Antysavietčyk i dysydent Mikałaj Malinoŭski.
Uładzisłaŭ Achromienka, litaratar i daśledčyk spraŭ «vorahaŭ narodu», praciahvaje zdabyvać unikalnyja źviestki pra žycharoŭ biełaruska-ŭkrainskaha sumiežža, asudžanych za antysavieckuju dziejnaść. Ad kanca 1990-ch jon žyvie i pracuje ŭ Čarnihavie, letaś atrymaŭ dostup da archivaŭ Słužby biaśpieki Ŭkrainy pa Čarnihaŭskaj vobłaści, jakija achoplivajuć peryjad 1919-1991 hadoŭ.
Sioleta ŭ traŭni Svaboda padavała niekatoryja materyjały, jakija adlustroŭvajuć sutnaść savieckaj karnaj systemy 1920–1930-ch (darečy, u balšyni vypadkaŭ spadar Achromienka byŭ nastupnym, chto hartaŭ tečki z hryfam «Sovieršienno siekrietno» paśla śledčaha NKVD). Siońnia apovied pra toje, jakija metady neŭtralizacyi apanentaŭ režymu ŭžyvalisia ŭ najnoŭšy čas — amal pierad samym razvałam SSSR.
«Maja siamja pryniesiena ŭ achviaru złačyncam»
«Hieneralnamu sakrataru Arhanizacyi Abjadnanych Nacyj spadaru Kurtu Valdchajmu ad Malinoŭskaha Mikałaja Alaksandraviča, jaki pražyvaje ŭ SSSR, horad Čarnihaŭ.
Tekst lista Malinoŭskaha na imia Hiensieka AAN.
Pa maralna-etyčnych i pravavych matyvach maja siamja — žonka, dva syny i dačka — vymušanyja źjechać z Savieckaha Sajuzu. My nia možam žyć u krainie, u jakoj robicca ŭsio dziela taho, kab zadušyć hodnaść čałavieka; u krainie, dzie maja siamja pazbaŭlena elementarnych hramadzianskich i čałaviečych pravoŭ; u krainie, u jakoj maja siamja pryniesiena ŭ achviaru złačyncam; u krainie, dzie nie vykonvajucca ŭłasnyja zakony i Kanstytucyja SSSR.
U hetaj suviazi prašu Vas jak Hieneralnaha sakratara AAN, kirujučysia Usiaśvietnaj deklaracyjaj pravoŭ čałavieka i zaklučnym aktam Chielsynskich pahadnieńniaŭ, dapamahčy majoj siami vyjechać z SSSR, dapamahčy mnie ŭratavać siamju i dziaciej. Z hłybokaj pavahaj i nadziejaj M. A. Malinoŭski, 15 listapada 1979 hodu».
Tak pačaŭsia šlach u zeki-antysavietčyki dla naradženca vioski Maža Kapylskaha rajonu Mienščyny, vypusknika Kijeŭskaha inžynerna-budaŭničaha instytutu, staršaha inžynera Čarnihaŭskaha abłasnoha adździełu achovy zdaroŭja Mikałaja Malinoŭskaha.
Padvyšanuju pilnaść u dačynieńni da «padazronaha elementu» vyjaviŭ lekar Čarnihaŭskaha skurna-veneryčnaha dyspanseru Miron Jakaŭlevič Kalčynski. «Biespartyjny habrej», — jak potym udakładnili ŭ pratakole abłasnoha UKDB.
«Liču svaim abaviazkam paviedamić orhanam dziaržbiaśpieki nastupnaje, — abhruntavaŭ jon svaju padazronaść. — Napačatku vosieni 1979 hodu maja dačka Kalčynskaja Ina Mironaŭna chadajničała pierad adpaviednymi orhanami adnosna vyjezdu na stałaje žycharstva ŭ Izrail. A ŭ siaredzinie listapada mnie patelefanavaŭ čałaviek, jaki pradstaviŭsia Malinoŭskim Mikałajem Alaksandravičam i paprasiŭ ź im sustrecca. Praź dzień-dva sustreča adbyłasia. Malinoŭski skazaŭ, što jamu viadoma pra vyjezd za miažu majoj dački i paprasiŭ, kab jana pieraviezła niekalki listoŭ, jakija jon aficyjnym šlacham — to bok, praz poštu — pierasłać nia choča. Pra źmiest hetych listoŭ Malinoŭski mnie tady ničoha nie havaryŭ…».
