Albiert Ježy Viažbicki. Fota Aleny Laškievič
— Adkul tvaja cikaŭnaść da biełaruskaj movy?
— Jana całkam vypadkovaja. Spačatku było prosta žadańnie mieć status studenta i adpaviednyja źnižki. Ja kaliści vučyŭsia na jurydyčnym fakultecie, praŭda, tolki adzin siemiestr. Potym pajechaŭ u Hruziju na vałanciorstva i viarnuŭsia ŭžo ŭ siaredzinie nastupnaha navučalnaha hoda.
Nie źbiraŭsia viartacca na jurydyčny fakultet. U Hruzii zachapiŭsia vyvučeńniem moŭ i tamu chacieŭ na fiłałahičnuju śpiecyjalnaść. Akurat kafiedra biełarusistyki Varšaŭskaha ŭniviersiteta rabiła dadatkovy nabor. Ja tudy pajšoŭ, kab prosta atrymać lehitymacyju, pasłuchać kursy ŭstupu da movaznaŭstva, da litaraturaznaŭstva i padobnyja, a praz paŭhoda pierajści na jakuju-niebudź inšuju, moža, italjanskuju movu. Ale mnie tak spadabałasia na biełarusistycy, što ja zastaŭsia, adziny z usiaho svajho naboru.
— Jak prachodziła navučańnie na kafiedry biełarusistyki Varšaŭskaha ŭniviersiteta?
— Asnoŭnyja kirunki — litaratura i mova. Była dyjalektałohija, trochu historyi Biełarusi. Šmat uvahi nadavałasia pierakładu ź biełaruskaj na polskuju i naadvarot.
Kafiedra stvarała ŭmovy, kab studenty mahli pahruzicca ŭ biełaruski kantekst. Na zaniatkach my znajomilisia ź biełaruskimi aŭtarami, kulturnickimi dziejačami, zaviazvalisia kantakty ź imi. Dla nas rabili dakłady, naprykład, Lavon Volski, Siaržuk Doŭhušaŭ.
Praz paŭhoda navučańnia ja pieršy raz źjeździŭ u Biełaruś. Heta byŭ žnivień 2018 hoda. Naša kafiedra supracoŭničała ź biełaruskimi ŭniviersitetami, tamu ja byvaŭ u Biełarusi z navukovymi metami jašče niekalki razoŭ u 2018 i 2019 hadoch, ledź nie kožnyja dva miesiacy.
Albiert Ježy Viažbicki na Zamkavaj płoščy ŭ Varšavie. Fota Aleny Laškievič
— Ci rabiŭ ty niešta dadatkova pa-za zaniatkami, kab vyvučyć biełaruskuju movu, albo taho, što davali va ŭniviersitecie, było dastatkova?
— Ja pačaŭ pracu ŭ adnoj NDA, jakaja padtrymlivała kantakty z hramadskimi arhanizacyjami ŭ Biełarusi, potym pracavaŭ u biełaruskaj słužbie Polskaha radyjo. To-bok u mianie było šmat moŭnaj praktyki.
— Čamu ahułam ludzi vyvučajuć biełarusistyku? Ci zapatrabavanaja biełaruskaja mova na polskim rynku pracy?
— Praz moj padychod da žyćcia ja nie zadavaŭ sabie pytańnia, ci zmahu ja znajści pracu paśla vučoby. U Polščy sustrakajecca dumka, što idzieš vučycca, kab potym pracavać u hetaj halinie. Praŭda, u apošni čas usio radziej heta čuju. U mianie takoha nie było. Ja viedaŭ: niejkuju pracu zaŭsiody znajdu.
Albiert Ježy Viažbicki kala pomnika Adamu Mickieviču ŭ Varšavie. Fota Aleny Laškievič
Šmat chto z maich adnakurśnikaŭ nie imknuŭsia ŭvajści ŭ biełaruskuju supolnaść, časta nie vielmi dobra razmaŭlali pa-biełarusku. Dumaju, jany katavali siabie dumkaj, što nie znojduć pracu. Byli i vypadkovyja, i sapraŭdy zacikaŭlenyja ludzi. Była dziaŭčyna, jakaja prosta chacieła skončyć bakałaŭryjat i pajści ŭ mahistraturu na anhielskuju fiłałohiju. Byŭ chłopiec, jaki naradziŭsia blizka da polska-niamieckaj miažy, ale jaho prodki tudy pierajechali z Hrodzienščyny. Šmat ludziej prychodziać na biełarusistyku, bo nie prajšli pa konkursie na ruskuju fiłałohiju. Jość nacyjanalna-aryjentavanyja biełarusy, jakija nie chočuć ci nie mohuć vučycca ŭ biełaruskich VNU.
— Ci prydałasia tabie biełaruskaja mova dla pracy, ci tolki dla pryvatnaj kamunikacyi?
— Va ŭsich troch svaich prafiesijach ja karystajusia biełaruskaj movaj. Ja ekskursavod, vykładčyk i pierakładčyk.
— Raspaviadzi, kali łaska, pra svaju pracu ekskursavodam.
