Piśmieńnik Saša Filipienka pryzvyčaiŭsia da taho, što ŭ Rasiei nichto ni ŭ čym nie sumniavajecca, ale ŭsio ž ličyć, što hety «virus praŭdzivaści» niebiaśpiečny.
Ja pierajechaŭ u Rasiju dziesiać hadoŭ tamu. U toj hod maja babula skazała, što luby adukavany małady čałaviek prosta abaviazany pažyć u Sankt-Pieciarburhu. Ja moh adpravicca na navučańnie ŭ vydatnuju Prahu, abrać Varšavu abo cudoŭny Krakaŭ, ale ja čamuści pasłuchaŭ jaje.
Stajaŭ kastryčnik, išoŭ mokry śnieh. U pieršy ž dzień mianie ledź dvojčy nie źbili na piešachodnym pierachodzie. Ja bačyŭ sprečku z užyvańniem chałodnaj zbroi i babulu, jakaja pytałasia ŭ kiroŭcy aŭtobusa, jak zhulaŭ «Zienit». Ja bačyŭ zhraju biazdomnych sabak u centry horada i sotni budynkaŭ, jakija znachodzilisia ŭ takim sumnym stanie, što pavinny byli voś-voś abrynucca i pieratvarycca ŭ pył.
U internacie mianie pasialili z dvuma japoncami, i paśla tydnia mižnarodnaha sužycielstva ja ledź było nie apraŭdaŭ vybuchi ŭ Chirasimie i Nahasaki, ale, na ščaście, nie zrabiŭ hetaha, tamu što svoječasova arandavaŭ kvateru. Maja pieršaja kvatera na Siannoj płoščy była… zrešty, chočacca vieryć, što paśla troch hadoŭ u psichaanalityka ja zdoleŭ vycieśnić uspaminy pra jaje. Uvohule, jak vy ŭžo zdahadalisia, moj pierajezd u Rasiju byŭ poŭny ŭzrušeńniaŭ, ale hałoŭnaje ź ich, jak ja ciapier razumieju, čakała mianie ŭ śfiery movy.
Da pierasialeńnia ŭ samuju vialikuju krainu śvietu, padčas navučańnia ŭ Jeŭrapiejskim humanitarnym univiersitecie, vykładčyki vučyli mianie adnamu vielmi prostamu praviłu: luboje vykazvańnie treba pačynać sa słova «vierahodna». «Vierahodna, toje i toje, vierahodna, tak i tak». My nikoli ničoha nie viedajem. My dalokija ad iściny. My možam tolki mierkavać. Padčas debataŭ my tolki vykazvajem svoj punkt hledžańnia, i jon, całkam mahčyma, niapravilny. «Vierahodna, — nastojvali maje nastaŭniki, — zastajecca adzina dapuščalnym portam adpraŭleńnia luboj dumki». Usio, što my možam, — vahacca i zadavać pytańni. Ja sumniavajusia — značyć, ja isnuju. Pryznacca, ja da hetaha času zastajusia prychilnikam hetaha absalutnaha i štosiekundnaha sumnievu.
Dyk voś, kali ja pierabraŭsia ŭ Rasiju, to adrazu sutyknuŭsia sa zvarotam «na samaj spravie». Amal usie tut pačynali frazu z hetaha słovazłučeńnia.
«Na samaj spravie ŭ Jeŭropie — usio hiei», «na samaj spravie sudździ nienavidziać našu futbolnuju zbornuju», «na samaj spravie Kirkoraŭ — hiej», «nie, jon nie hiej, na samaj spravie hiej toj, što błandzin», «na samaj spravie my Boham abrany narod». Kali vy nie vierycie maim nazirańniam — praviadzicie ŭłasny ekśpierymient: na praciahu tydnia pasłuchajcie svaich kalehaŭ, siabroŭ, svajakoŭ. Prysłuchajciesia, u rešcie rešt, da siabie. Mahu mierkavać, što hetyja samyja «na samaj spravie» vy pačujecie značna čaściej, čym vam ciapier zdajecca.
Z časam ja pryzvyčaiŭsia da taho, što amal nichto tut ni ŭ čym nie sumniavajecca. Zdajecca, adnojčy ja ledź nie padčapiŭ hety «virus praŭdzivaści», zrešty, zusim chutka vylečyŭsia ad jaho. Ja dumaju, što ŭ hetym «na samaj spravie» i kryjecca vialikaja kolkaść prablem rasijskaha hramadstva. Mnie zdajecca (ja, viadoma, mahu pamylacca), što lepš by dziaciej u škole vučyli sumnieńniam, a nie ŭpeŭnienaści, mnie zdajecca, što było b dobra, kali b maładoje pakaleńnie znajomili sa słovam «vierahodna», a nie z tym, što «skify my», a vakoł vorahi. Zrešty, zrabić heta budzie davoli składana.
