Baškartastan na karcie Rasii. Krynica: Wikimedia Commons
Trochi historyi Baškartastanu
Historyja Baškartastanu pačynajecca ŭ 1 tysiačahodździ, kali na Paŭdniovym Urale adbyłosia abjadnańnie staražytnabaškirskich plamionaŭ u narod baškort. Ab isnavańni ŭ baškir svajoj krainy pisaŭ jašče ŭ 12 stahodździ arabski hieohraf Al-Idrysi.
Baškiry dobraachvotna dałučylisia da Maskoŭskaj dziaržavy za časami Ivana Žachlivaha, pakinuŭšy za saboj poŭnaje prava na karystańnie svajoj ziamloj, svaju administracyju i relihiju. Paśla prychodu Ramanavych Maskva pačynaje parušać damoŭlenaści. Aktyŭnaja palityka kałanizacyi pryviała da šerahu maštabnych narodnych ruchaŭ u 18 stahodździ, u tym liku paŭstańnia 1735-1740 hadoŭ, u jakim zahinuŭ kožny čaćviorty baškir. U paŭstańni Puhačova (1773-1775 hh.) prymaŭ udzieł Sałavat Jułajeŭ — nacyjanalny hieroj Baškiryi.
U 1917 hodzie była abvieščana nacyjanalna-terytaryjalnaja aŭtanomija — Baškurdystan, jaki vystupiŭ na baku «biełych» u hramadzianskaj vajnie. U 1919 hodzie baškirski ŭrad pierajšoŭ na bok savietaŭ. Była ŭtvorana Baškirskaja ASSR. U 1922 hodzie terytoryju respubliki pašyryli.
U kastryčniku 1990 hoda była abvieščana dekłaracyja ab dziaržaŭnym suvierenitecie, a ŭ śniežni 1993 hoda — pryniata kanstytucyja Respubliki Baškartastan. U 1990-ch hadach jana mieła značny suvierenitet i ekanamičnuju samastojnaść.
Terytoryju Baškartastanu pa płoščy možna paraŭnać z Tadžykistanam abo Banhładeš. Nasielnictva respubliki — kala 4 miljonaŭ čałaviek. Pavodle pierapisu-2020, ruskija składajuć amal 37%, baškiry — 31%, tatary — 24%.
Respublika zajmaje pieršaje miesca siarod rehijonaŭ Rasii pa abjomie naftapierapracoŭki.
Chto taki Fail Ałsynaŭ
Fail Ałsynaŭ — adzin ź viadomych hramadskich dziejačaŭ Baškartastanu. Jon byŭ pieršym namieśnikam staršyni Baškirskaha nacyjanalnaha ruchu. Paśla raskołu ŭ im u 2014 hodzie staŭ faktyčnym lidaram novaj hramadskaj arhanizacyi «Baškort». Ałsynaŭ dobra vałodaje baškirskaj movaj, dobry aratar, havoryć prostaj movaj, jaho pramovy dachodziać praktyčna da kožnaha čałavieka.
Fail Ałsynaŭ. Fota: Wikimedia Commons
Da zabarony ŭ 2020-m «Baškort» pa ŭsioj respublicy mieła 18 filijałaŭ, kala 60 tysiač padpisčykaŭ u hrupie «UKantakcie». Arhanizacyja zajmałasia mnohimi spravami, u tym liku rašeńniem žyćciovych prablem: darohami, baraćboj ź niezakonnym handlem ałkaholem. «Baškort» sprabavaŭ upłyvać na miascovych starastaŭ viosak, aułaŭ, na miascovaje načalstva, aktyŭna ŭmiešvaŭsia ŭ dziejnaść pa niezakonnaj zdabyčy karysnych vykapniaŭ, pierš za ŭsio heta radoviščy zołata, miedzi, cynku.
Na adnym sa schodaŭ, dzie vystupaŭ Fail Ałsynaŭ, ludzi javačnym paradkam uziali i pieraabrali kiraŭnika miascovaha sielsavieta i ŭsich deputataŭ. Prakuratura heta nie pryznała, pasprabavała zavieści spravu ab samaŭpraŭnaści, ale precedent byŭ stvorany.
U respublicy idzie varvarskaja raspracoŭka karysnych vykapniaŭ. Kanflikty nakont płanaŭ uładaŭ na raspracoŭku šychanaŭ (adzinkavych hor-astancaŭ, jakija ŭjaŭlajuć saboj vychad na pavierchniu reštkaŭ ryfaŭ Piermskaha mora) pačalisia ŭ 2007 hodzie. U 2014 hodzie Ałsynaŭ staŭ adnym z arhanizataraŭ i ŭdzielnikaŭ pratestaŭ na šychanie Tratau ŭ jaho abaronu ad zdabyčy resursaŭ. U vyniku ludziam udałosia adstajać šychan.
Šychan Tratau. Fota: Wikimedia Commons
U 2020 hodzie ŭ respublicy pačaŭsia ruch za zachavańnie šychana Kuštau, jaki chacieli addać pad raspracoŭku «Baškirskaj sodavaj kampanii». Kala jaho padnožža aktyvisty raźbili namiotavy łahier, jaki zatym razhramiła palicyja. Ale Kuštau paźniej atrymaŭ status asabliva achoŭnaj pryrodnaj terytoryi.
Paśla takoha pośpiechu ŭ 2020 hodzie Fail Ałsynaŭ pieratvaryŭsia z baškirskaha nacyjanalnaha ŭ ahulnarespublikanskaha lidara.
