Franc Siŭko adhuknuŭsia na intervju ź Julijaj Čarniaŭskaj «Adličvać treba masava!».
Hod 25 tamu, pačynajučy pracu va ŭniviersitecie, trapiŭ vykładać pradmiet u hrupach tolki što ŭviedzienych, samych prestyžnych na toj čas ekanamičnych śpiecyjalnaściej ź vieličeznym (nie mieniej za dziasiatak pretendentaŭ na biudžetnaje miesca) konkursam pry pastupleńni. Jakoje ž było ździŭleńnie, kali ŭbačyŭ padčas pieršych ža zaniatkaŭ zamiest zdolnych da zdabyćcia viedaŭ maładych lu-dziej, bieź pierabolšańnia, firmovych petevušnikaŭ. Nie tolki nie zacikaŭlenych u avałodańni prahramaj i pašyreńni kruhahladu, ale, u dadatak da ŭsiaho, jašče i elemientarna kiepska vychavanych, chamavatych, a-la fanvizinaŭskaha Mitrafanuški, niedarostkaŭ.
Adkaz na pytańnie, jak mahło takoje stacca, adšukaŭsia ŭ pajmiennym śpisie hrup, što tak i strakacieli proźviščami pradstaŭnikoŭ uładnaha bamondu haradskoha i abłasnoha raźlivu.
Jaki, miarkujučy pa ŭsim, i kłopatu inšaha nie mieŭ, jak tolki dačakacca hodnaha papaŭnieńnia ŭłasnych šerahaŭ za košt zapaŭnieńnia pracoŭnych vakansij zhadanymi niedarostkami. Što praź piać hod akurat i adbyłosia. Paapiraŭšy niachiłymi plečukami ścieny kalidoraŭ ustanovy ŭ nadziei atrymać padčas siesiii ŭ zalikoŭku choć jakuju adznaku, adny (jak praviła razumniejšyja, dy niedastatkova sanoŭnyja) pa atrymańni dypłoma adčyniać ułasny biźnies padalisia, druhija (jak praviła, ź liku horšych, ale nie biez sanoŭnaje padtrymki) ź lohkaje ruki kamisii pa raźmierkavańni — u čynoŭnych kabinietach, nieadolnym žadańniem ekanomiku «padymać» hnanyja, paśpiachova atabarylisia.
Drobnaść, maštabam abšaraŭ «niekarumpavanaje» krainy adpaviednaja? Napeŭna. Hałoŭnaje ž — cichamirna, pamiarkoŭna, biez hvałtu, amal pa-siamiejnamu. Rektar ci prarektar, darma što ludzi na słovach vuń jak pryncypovyja, u situacyi «prośby» z boku vyšejšych funkcyjanieraŭ skłaści dla staršyni ekzamienacyjnaj kamisii śpisy abituryjentaŭ, na jakich «varta źviarnuć uvahu» padčas ustupnych ispytaŭ, za niepadjomny ciažar ci abraźlivaje nie paličać. A nie atrymajecca naŭprost — inšym makaram uładkujuć spravu. Zaličać pamianionaha Mitrafana na fakultet pa padrychtoŭcy jakoha-niebudź nieprestyžnaha tkača ci miechanika, a praz hod tudy, kudy źvierchu «prosiać» kroŭ z nosu ŭładkavać, vačej u sabaki pazyčyŭšy, pieraviaduć. Spatrebicca, dyk i ź inšaj VNU, i nie adnaho, a čałaviek piać-šeść uvadnačas na prestyžnuju śpiecyjalnaść uładkujuć.
Prykładna toje samaje i z vykładčyckimi kadrami.
Na adnoj z humanitarnych kafiedraŭ niapoŭnaja staŭka vyzvaliłasia, dyk rektar asabista nie palenavaŭsia pryjści na pasiedžańnie i raśpisać vobrazna, z pavyšeńniem dy panižeńniem hołasu, jakoj niezamiennaju kadresaj maje namier nieŭzabavie tuju kafiedru aščaślivić. I nasamreč «aščaśliviŭ», dazvoliŭšy kaleham dziela naskrebvańnia vučebnych hadzin svajoj preteže niapoŭnyja staŭki z apłataju jak za poŭnyja. Dzieŭka ž zorak ź nieba nie chapała, bolš za toje — pradmieta svajho nie lubiła, praz paru hod chvastom matlanuła dy i padałasia ŭ šerahi śpiecyjalistaŭ inšaha profilu. Cichmianaja napačatku, z časam uzmužnieła, nabrałasia pakrysie z hadami nachabstva, partfielem hramadskaha dziejača abzaviałasia. I budzie doŭha im, mabyć, da sivoj barady, ź lubovi da navuki i patryjatyčnych byccam by pačućciaŭ razmachvać.