U Rasiei čałaviek nie vučycca — u Rasii čałaviek atrymlivaje viedy. Viedy ŭ Rasiei nie nabyvajucca, ale pieradajucca. Kolki vašych siabroŭ navučajecca va ŭniviersitecie dystancyjna? Vy naohuł što-niebudź čuli pra dystancyjnuju adukacyju? Jaki pracent vašych znajomych atrymlivaje viedy samastojna? Za vyklučeńniem niekalkich univiersitetaŭ (ź jakimi dziaržava spraŭna zmahajecca), rasijskaja sistema vyšejšaj adukacyi pa-raniejšamu addaje pieravahu nie samastojnaj pracy, a pieradačy viedaŭ. Ćjutaraty, sieminary — usio heta pustoje! Našto? Navošta? U samaj vialikaj krainie śvietu pa-raniejšamu lubiać uračystyja patočnyja lekcyi. Padčas hetych mierapryjemstvaŭ ad vas nie patrabujecca ŭdziełu, ad vas patrabujucca tolki pakorlivaść i pryniaćcie. Pačuli, zapisali, vyvučyli, zdali. Nie treba pytacca — nieabchodna choć niešta zapomnić. Jak vynik: my atrymlivajem vializnuju kolkaść ludziej, jakija pačynajuć frazu sa zvarotu «na samaj spravie». Čamu? Bo jany pryvykli da taho, što im pieradajuć umoŭna «vyvieranyja» viedy. «Na samaj spravie ja viedaju adkaz!» — «Čamu?» — «Tamu što ja niešta niedzie pra heta čuŭ, mnie niechta niešta kazaŭ, ci ŭ škole, ci ŭ kino!»
Z apanientam z Rasii, zusim nie važna, libierał jon ci čałaviek, jaki nazyvaje libierałaŭ «libierastami», jak praviła, vielmi składana vytrymać dyskusiju. U Rasii prosta niama kultury sumnievu. Bolšaść ludziej, ź jakimi ja abmiarkoŭvaŭ hetuju temu, ščyra miarkujuć, što sutnaść sprečki zvodzicca da taho, kab pierakanać «supiernika», ale zusim nie da taho, kab chacia b na krok nablizicca da praŭdy (kali heta naohuł mahčyma). Prahramy na ajčynnym telebačańni, zdajecca, dobraje tamu paćviardžeńnie. Tut hałoŭnaje nie pačuć apanienta, ale pierakryčać jaho. Miascovyja viadučyja nikoli i ni ŭ čym nie sumniajucca, miascovyja deputaty viedajuć adkazy na ŭsie pytańni, Ministerstva zamiežnych spraŭ, jak mnie zdajecca, naohuł infarmavanaje ab ŭsioj historyi čałaviectva až da jaho apošniaha dnia. Niezrazumieła tolki: čamu pry takim tatalnym uzroŭni daśviedčanaści ŭ Rasii da hetaha času nie adkazali na pytańnie ab jajku i kurycy? Prezident Rasii i zusim nie ličyć patrebnym apuskacca da ŭzroŭniu «vierahodna». Kali chto-niebudź z vas uspomnić, kali pieršaja asoba krainy apošni raz udzielničała ŭ debatach, — ź mianie cukierka. U 2014 hodzie prezident RF, zdajecca, źjaŭlajecca hałoŭnym pravadnikom zvarotu «na samaj spravie». Dumaju, pra značeńnie słova «vierahodna» ŭ budynku za vialikaj čyrvonaj ścianoj addajuć pieravahu nie ŭspaminać. Zrešty, ja pieršy praciŭnik abahulnieńniaŭ. Usio vyšejskazanaje: adčuvańnie, nazirańnie i zdahadka.
Dumajecca, prapahandysckaja mašyna ŭ Rasii tak słaŭna pracuje tolki tamu, što nichto ni ŭ čym nie sumniavajecca. Telehledačy nie znachodziać času stavić pad sumnieŭ toje, što im pakazvajuć fiederalnyja kanały. Rabotniki fiederalnych kanałaŭ nie sumniavajucca, što za zroblenaje im ničoha nie budzie. Bolš za toje, jany ŭpeŭnienyja, što «na samaj spravie» pieradajuć iścinu. Vierahodna, i pieršym, i druhim brakuje fantazii. Dla taho kab zasumniavacca raptam, nieabchodna prapanavać samomu sabie choć by adzin alternatyŭny varyjant. Dla taho kab prapanavać chacia b adzin alternatyŭny varyjant, nieabchodna padnapružycca. Uźnikaje pytańnie: navošta? Navošta sumniavacca, kali «na samaj spravie» ŭsio i tak zrazumieła. Kali «na samaj spravie» jość ludzi, jakija ŭžo ŭsio zrabili i vyrašyli za ciabie. Navošta vahacca, kali «na samaj spravie» ničoha nie źmianić, kali «na samaj spravie», «na samaj spravie», «na samaj spravie»…
Zdajecca, usieahulnaja ŭpeŭnienaść va ŭłasnym mierkavańni tłumačycca jašče i tym, što sumnieńnie ŭ Rasii pamyłkova prymajuć za słabaść. Kali ty nie možaš pierakryčać apanienta — značyć, ty nie maješ racyi. Kali ty nie ŭpeŭnieny va ŭłasnym mierkavańni — značyć, maju racyju ja. Sumniavacca — aznačaje dapuścić mahčymaść parazy, a dapuścić paražeńnie ni ŭ jakim razie nielha!
Uvohule, na samaj spravie hetaja kałonka pra toje, što my razvučylisia słuchać adzin adnaho. My razvučylisia prymać čužy punkt hledžańnia. My razvučylisia, kali naohuł kaliści ŭmieli, sumniavacca va ŭłasnych dumkach. Nam padabajecca toje, što my havorym. Nam padabajecca adčuvać svaju pravatu. Nam padabajecca padmanvacca, byccam my viedajem, jak jość «na samaj spravie», i kali tak budzie praciahvacca i dalej, ničoha dobraha čakać nie treba. Zrešty, ja, chutčej za ŭsio, pamylajusia.
* * *
Saša (Alaksandr) Filipienka
piśmieńnik, žurnalist. Naradziŭsia ŭ Minsku. Pracuje ŭ Rasii. Aŭtar našumiełaha ramana «Były syn» pra Biełaruś časoŭ kiravańnia Łukašenki.