Dalej Kalčynski infarmuje, što, atrymaŭšy zhodu ad dački, praz tydzień znoŭ sustreŭsia z Malinoŭskim: «Jon skazaŭ, što padviarhajecca hanieńniam, što skardziŭsia ŭ roznyja instancyi, ale nijakaj abarony nie atrymaŭ. A tamu choča vyjechać z SSSR pa palityčnych matyvach, — dakładaje venerolah. — Malinoŭski pieradaŭ try zajavy na imia Džymi Kartera, Kurta Valdchajma i Rymskaha papy z prośbaj akazać sadziejničańnie ŭ vyjeździe za miažu, a ŭ liście Karteru jašče prasiŭ dać jamu palityčny prytułak. Akramia taho, pieradaŭ arkuš, na jakim byŭ rukapisny tekst z zahałoŭkam: «Zvarot da ŭsich radyjostancyj, jakija viaščajuć na terytoryju SSSR». Tam była prośba da supracoŭnikaŭ radyjostancyj paviedamlać proźviščy, adrasy i numary telefonaŭ usich, chto fiksuje parušeńnie pravoŭ čałavieka ŭ SSSR».
«Kadebešnaja» ankieta Malinoŭskaha.
Pry kancy studzienia 1980 hodu dačka Kałčynskaha atrymała dazvoł na vyjezd i pačała źbiracca ŭ darohu. Ale pierad samym adjezdam paviedamiła baćku, što zajavy Malinoŭskaha pa svaim źmieście źjaŭlajucca «varožymi intaresam SSSR», a jana pavodle svaich pierakanańniaŭ nia choča prynieści škodu radzimie. U vyniku napisała zajavu ŭ kampetentnyja orhany i razam z «sumnieŭnymi listami» praz baćku pieradała ŭsio «kudy treba». Zamiest Vašynhtonu, Ńju-Jorku i Vatykanu «kryk dušy» Mikałaja Malinoŭskaha pačali rasšyfroŭvać u Čarnihaŭskim KDB.
«Prafilaktykavaŭsia», ale złačynnaj dziejnaści nie spyniŭ
Machavik apracoŭki śviedak i vyciahvańnia patrebnych źviestak zapracavaŭ na poŭnuju moc. «Dobraachvotna» danosić na jašče ŭčora «prystojnaha čałavieka», a siońnia machrovaha antysavietčyka pačali ŭsie: susiedzi, kalehi pa pracy, adnakurśniki, navat siabry.
Jak udakładniajecca ŭ tłumačalnaj zapiscy kiraŭnictva UKDB na imia prakurora Čarnihaŭskaj vobłaści, ciaham 1980-1981 hadoŭ pastupiła 15 (!) zajavaŭ ad hramadzianaŭ, jakija śviedčyli suprać biespartyjnaha biełarusa: «Systematyčna siarod atačeńnia dapuskaje paklopnickija vykazvańni, jakija hańbiać saviecki dziaržaŭny i hramadzki ład», — čyrvonaj linijaj prachodzić praz usie paŭtara dziasiatku zajavaŭ śviedak.
Hienerał-major UKDB Dzičenka asabista infarmuje prakurora: u studzieni i žniŭni 1980 hodu Malinoŭski «dvojčy prafilaktykavaŭsia, u tym liku z abviaščeńniem aficyjnaha «priedostieriežienija», adnak i paśla hetaha svajoj złačynnaj dziejnaści nie spyniŭ. Na padstavie prykładzienych materyjałaŭ prapanavana pryciahnuć jaho da kryminalnaj adkaznaści pavodle artykułu 187 KK USSR. 21 žniŭnia 1981 hodu na toj čas 50-hadovy Mikałaj Malinoŭski z sankcyi prakurora ŭziaty pad vartu.
