ na siužet hazietnaha artykuła. Amierykancy, jakim było amal pa 80, štohod tajemna sustrakalisia ŭ Akapulka (u kožnaha była svaja siamja). I adnojčy, kali jany płavali na łodcy padčas takoha spatkańnia, ich zabiŭ viaślar. Kachańnie raskryłasia tolki praz hetaje zabojstva.
Amal dva dziesiacihodździ aŭtar nie davaŭ dazvoł na ekranizacyju ramana. I tolki ŭ 2005 hodzie pahadziŭsia. U 2007 na ekrany vyjšła adnajmiennaja stužka, u hałoŭnych rolach ŭ jakoj źnialisia Chaŭjer Bardem, Bendžamin Brat, Łora Charynh.
Chuk ad nobieleŭskaha łaŭreata
Blizkim siabram Markiesa ŭ 1960-1970-ch byŭ inšy łacinaamierykanski piśmieńnik — uradženiec Pieru Marya Varhas Ljosa (atrymaŭ Nobieleŭskuju premiju ŭ 2010). Ale ŭ 1976 hodzie padčas adnoj z publičnych sustreč Ljosa na pryvitańnie Markiesa zajechaŭ apošniamu pa tvary (Ljosa, miž inšym, zajmaŭsia boksam u maładości). Było šmat čutak. Najpierš zdareńnie źviazvali ź nibyta zalacańniami Markiesa da žonki siabra. Ale pra sapraŭdnuju pryčynu piśmieńniki maŭčali.
Pra samotu
«Časam my z majoj žonkaj Mersedes viečarami zastajomsia doma adny, i nam chaciełasia b, kab nas chto-niebudź zaprasiŭ u hości albo jašče kudy. U nas šmat siabroŭ, ale jany nie rašajucca biez spravy patelefanavać, bo dumajuć, što ŭ hety viečar u nas — dvaccać śviatočnych sustreč. I časam traplaješ u sapraŭdnuju izalacyju, heta i jość samota, jakuju prynosić słava, i jana nadta padobnaja da adzinoty, jakuju prynosić ułada».
***
Dabračynny fond «Viartańnie» i vydaviectva «Januškievič» pačali vydavać tvory łaŭreataŭ Nobieleŭskaj premii pa litaratury ŭ biełaruskich pierakładach. Pieršym tomam sieryi «Noblesse oblige» staŭ «Hoład» Knuta Hamsuna.
