Čamu varta karystacca biełaruskaj versijaj (versijami) Vikipedyi, instalavać biełaruskamoŭnyja versii kamputarnych prahramaŭ i aplikacyj, karystacca biełaruskaj movaj u pošukavaj systemie Google? Adkaz na hetaje pytańnie, jak akazvajecca, daje i matematyčnaja linhvistyka, paviedamlaje radyjo «svaboda».
Pavodle viadomaha linhvista Andraša Kornaja z Vuhorščyny, u internecie ludzi vykarystoŭvajuć mienš za 5% viadomych čałaviectvu movaŭ.
U svaim dośledzie, apublikavanym niadaŭna ŭ časopisie «PLOSOne», Kornaj vykazvaje dumku, što siońniašni internet dapamahaje astatnim 95% movaŭ syści ŭ mahiłu.
Kornaj, jaki źjaŭlajecca specyjalistam u hetak zvanaj matematyčnaj linhvistycy, raspracavaŭ adpaviednuju prahramu, jakaja dazvoliła jamu naviedać usie značniejšyja dameny ŭ suśvietnym siecivie dy stvaryć katalohi słovaŭ u kožnaj sustretaj tam movie. Jon taksama praanalizavaŭ šmatmoŭnyja staronki Vikipedyi dy vykarystańnie movaŭ u roznych aperacyjnych systemach i speł-čekierach (prahramach pravierki artahrafii).
Pavodle linhvistaŭ, ciapier u śviecie ludzi ŭžyvajuć nia mienš za 7776 identyfikavanych movaŭ, šmat ź jakich majuć usiaho pa niekalki sotniaŭ abo niekalki tysiač nośbitaŭ. Dośled, praviedzieny Kornajem, ustanaviŭ, što kolkaść movaŭ, jakija aktyŭna vykarystoŭvajucca ŭ internecie, nie pieravyšaje 5% ad hetaha ahulnaha liku. Pavodle vuhorskaha linhvista, heta vielmi drenny prahnoz dla žyćciazdolnaści astatnich movaŭ – inakš kažučy, imaviernaść taho, što pamre mova, jakaja nie prysutničaje ŭ siecivie, značna pieravyšaje imaviernaść śmierci movaŭ, jakija aktyŭna vykarystoŭvajucca ŭ Vikipedyi, sacyjalnych sietkach i na inšych ličbavych placoŭkach. Jak zdajecca, hetaja vysnova Kornaja nie piarečyć intuicyi i zdarovamu kloku zvyčajnaha karystalnika internetu, jaki nie cikavicca ni matematyčnaj, ni jakoj inšaj linhvistykaj.
Ale samaje cikavaje pytańnie tut, mabyć, źviazanaje z tym, što ludzi razumiejuć pad śmierciu movy. Linhvisty vypracavali niešta nakštałt «darožnaj mapy», pavodle jakoj mova, kali možna tak skazać, idzie nasustrač svajoj śmierci. Hałoŭnyja punkty na hetaj «darozie śmierci»: 1) nośbity pierastajuć karystacca movaj u praktyčnych dzialankach žyćcia, takich, naprykład, jak handal; 2) małodšyja pakaleńni nośbitaŭ traciać zacikaŭlenaść u karystańni movaj svaich prodkaŭ; 3) urešcie samaje maładoje pakaleńnie pierastaje naohuł havaryć na movie svaich baćkoŭ i dziadoŭ.
Mova tearetyčna žyvie, pakul jaje viedaje choć adzin nośbit. Naohuł minaje šmat hadoŭ ad času, kali pačynajecca zaniapad movy, da dnia, kali pamiraje jaje apošni nośbit. Tearetyčna mahčyma, što ŭ luby momant pamiž hetymi dźviuma časavymi miežami nośbity mohuć pasprabavać «ažyvić» movu, raźvivajučy aktyŭnaść na joj u internecie. Kali takaja aktyŭnaść usio ž nie źjaŭlajecca, to mova, pavodle Kornaja, asudžanaja na śmierć.
«Amal labaratorna čystym» prykładam zaniapadu movy i jaje ŭvachodu na «darohu śmierci» źjaŭlajecca dla Kornaja sytuacyja ź dźviuma narveskimi movami: bukmołam i novanarveskaj. Novanarveskaja, jak vyjaviŭ daślednik, amal nieprysutnaja ŭ internecie. Niahledziačy na toje, što na novanarveskaj havorać 10%-15% narvežcaŭ (500-750 tysiač čałaviek) i što hetaja mova mocna prysutničaje ŭ adukacyjniej systemie Narvehii, Kornaj kaža, što novanarveskaja pamiraje. «Niahledziačy na zbalansavanuju aficyjnuju moŭnuju palityku, jakaja padtrymlivaje novanarveskuju movu, narveskaje nasielnictva ŭžo vyrašyła svaimi błohami i paviedamleńniami ŭ Tuitery, što jano zabiare z saboj u dyhitalnuju epochu tolki bukmoł» – piša vuhorski linhvist.
Tut uźnikaje nia mienš istotnaja pytańnie – a ci internet u zmozie adviarnuć śmierć movy? Kornaj ličyć, što takija mahčymaści daje prajekt Vikipedyi i raźvićcio roznych moŭnych versij papularnych kamputernych prahramaŭ i aplikacyj. Ale jon adnačasova pieraścierahaje, što hetaha niedastatkova, kab padtrymać žyćciazdolnaść movy ŭ doŭhaterminovaj perspektyvie, asabliva kali isnuje bolš papularnaja i daminantnaja mova, jakoj ludziam zručniej karystacca onłajn.
Tym nia mienš, internet źjaŭlajecca zanadta składanym arhanizmam, kab rabić doŭhaterminovyja pradkazańni. Linhvisty, kab acanić, pamiraje dadzienaja mova ci nie, vykarystoŭvać hetak zvanaje «praviła 100 hadoŭ» – kali z acenak vynikaje, što praz 100 hadoŭ dzieci nośbitaŭ niejkaj movy ŭsio jašče buduć na joj havaryć, mova ličycca žyvoj abo takoj, jakoj nie pahražaje źniknieńnie. Ujavić, jak budzie vyhladać internet praz 100 hadoŭ, značna składaniej, nia kažučy ŭžo pra toje, jakimi movami buduć u im karystacca. Ale adnu reč možna pradkazać užo siońnia – hetych movaŭ budzie mienš, čym ciapier.