Dakładnaja KDB na imia prakurora.
Jakija antysavieckija zajavy dazvalaŭ sabie čarnihaŭski biełarus? Voś što, u pryvatnaści, aperatyŭna i detalova «zhadali» ŭ razmovie sa śledčymi KDB śviedki Biaźludny, Sabaleŭski, Paŭłaŭ, Kaściučenka, Iljin, Łyčko, jakija dvojčy ŭ sakaviku 1981-ha byli razam z Malinoŭskim u słužbovych kamandziroŭkach.
Raskazvajuć, što padčas pajezdki i načlehu na turbazie Noŭharad-Sievierski jany hutaryli na roznyja temy, jakija tyčylisia jak pytańniaŭ unutranaha stanovišča ŭ SSSR, tak i padziejaŭ za miažoj. «U hetych razmovach ja źviarnuŭ uvahu na niezdarovyja, a časam i antysavieckija mierkavańni i pohlady Malinoŭskaha, — śviedčyć adzin. — Tak, aceńvajučy značeńnie 26-ha źjedu KPSS, jon śćviardžaŭ, što ŭ hazetach i pa radyjo pieradajuć pra pieravykanańnie planavych zadańniaŭ pa sielskaj haspadarcy, a ŭ kramach ničoha niama. Maŭlaŭ, pradukty charčavańnia vyvoziacca ŭ inšyja sacyjalistyčnyja krainy: tam nie pracujuć, a nam davodzicca ich karmić».
Pakazańni śviedak suprać Malinoŭskaha.
Sa słoŭ siabroŭ-kalehaŭ, Mikałaj Malinoŭski aburaŭsia, što vybarnaja systema ŭ SSSR značycca tolki na papiery, a nasamreč abirajucca ludzi, vyhadnyja načalstvu. U toj ža čas za miažoj luby achvotny moža vystavić svaju kandydaturu navat na pasadu prezydenta, što i jość prajavaj sapraŭdnaj demakratyi. «U SSSR demakratyi niama», — padsumavaŭ Malinoŭski, tym samym padpisaŭšy sabie prysud.
Inšy śviedka ŭ hetym źviazku pryhadvaje, što Malinoŭski ŭ stanoŭčym śviatle acharaktaryzavaŭ kiraŭnikoŭ dvuch viadučych kapitalistyčnych dziaržavaŭ — Ronałda Rejhana i Marharet Tetčer: uchvalaŭ usie ich zachady ŭ mižnarodnaj palitycy, u tym liku antysavieckija dziejańni.
Dalej — horš. Padčas hutarki na temu pravoŭ čałavieka Malinoŭski kazaŭ, što na Zachadzie ludzi mohuć volna pierajaždžać z adnoj krainy ŭ inšuju na stałaje miesca žycharstva: «Na heta ja jamu zajaviŭ, što vyjezd z krainy — užo zdrada radzimie, i ja takuju palityku asudžaju, — na ŭsialaki vypadak udakładniaje śviedka. — Na što Malinoŭski adkazaŭ, što ŭ SSSR achvotnych vyjechać pieraśledujuć i pieraškadžajuć heta zrabić. Skrytykavaŭ «vysyłku» akademika Sacharava ŭ Horki, što nibyta jość «parušeńniem Chielsynskich pahadnieńniaŭ ab pravach čałavieka. Taksama vykazvaŭ abaznanaść infarmacyjaj pra žyćcio Sałžanicyna za miažoj».
Pastanova ab zatrymańni Malinoŭskaha.
Sapraŭdnym šokam dla słuchačoŭ stali «interpretacyi Malinoŭskaha» pra pryčyny pačatku Vialikaj ajčynnaj vajny. Na dumku inžynera, u napadzie Niamieččyny na SSSR «vinavatyja my sami»: «Kab čyrvonaja armija nie zachapiła Zachodniuju Ŭkrainu i Zachodniuju Biełaruś, Hitler na nas nie napaŭ by».