A vykładčyk sacyjałohii, vydatny śpiecyjalist, dacent ź nie adnym dziasiatkam hod stažu, i vokam nie paśpieŭ plusnuć, jak u vyniku zakidaŭ ab niadobranadziejnaści za paroham ustanovy apynuŭsia. Dobra, u inšaj zaŭvažyli, dali čałavieku mahčymaść dapracavać da piensii.
Voś takija prajavy drobnaści. Byccam by drobnyja dziei, dy nastupstvy ich niežartoŭnyja. Nastaŭniki, jakija vučyć nie ŭmiejuć. Jurysty, jakija papierčyny tołkam skłaści rady nie daduć. Armady maładzionaŭ dy maładzic, što dniami taŭkucca ŭ adździełach kramaŭ z papierkami, štości ŭsio dziela byccam by palapšeńnia śfiery absłuhoŭvańnia zanatoŭvajučy-analizujučy. Kiraŭniki roznych uzroŭniaŭ, što va ŭzajemaadnosinach z padnačalenymi ci z naviedvalnikami nie toje što ŭvažlivymi nie buduć, a elemientarnymi normami prystojnaści pieraniacca inšy raz nie paličać patrebnym. Navukoŭcy, jakija dziela demanstracyi łajalnaści da ŭłady fakty pieraviernuć i pieraviernutaje toje ŭ jakaści navukovaha daśledavańnia, nasupierak praŭdzie, vydać na-hara nie pasaromiejucca. Pavodle zaviadzionki: ja tabie — chłuśniu, ty mnie — niedatykalnaść.
Prafiesarka Julija Čarniaŭskaja ŭ «NN» ad 23 lipienia zhadvaje ab svajoj adprečanaj kalehami prapanovie stvaryć u VNU elitarnyja hrupy z dalejšym uładkavańniem lepšych vypusknikoŭ na lepšyja miescy.
Jano b dobra, kaniečnie, było i siońnia takoje ŭvieści, dy chto ich, lepšych, na tyja lepšyja miescy puścić? Jany ž, jak praviła, nie afišujucca, naadvarot, jašče i prychoŭvajucca, prytrymlivajucca — dla «svaich». Inšymi słovami — daŭno raźmierkavanyja. Čałaviek tolki-tolki paśpieŭ pastupić na vučobu, a ŭžo dakładna viedaje, dzie i kim budzie praź piać hod pracavać. I ŭ vyniku jakraz jon, darma što ścieny padčas siesii padpiraje, svaim azadkam pa atrymańni dypłoma zapavietnaje lepšaje mieściejka i aščaślivić.
Prykładna toje samaje i z adličeńniem.
Adličyŭšy za niepaśpiachovaść jakoha-niebudź studenta-niazdaru Karpieniu, treba i hetkaha ž, kali nie horšaha, Piatreniu dziela imitacyi spraviadlivaści adličyć. A chto tam viedaje, što za dziadźka za Piatreniem staić i što za varušeńnie naŭkoła hetkaj ryzykoŭnaj, nieabačlivaj akcyi raspačniecca? Tak što chutčej rektar vykładčyka znojdzie padstavu adličyć, čym taho studenta. I spakajniej jamu, i ŭježniej, i napružvacca lišnie nie treba. I kalehi padtrymajuć — chacia b dziela zachavańnia stavak, kolkaść jakich, viadoma, u navučalnaj ustanovie naŭprost ad kolkaści vučebnych hrup, to bok kolkaści studentaŭ, zaležyć.
Situacyja byccam by novaja, karani ž i atožyłki jaje — u značnaj stupieni ŭsio tam ža, u hadami, dziesiacihodździami lulanaj sistemie drobnaj karupcyi. Jakoju ŭ nas byccam by, kali aficyjozu viery davać, navat i nie pachnie. Ty — mnie, ja — tabie: pamiarkoŭna, cicha, pa-siamiejnamu łahodna. Drobnaść, što nieŭprykmiet, ale niepaźbiežna transfarmujecca ŭ prablemu dziaržaŭnaha značeńnia.
