Natalla Nikandrava ŭznačalvaje Nacyjanalnaje ahienctva inviestycyj i pryvatyzacyi, stvoranaje 5 hadoŭ tamu.
Meta ahienctva — usialak spryjać pramym zamiežnym inviestcyjam u Biełaruś: stvarać biznes-vobraz krainy za miažoj, vieści pieramovy ź inviestarami i ŭładami, akazvać padtrymku achvotnym ukłaści hrošy i, ułasna, šukać takich.
Što cikava — Nikandrava pryjšła na dziaržsłužbu z pryvatnaha pradpryjemstva. Šeść hadoŭ da taho jana zajmała pasadu finansavaha dyrektara ŭ kampanii «Ernst end Janh», a pierajści na pracu ŭ aparat jaje paklikaŭ Snapkoŭ — jašče kali jon byŭ ministram ekanomiki.
Natalla kaža, što tady tolki zadumałasia, a navažyłasia mianiać rabotu trochi paźniej — kali sama ŭžo mieła ŭsio, ale adčuvała niedachop radasnaj i bahataj krainy navokał.
U zarobku, kaža jana, ź pierachodam straciła bolš jak u 10 razoŭ!
«Heta cikavy dośvied, — havoryć siońnia Nikandrava pra svaju rabotu. — Kaniečnie, kali b u nas było bolš mahčymaściaŭ i paŭnamoctvaŭ, možna było zrabić bolš — my ž nie prymajem niepasredna rašeńniaŭ, majem kansultatyŭnuju funkcyju, i lubaja našaja inicyjatyva moža zabuksavać u vyšejšych kabinietach. Ciažka, kaniečnie, ale cikava ŭ tym płanie, što navat zrabiŭšy maleńki krok, ty razumieš, kolki namahańniaŭ heta tabie kaštavała i jakaja hetamu cana».
Za čas pracy ahientcva jano naładziła suviazi tolki pa pryvatyzacyjnych prajektach z 800 patencyjnymi inviestarami, častka ź jakich jašče prymiarajecca, a častka ŭžo ŭkładaje hrošy ŭ biełaruskuju ekanomiku.
Zadača ahienctva tut — dapamahčy čužomu kapitału znajści pravilnaje prymianieńnie ŭ Biełarusi, kab heta było vyhadna ŭsim.
Ale inviestycyi ŭ Biełarusi — heta niaprosty praces.
Usio pačynajecca z arhanizacyi vydačy viz, sustreč, daśledavańniaŭ rynku, kansultacyj. Časam, praces moža zajmać paru hadoŭ.
Biez ahienctva da hetaha terminu možna było b śmieła dadavać jašče hodzik.
Adnak i paśla niekatorym patrabujecca postinviestycyjnaja padtrymka ŭ dyjałohu, naprykład, z uładami.
U hutarcy z «Našaj Nivaj» Natalla Nikandrava źviarnuła ŭvahu na typovyja prablemy, ź jakimi sutykajecca zamiežny inviestar, prychodziačy ŭ Biełaruś.
«Pryčyny zapavolvańnia patoku inviestycyj viadomyja, pra ich inviestary kažuć nam na kožnym rahu, — kaža Nikandrava. — Pieradusim ich pałochaje vysokaja dola dziaržaŭnaj ułasnaści i ciažkaści, źviazanyja z kankuravańniem ź dziaržavaj. Tut prablemy vielmi surjoznyja — profilnyja ministerstvy vykonvajuć funkcyi i rehulatara, i ŭłaśnika. Heta sumieščana ŭ adnym viedamstvie, i ich treba ŭsio ž padzialić, bo ministerstvy sprabujuć abaranić rynak ad prychoda kankurentaŭ, kab dziaržaŭnym pradpryjemstvam było lahčej pracavać, a ich rabota musić składacca ŭ raźvićci haliny, za jakuju jany adkazvajuć».
A voś dla taho, kab skaracić dolu dziaržavy ŭ ekanomicy, nieabchodna pravodzić pryvatyzacyju, ale z ahavorkami.