Sutnaść abvinavačańnia
U krasaviku 2023 hoda Fail Ałsynaŭ braŭ udzieł u pratestach u adnym ź siołaŭ Bajmakskaha rajonu za abaronu ziemlaŭ Baškirskaha Zaŭralla ad zdabyčy karysnych vykapniaŭ. U svajoj pramovie jon kazaŭ ab nieabchodnaści baškiraŭ abaraniać ziamlu, na jakoj jany pražyvajuć stahodździami. Vystupleńnie było na baškirskaj movie.
Kryminalnaja sprava suprać aktyvista była zaviedzienaja paśla zvarotu kiraŭnika Baškartastanu Radzija Chabirava, pryznačanaha ŭ respubliku ŭ 2018 hodzie.
Pa viersii śledstva, u svajoj pramovie Ałsynaŭ niehatyŭna acaniŭ hrupu asob kaŭkazskich nacyjanalnaściaŭ i nacyjanalnaściaŭ Siaredniaj Azii. Akramia taho, ličać śledčyja, havorka źmiaščała «prynižeńnie čałaviečaj hodnaści» ŭsich pieraličanych.
Pa słovach advakata Ałsynava, abvinavačańnie budavałasia na tym, što jon užyŭ vyraz «kara chałyk». Litaralna heta pierakładajecca jak «čorny narod», adnak u sučasnych ciurkskich movach vykarystoŭvajecca dla abaznačeńnia «prostych ludziej», «prostaha naroda».
Za dzień da vyniasieńnia prysudu Ałsynaŭ byŭ uniesieny ŭ śpis «ekstremistaŭ i terarystaŭ».
17 studzienia Bajmacki rajonny sud u Baškartastanie pryhavaryŭ Faila Ałsynava da čatyroch hadoŭ kałonii ahulnaha režymu pa spravie ab «ŭzbudžeńni nianaviści abo varožaści».
Adrazu paśla abviaščeńnia prysudu Ałsynavu ŭ Baškartastanie praciahnulisia masavyja pratesty, jakija pačalisia 15 studzienia. Adbylisia sutyknieńni pratestoŭcaŭ z palicyjaj. Suprać ich užyli śvietłašumavyja hranaty i ślezaciečny haz.
U čym sapraŭdnaja pryčyna pratestaŭ
Rasiejski palitołah Dźmitryj Areškin ličyć, što hałoŭnaja pryčyna pratestaŭ — nie abarona asobnaha aktyvista, a ahulnaja niezadavolenaść u rehijonie palitykaj Maskvy, u pryvatnaści, stratami na vajnie suprać Ukrainy.
Pratestoŭcy ŭ Bajmaku. Skryn videa: zhivoygvozd / YouTube
Jon pravodzić paraleli ź siaredzinaj 1980-ch hadoŭ, kali sacyjalnyja pratesty znachodzili dla siabie ekzatyčnuju formu ekałahičnych ruchaŭ (achova Bajkała, abarona Arała). Tamu što ekałahičny pratest nie byŭ palityčnym, adpaviedna, za jaho nie mahli pasadzić. Heta była takaja sublimacyja palityčnaha pratestu.
Druhaja pryčyna — pucinskaja palityka, jakaja pryvodzić da aktyvizacyi nacyjanalnych ruchaŭ.
«Pucin, pačaŭšy vajnu, ździejśniŭšy złačynstva i palityčnuju pamyłku, pastaviŭ Rasiju na miažu nastupnaha terytaryjalnaha raskołu. My prosta bačym pieršyja kroki ŭ hetym napramku», — adznačaje Areškin.
Ź im zhodny palitołah Abas Halamaŭ. Na jaho pohlad, heta pratest nacyjanalistyčny: «U asnovie jaho lažyć niezadavolenaść Maskvoj. Pa svaim patencyjale heta pratest sieparatyscki, padobny da tych, što ŭ kancy 1980-ch — pačatku 1990-ch razvalvali Saviecki Sajuz».
Važnaj asablivaściu hetaha pratestu źjaŭlajecca toje, što jon maje antyvajenny charaktar. Tak zvanaja «SVA» ŭ nacyjanalnych rehijonach Rasii ŭsprymajecca niehatyŭna:
«Hetyja ludzi hladziać na palityku praz pryzmu nacyjanalnych adnosin. Dla ich heta nie napad Rasii na Ukrainu, a chutčej ruskich na ŭkraincaŭ. Heta značyć etničnaja vajna. I ŭ hetaj situacyi ŭźnikaje pytańnie: «A nam, baškiram, što tam rabić?». Ruskija sprabujuć zadušyć ukraincaŭ i jašče raz pakazvajuć svaju impierskaść».
Baškiry pakul nie dekłarujuć niełajalnaść u adnosinach da Pucina asabista, ale ŭžo kryčać «Chabirava ŭ adstaŭku», u jakim bačać pravadyra maskoŭskaha impierskaha kursu. A ŭ sacsietkach pačali zaklikać svaich ziemlakoŭ, jakija znachodziacca va Ukrainie, pakidać pazicyi i viartacca na radzimu.
Čytajcie jašče:
Tysiačy baškiraŭ sabralisia kala suda padtrymać svajho nacyjanalnaha aktyvista
U Baškartastanie vajskoŭcu dali piać hadoŭ turmy za admovu vajavać va Ukrainie