— Ja pačaŭ vadzić ekskursii pa-biełarusku dziakujučy dapamozie Biełaruskaha moładzievaha chaba ŭ Varšavie. Ja byŭ znajomy z kiraŭnikom BMCH Alesiem Łapko z 2020 hoda, kali pracavaŭ žurnalistam. Spytaŭ jaho, ci jość popyt na takija ekskursii. My pačali ŭ lipieni 2022-ha i rabili biełaruskamoŭnyja špacyry pa Varšavie da kanca leta. Potym jašče byŭ siezon u 2023-m.
Novy dvor Biełaruskaha moładzievaha chaba. Fota dadziena Alesiaj Hmir
Chab zajmaŭsia pramocyjaj, zapisami, a ja prychodziŭ na miesca i prosta zabiraŭ hrupu. Mahło pryjści i 7, i 40 čałaviek. Naviedvalnaść na ekskursijach nie zaležyć ni ad temy, ni ad nadvorja, ni ad dnia tydnia. Mahu tolki vykazać dumku, što, moža, adnačasova z małaludnymi ekskursijami prachodzili niejkija inšyja biełaruskija mierapryjemstvy. Niedzie ŭ traŭni—červieni 2024 hoda pačniem novy ekskursijny siezon.
— Ty kažaš, jašče pracuješ vykładčykam. Chto tvaje vučni?
— Ja vykładaju polskuju i biełaruskuju movy. Dva vučni biełaruskaj — polka, u jakoj chłopiec ź biełaruskamoŭnaj siamji, i niemiec-palihłot, jaki cikavicca roznymi słavianskimi movami. Žyvie ŭ Prazie, viedaje češskuju, vučyć ukrainskuju i biełaruskuju.
Albiert Ježy Viažbicki na fonie pomnika sirency (rusałcy) — adnaho ź simvałaŭ Varšavy. Fota Aleny Laškievič
Polskuju movu ja vykładaju biełarusam, pieravažna IT-šnikam. Jany ci tolki pačynajuć vučyć polskuju, ci ŭžo žyvuć niejki čas u Polščy, ale nie zahavaryli. Albo ŭžo razmaŭlajuć, ale nie majuć z kim. Heta vialikaja prablema biełarusaŭ, ukraincaŭ i rasijan tut. Albo im nialohka zavieści novyja znajomstvy, albo palaki nie asabliva iduć na kantakt. Roznyja kultury, kanteksty, heta składana i dla adnaho, i dla druhoha boku. Navat kali movu cudoŭna viedaješ, to niekatorych žartaŭ možaš nie zrazumieć, naprykład. Ja b nie skazaŭ, što heta rasizm ci niejki antybiełarusizm, prosta ciažka znajści supolnuju movu ŭ šyrokim sensie. Nu i voś maje studenty sa mnoj razmaŭlajuć. Heta indyvidualnyja zaniatki. Važna, kab čałaviek adčuvaŭ siabie kamfortna prynamsi z adnym palakam.
— Jak źviazana ź biełaruskaj movaj tvaja pierakładčyckaja dziejnaść?
— Zaraz pierakładaju ź biełaruskaj na polskuju adnu knižku. Heta moj pieršy dośvied takoj pracy ź vialikim tekstam pa-biełarusku. Časam pierakładaŭ dakumienty, kštałtu matyvacyjnych listoŭ. Dla siabie, byvaje, pierakładaju paeziju, pieśni. Z roznych moŭ, nie tolki ź biełaruskaj.
Knihi pra Varšavu. Fota Aleny Laškievič
— Jakija movy ty viedaješ, akramia polskaj, biełaruskaj i anhielskaj?
— Vyvučaju italjanskuju. Čytaju, słuchaju padkasty pra fiłasofiju. Kali pryjazdžaju ŭ Italiju, to sprabuju razmaŭlać, ale ŭ bujnych turystyčnych haradach sa mnoj adrazu pierachodziać na anhielskuju: kali heta kaviarnia ci krama, to ich meta — chutčej absłužyć klijenta. Tamu kab pahutaryć, treba jechać u mienš turystyčnyja miescy.
Ekskursii vadžu pa-ŭkrainsku. Heta maja pracoŭnaja mova naroŭni z anhielskaj i biełaruskaj. Pa-polsku vadžu redka, vučusia na kursach ekskursavodaŭ, bo heta inšy kantekst. Palaki bolš viedajuć, čaściej spračajucca.
Jašče viedaju rasijskuju. Vučyŭ narviežskuju, ale apošnim časam zakinuŭ. Razumieju idyš na słych, niešta mahu skazać. Čytać składana, bo inšyja litary. Zatoje čytaju pa-hruzinsku, ale ničoha nie razumieju. Kaliści razmaŭlaŭ pa-hruzinsku, ale ŭžo doŭha nie było praktyki.
Krajavid staroj Varšavy. Fota Aleny Laškievič
— Jak ty ciapier stavišsia da biełaruskaj movy?
— U mianie sindrom Miesii. Razmaŭlaju, kab mova nie zahinuła. Chaču vyvučyć silezskuju i kašubskuju pa toj ža pryčynie.
Čytajcie taksama:
Čym biełarusy mohuć hanarycca? Biełaruskamoŭnaja inšaziemka ŭpeŭnienaja, što takoha šmat