«My nie kažam, što treba chutka ŭsio razdać. Skažam, u Vienhryi ŭ svoj čas pradali da 90% dziaržaŭnaj majomaści, navat stratehičnyja aktyvy, i ciapier tamtejšy ŭrad dumaje, jak heta ŭsio viarnuć nazad. Ja dumaju, što my musim paźbiahać čužych pamyłak, pryniaŭšy da ŭvahi niehatyŭny dośvied. Ja asabista liču, što treba padzialić našyja pradpryjemstvy na try kštałty: pieršyja — stratehičnyja, kudy adniasiom poštu, čyhunku i h.d. — nie pradajucca ŭvohule, druhija — u tym liku i pramysłovyja hihanty — pradajucca z peŭnymi ŭmovami, trecija — stratnyja — pradajucca nie azirajučysia albo ŭvohule likvidujucca. Navat Kitaj — druhaja ekanomika śvietu — siońnia ŭziaŭ kurs na strukturnyja reformy i likvidacyju stratnych «zombi»-pradpryjemstvaŭ savieckaha kštałtu. A kolki takich zastałosia ŭ Biełarusi? Kali my havorym pra zusim stratnyja i bieśpierśpiektyŭnyja fabryki, to jany nie cikaviać inviestaraŭ — takija treba daryć u «dobryja ruki», a kali ich nie znojdziecca — to likvidacyja i bankructva. Ciapier u śviecie takija tendencyi, što žyćciazdolnymi buduć tolki tyja, chto nie prosta paśpiavaje za časam, a jaho abhaniaje. A dla bolšaści dziaržaŭnych pradpryjemstvaŭ heta niepadjomnaja zadača. Treba napierad pryznać, što takija pradpryjemstvy nikoli nie buduć kankurentazdolnymi, bo pradprymalnictva — heta pryniaćcie niestandartnych rašeńniaŭ, a jak ryzykavać narodnymi hrašyma? Za heta možna i adkazać, kali štości pravalicca. A pryvatniki ryzykujuć i iduć napierad — u hetym vialikaja roźnica, jakaja vyznačaje zdolnaść pradpryjemstvaŭ ź dziaržaŭnym kapitałam być kankurentazdolnymi».
Taksama čynoŭnica miarkuje, što zaściarohi rostu biespracoŭja pry likvidacyi stratnych pradpryjemstvaŭ abhruntavanyja, ale ekanomika nie moža raści bieź biespracoŭja: maŭlaŭ, ludzi nie raźvivajucca, kali viedajuć, što zaŭsiody mohuć znajści sabie rabotu i ź siońniašnim uzroŭniem viedaŭ.
«Dziaržava bolš jak 80 hadoŭ vychoŭvała ludziej u duchu «za vas pakłapociacca» i harantavała rabočaje miesca, žyllo. Ciapier inšyja časy — treba dumać pra siabie samomu.
Kali čałaviek ničoha ź siabie nie ŭjaŭlaje, kali jon nie kankurentnazdolny, jamu treba šukać inšyja nišy, pieravučvacca, pačynać biźnies. Nie abaviazkova biźnies ź vialikim kapitałam — možna pačynać z prostaha: harodninu vyroščvać, naprykład, trusaŭ ci ptušku, zajmacca ramieśnictvam, šmat mahčymaściaŭ taksama ŭ śfiery ekałohii. Treba zadumacca — mo vašaje pryzvańnie ŭsio ž nie stajać la stanka za kapiejki?
Kaniečnie, čałavieku, jaki ŭsio žyćcio pracavaŭ na inšych, ciažka advažycca na svaju spravu, ale zaručyciesia padtrymkaj siabroŭ i siamji i sprabujcie. U rynkavaj ekanomicy vyžyvaje toj, chto ŭkładaje namahańni ŭ svajo raźvićcio, a nie staić na miescy — heta narmalnaja źjava, tak žyvie raźvity śviet».
Ahienctva vydała anhłamoŭnuju knižku, u jakoj kiraŭniki mižnarodnych kampanij, što pabudavali biźnies u Biełarusi, prezientujuć našuju krainu praź ježu.
Tut ža ž Nikandrava raskazvaje, da čaho časam pryvodzić nieadpaviednaść tutejšych kadraŭ patrebam zamiežnych inviestaraŭ.
«Była situacyja ŭ Oršy — bujnaja mižnarodnaja kampanija płanavała adkryć filiju, kudy nabrać tysiaču čałaviek. Viadoma, arhanizavali kirmaš vakansijaŭ u horadzie, pryjechali surjoznyja mieniedžary pa padbory kadraŭ. Vynik — jany zrazumieli, što tut im nie adkrycca, bo nie staje kvalifikavanaha piersanału. Kaniečnie, heta nie kaniec historyi — siońnia jany sprabujuć zrabić heta ŭ inšym horadzie, ale inviestaraŭ treba brać «ciopłymi», inačaj jany mohuć prosta pieradumać, bo čas — hrošy, da taho ž, jany chočuć kankuravać na rynku — im patrebny lepšyja».
Taksama čynoŭnica raskazała, što pakul jany pracujuć nad kampramisnym varyjantam płana pryvatyzacyi ŭ Biełarusi.
«Dziaržavie budzie spakajniej, kali budzie razumieńnie taho, što, dapuścim, prychodzić inviestar, my dajem jamu mahčymaść uvajści ŭ dolu — pradajom, skažam, 50% akcyj i dajom mahčymaść kupić astatnija praz dva hady, apcyjon prapanoŭvajem, zamarožvajem košt akcyj, kab i jon i my pahladzieli, što ŭ jaho vyjdzie. To bok, jahonyja abaviazki — unieści inviestycyi, našyja — pradać jamu astatniuju častku akcyj».