Hetaksama zajaŭlaŭ, što ŭ SSSR pastajanna parušajucca pravy čałavieka. Asabliva heta kvitnieła padčas kultu asoby Stalina, kali ludziej represavali bolš, čym zahinuła na vajnie. Cisk na savieckich hramadzianaŭ, praciahvaŭ Malinoŭski, ažyćciaŭlajecca dahetul: inšadumcaŭ sadziać u turmy, prymusova źmiaščajuć u psychijatryčnyja lakarni.
Uzdymaŭ specyjalist i prablemu moŭnaha pytańnia va Ŭkrainie, dzie paśla zakančeńnia instytutu zastaŭsia žyć i pracavać. Tak, zajaŭlaŭ, što Ŭkraina nia maje samastojnaści, a ŭkrainskaja mova i kultura pastupova vyciaśniajucca rasiejskimi: «Jon aburaŭsia, što va Ŭkrainie vielmi mała škołaŭ z ukrainskaj movaj navučańnia, a ŭ Čarnihavie ich niama ŭvohule», — pracytavaŭ Malinoŭskaha adzin ź pilnych słuchačoŭ.
Mikałaj Malinoŭski: u profil i ŭ anfas.
Jašče adna nadzionnaja na toj čas tema — «internacyjanalnaja dapamoha Aŭhanistanu»: «Malinoŭski śćviardžaŭ, što my daremna ŭviali tudy svaje vojski, tam daremna hinuć našy ludzi i ŭ dadzienym vypadku Saviecki Sajuz učyniŭ ahresiju suprać niezaležnaj dziaržavy», — zhadvaje śviedka, pryhadvajučy, što pry hetym Malinoŭski ŭchvalaŭ dziejańni zachodnich dziaržavaŭ, jakija razharnuli ŭ hetym pytańni antysavieckuju kampaniju.
Try hady pry Brežnievie zamiest vyšejšaj miery pry Stalinie
29 studzienia 1982-ha Čarnihaŭski abłasny sud pakaraŭ Mikałaja Malinoŭskaha tryma hadami pazbaŭleńnia voli. Brežnieŭskaja epocha sastupała ŭ svajoj kryvažernaści stalinskim časam, bo pa analohii z 1930-mi abvinavačańnie ciahnuła na vyšejšuju mieru.
Tekst abvinavačvańnia Mikałaja Malinoŭskaha.
Z tekstu prysudu:
«Abvinavačany ŭ tym, što, pražyvajučy ŭ Čarnihavie, ciaham 1978–1981 hadoŭ na hlebie antysavieckich pierakanańniaŭ z metaj padryvu i asłableńnia savieckaj ułady systematyčna vyrablaŭ, raspaŭsiudžvaŭ i zachoŭvaŭ dakumenty, u jakich utrymlivalisia paklopnickija vydumki, jakija hańbiać saviecki dziaržaŭny i hramadzki ład. Aproč taho, z toj ža metaj siarod svajho atačeńnia raspaŭsiudžvaŭ vydumki takoha ž charaktaru ŭ vusnaj formie».
Jak udałosia vyśvietlić daśledčyku archivaŭ SBU Ŭładzisłavu Achromienku, praź niejki čas paśla vyzvaleńnia z turmy Mikałaj Malinoŭski pamior. Ci viarnuŭsia jon pierad hetym na staroje miesca pracy — dakładna nieviadoma, ale naŭrad ci kolišnija kalehi hareli vialikim žadańniem jašče raz pabačyć adzin adnaho.
Sprava kapylskaha antysavietčyka.
Źviazacca sa svajakami Malinoŭskaha pakul nie atrymałasia: pad adrasam u Čarnihavie, jaki paznačany ŭ śledčaj spravie, ciapier žyvuć zusim inšyja ludzi. Miž tym, jahonyja rodnyja mahli b dać šmat karysnaj infarmacyi pra muža i baćku, niazvykła śmiełaha biełarusa, antysavietčyka i dysydenta va ŭsioj svajoj sutnaści.
Žonka: Malinoŭskaja Nina Vasiljeŭna (1940 hod naradžeńnia).
Dzieci: syn Alaksandar (1963 hod), syn Siarhiej (1967 hod), dačka Kaciaryna (1974 hod).