Ale Nikandrava pryznaje, što chacia heta i peŭny prahres — navat u acenkach Suśvietnaha banka — ale prysutnaść dziaržavy ŭsio ž spyniaje inviestara, bo jon sam choča vyrašać, kaho zvalniać, što vyrablać i na jakija rynki pastaŭlać.
Tut havorka idzie ŭžo pra patrebu šyrokich rynkavych reformaŭ, bo kropkavyja dekrety nie pracujuć.
«Dziaržava sprabavała vyrašać prablemy maleńkich haradoŭ, dzie vielmi ŭpali ekanamičnyja pakazčyki, vydaŭšy dekret №6, jaki daje lhoty tym, chto stvaraje vytvorčaść u małych haradach i sielskaj miascovaści. Ale treba kazać ščyra — hetyja dekrety nie pracujuć, bo inviestycyjny klimat — paniaćcie šyrokaje, i hetyja lhoty — tolki małaja častka. Kali ŭ krainie buduć ažyćcioŭleny rynkavyja reformy, tolki tady pačnucca aktyŭnyja finansavyja pracesy. Heta musić być kompleks reformaŭ — pra heta ŭžo havorana-pierahavorana. Nieabchodna źnižać dolu dziaržaŭnaj ułasnaści, raźniavolvać usio, što źviazana z ekanomikaj, finansavym rynkam, rehulavańniem rynka pracy i hetak dalej — na kožnym z kirunkaŭ treba prymać zachady. Što havaryć, kali kantralujučyja orhany biaruć miljon štrafu siońnia i nie razumiejuć, što praz heta dziaržaŭny biudžet niedaatrymaje sto miljonaŭ zaŭtra? Niekatoryja pracesy ŭ ekanomicy ŭvohule možna nazvać destymulučymi — rehłamientacyja dziaržavaj usich aśpiektaŭ biźniesu vypracavała instynktyŭny refleks adrynańnia. I ja nie skažu, što ŭ nas u ministerstvach hetaha nie razumiejuć. Ja časta sustrakajusia z roznymi čynoŭnikami i skažu, što tam realna šmat śpiecyjalistaŭ u temie, jakija piśmiennyja, raźbirajucca, sprabujuć prasoŭvać pravilnyja idei, ale nakolki jany potym kładucca na papiery ŭ vyhladzie zakonaŭ?
U nas vielmi ciažkaja sistema pryniacca rašeńniaŭ. Mała prosta napisać razumnyja prapanovy. Kab Minekanomiki raspracavała zakon, treba jašče 30 viedamstvaŭ apytać, zhodnyja jany ci nie. I abaviazkova znojdziecca takoje, jakomu budzie niavyhadny prahresiŭny zakon», — kaža Nikandrava.
Fota z ułasnaha archiva Natalli Nikandravaj.
Pry hetym jana ličyć značnaj i dolu niekampietentych čynoŭnikaŭ.
«Heta prablema ŭsiaho biudžetnaha siektara — tudy biaruć tych, chto idzie, a nie kaho treba. Ja miarkuju, u ministerstvach musiać pracavać najlepšyja — chaj ich budzie 80 čałaviek, a nie 300, ale heta buduć viarški, hienii, jakija zdolnyja hienieravać idei. Bo siońnia ŭzrovień zarobkaŭ na dziaržaŭnaj słužbie nie dazvalaje pryciahvać śpiecyjalistaŭ vysokaj kvalifikacyi — takija kali i iduć, to pa inšaj matyvaci, a inšyja vykonvajuć techničnuju rabotu», — kaža čynoŭnica, dadajučy, što i na vyšejšyja pasady treba puskać maładych — da 40 hadoŭ, bo za imi budučynia.
Taksama Nikandrava pryhadała nie zusim paśpiachovyja dziaržaŭnyja ŭkładańni ŭ cemientnyja zavody i drevaapracoŭku.
«Pierad tym jak układacca, treba ŭsio praličvać. A tak — hrošy nie z tvajej kišeni, ty atrymaŭ ukaz i ŭkładaješ, nie razabraŭšysia, a što ty źbiraješsia rabić? A kudy pradavać? A jano tam treba? Jakaja budzie dola? Dyj kab paśla prasoŭvać tavary, treba mieć razumieńnie, jak heta rabić, jakimi miechanizmami karystacca.
Bolšaść prydpryjemstvaŭ uvohule nie maje razumieńnia markietynhavych stratehij, a servis — na adsutnaść čaho ŭ nas tradycyjna pakutujuć — heta ŭ śviecie ŭvohule da 50% dadadzienaj vartaści!
Što da zamiežnych inviestycyj, to časam uvohule ŭ pradpryjemstvaŭ niama ŭjaŭleńnia, čaho jany chočuć ad inviestara. Kažuć — dajcie hrošaj, my raźbiaremsia. A nichto nie daść! Kali inviestar pryjdzie — jon i budzie vyrašać. A kali vy chočacie hrošaj — dyk idzicie ŭ bank pa kredyt, kali vam daduć.
Kožny kiraŭnik baicca, što stanie niepatrebnym, bo inviestary sami buduć viedać, jak što rabić. Ale i biez taho, byvaje, čuju skarhi ad jakoha racyjanalizatara — voś pryjšoŭ jon na zavod ź idejaj ci navat z hrašyma, i kaža — davajcie toje-toje zrobim, ci pradajcie mnie hetaje. A jamu navat pradać nie mohuć — to ceny nie zaćvierdžanyja, to jašče što.
Da aburalnych vypadkaŭ miescami dachodzić!
Ci prychodzić da mianie dyrektarka dziaržaŭnaha pradpryjemstva i kaža — my pamirajem, dapamažycie znajści hrošy. Jany tam užo hatovyja ŭsim administratarskim składam u cechi pierasieści i pradać častku nieruchomaści, ale akazvajecca, što jana tam jak maje być nie aformlenaja dla prodažu, a kab aformić — treba ci nie paŭmiljarda starych rubloŭ i hod času. Atrymlivajecca, dziaržava navat svaim pradprajemstvam nie moža dapamahčy ŭ niekatorych vypadkach».
Tut Nikandrava ŭpaminaje słovy Hrefa, jakija toj skazaŭ paśla naviedvańnia Silikonavaj daliny — maŭlaŭ, pakul my za śniadankam abmiarkoŭvajem, što b inavacyjnaha stvaryć, kitajcy heta ŭžo pradajuć.
Ale, pavodle čynoŭnicy, intelekt i inavacyi — heta akurat naš patencyjał, tamu, pry pravilnym padychodzie, «kitajcaŭ» u hetaj cytacie možna śmieła zamianiać na «biełarusaŭ».
«U nas jość udałyja pryvatnyja pradpryjemstvy, jakija vyraśli tut, stvoranyja našymi mazhami i rukami, i staŭšyja absalutnymi lidarami rynku ŭ svaim siehmiencie. Heta «Adani», «Palimajstar», «Hłaśbieł», «Rehuła», IT-kampanii. Navat «Santa-Bremar» užo prabiłasia na jeŭrapiejski rynak.
«Intelektualny kapitał — heta toje, čym pryvabnaja Biełaruś dla inviestaraŭ navat pry najaŭnaści niekatorych chibaŭ u zakonach. Heta toje, čym my pavinny zarablać. Druhoje — našaje hieahrafičnaje raźmiaščeńnie — Biełaruś na miažy dvuch vialikich intehracyjnych abjadnańniaŭ, ź Biełarusi možna achapić jak rynak ES, tak i JEAES», — miarkuje Nikandrava.
U pryvatnaści, jana taksama prapanuje stvaryć u Biełarusi mižnarodny finansavy centr — anałahičny tamu, ź jakoha niekali pačaŭsia ekanamičny fienomien Sinhapura.
«Mižnarodny finansavy centr — heta zasiarodžańnie finansavych instytutaŭ, bankaŭ, fondaŭ, kampanij, jakija akazvajuć jurydyčnyja, kansałtynhavyja, miedyja- i kamunikacyjnyja pasłuhi. Taki centr dazvolić vykarystoŭvać naš intelektualny kapitał. U Jeŭropie takim centram pa zaviadzioncy byŭ Łondan, jakija hienieruje dla ekanomiki Brytanii 60 miljardaŭ dalaraŭ štohod. Ale paśla Brexit'a jahony pierśpiektyvy nie jasnyja, čamu b nam nie stvaryć takoje ŭ nas?», — zadajecca pytańniem Nikandrava, padkreślivajučy, što Kazachstan, naprykład, užo pačaŭ realizoŭvać taki prajekt.
«Tym bolš, u našaj krainie zachoŭvajecca peŭnaja sacyjalnaja stabilnaść», — padahulniła jana.
***
Daviedka
Natalla Nikandrava naradziłasia ŭ vioscy Mačesk Biarezinskaha rajona ŭ siamji miedyka i aficera MUS. Maje dypłom u halinie prykładnoj matematyki i mižnarodnaj ekanomiki, vučyłasia ŭ Łondanskaj škole biźniesu. Da pryznačeńnia ŭ Nacyjanalnaje ahienctva inviestycyj i pryvatyzaci pracavała ŭ pryvatnych firmach i mižnarodnych karparacyjach. Z 2011 hodu źjaŭlajecca stałym členam Kansultacyjnaj rady pa zamiežnych inviestycyjach pry Saviecie Ministraŭ Biełarusi.
