Не раздавайце кабачкоў! Можна пачаць бізнэс
На «Дзедавы хутары» выплюхнулі сонца, якім восеньскіх беларусаў звычайна не песцяць. Паўліны і козы рэлаксуюць, людзі працуюць.
Галоўныя тут — Андрэй і Наталля Краўчукі. Пайшлі ў фермерства ў 2015 годзе, калі ім было па 24-25 гадоў.
Тэхнічна яны ў справе нашмат раней, таму што фермеры ў другім пакаленні. Яблыкамі па суседстве якраз займаюцца бацькі Наталлі, а на «Дзедавых хутарах» вырошчваюць гародніну.
Восем гадоў таму ўсё было сумна: разваліны, старыя цялятнікі, нейкія карчы. Калі атрымалі зямлю, ехалі сюды на трактары — не даехалі.
Да Першай сусветнай тут запраўлялі ўсім паны Андронаўскі (таму сучасная вёска называецца Андронава) і Банькоўскі. Потым былі перыяды актыўнасці, спрабавала абжыцца птушкафабрыка, у выніку ўсё сышло. Хтосьці вырашыў, што горш тут ужо ўсё роўна не будзе, і прыцягнуў колы, шкло, смецце…
Тое, што не паспелі пахаваць, далі рэанімаваць маладым фермерам.
Так восем гадоў таму пачалася гісторыя «Дзедавых хутароў».
— Першыя гектары адразу аддалі пад гародніну — перахапілі гэтую тэму ў бацькоў, якія засталіся толькі з садам. Пачалі з кабачка, потым паспрабавалі гарбуз…
— Ёсць меркаванне, што кожную восень кабачкі раздаюць вёдрамі. Навошта каму іх купляць?
— Заўсёды так было, гэта частка кабачковага гумару, — усміхаецца Андрэй. — Але калі сур'ёзна, для фермера-пачаткоўца гэта нармальна. Мы стартавалі з двух гектараў, гэта была ўся ворная зямля, якую мы атрымалі, так што пачалі з дзвюх культур.
З кожным годам землі памнажаліся ўдвая — дараслі амаль да 40 гектараў. Далей акружылі калгасы. Андрэй разважае пра канкурэнцыю так: гэта не страшна, бо калі была б вакол разруха, таксама нічога добрага.
На кожны Новы год фермеры дарылі сабе цяпліцу.
Зарабілі грошай, пабудавалі склад (чытайце: інвеставалі ці не ў галоўнае).
Калі няма склада, трэба прадаваць хутка прама з поля аптавікам і кансервавым заводам. І цэны дыктаваць будзе не фермер.
«У нас няма асобных градак для сябе»
З мая да лютага гародніна з фермерскай гаспадаркі стабільна на паліцах магазінаў. З рознай сезоннасцю ў гандаль сыходзіць 20 пазіцый: айсберг, брокалі, пекінская капуста, каляровая капуста, кукуруза, цукіні, сельдэрэй, спаржа, а цяпер і артышокі.
Усё, што вырошчваецца ў гаспадарцы, трапляе на стол да фермераў — таму што «чысцей» вырасціць ужо немагчыма.
— У нас няма асобных градак для сябе. Мы ямо ўсё тое ж самае, што людзі купляюць у краме. Некалі прыехала пляменніца з Масквы і не ведала, як выглядае сырая морква ці буракі. Дзіця пельменяў! У нас пачала есці гародніну.
Але пры гэтым мы не лічым сябе фанатыкамі, ямо ўсё (і пельмені таксама). Проста гародніна заўсёды ёсць, і мы заўсёды прапануем яе дзецям, але не прымушаем.
Калі прадукт патрапіў у краму, зона адказнасці фермера не сканчаецца. Кабачок падрапаўся, айсберг падушыўся? Могуць пражыць усё жыццё ў скрыні. Не заўсёды таварны від прадукцыі ў крамах, як быццам яна перажыла ўжо некалькі зім, — асобны боль пакупнікоў. Ці можна ўвогуле нешта з гэтым зрабіць?
— Ёсць такая праблема. Вырашчанае і паказанае ў сетцы могуць адрознівацца вонкавым выглядам, — не адмаўляе Андрэй. — Стараемся, каб у сетках ставіліся ўважліва.
Але і пакупнік часам чамусьці думае, што самае лепшае знаходзіцца на дне скрыні, таму трэба абавязкова ўсё перабраць.
Вось так рыхтуюць да пастаўкі ў сетку айсберг — адну з самых адчувальных салатаў.
Для сябе Андрэй зрабіў такую выснову:
— Трэба навучаць персанал. Плюс у тым, што ў нас пастаянныя людзі, мы навучаем іх і вучымся самі. Можна вырасціць класную гародніну, але ў адзін момант расслабіцца і пусціць некваліфікаваны персанал на поле. Якасць упадзе ў два разы.
Прадказальнасць — наогул галоўны козыр у працы з сеткамі і на рынку ў цэлым. І нават неўраджайны год не такая праблема, як вытворцы-навічкі, якія разбалансуюць рынак.
— У іх няма магчымасці захоўваць, трэба адразу прадаць. І пачынаецца вось гэтая «дурата», калі ўсім трэба тэрмінова скінуць ураджай. Бо калі мароз, то прадаваць не будзе чаго. У нас жа цэны стабільныя плюс-мінус увесь сезон.
Вытворцы могуць ствараць сваімі рукамі дэфіцыт або перанасычэнне на рынку, адна з галоўных праблем — зменлівасць.
То адзін год садзяць, то не. Бачылі вясной, што на Вялікдзень была капуста па даляру, усе вырашылі пасадзіць, а на наступны год капуста па 15 капеек, палову задыскавалі (значыць пазбавіліся ад яе бясплатна)… Гэтая гісторыя правакуе хаос.
Гаспадарка працуе ў асноўным з тым, што называецца «скарапортам» (бяспечна захоўваецца хіба што гарбуз), таму ёсць не толькі свой склад, але і транспарт.
— Зараз сабралі – і адразу ў халадзільнік, ноччу ў Мінск, а раніцай ужо на паліцах у сетках. Лагістыка настроена так, што мы часта прадаем ужо тое, што яшчэ не зрэзана.
Уся эканоміка будуецца на тым, што ў ланцужок ад вытворцы да канчатковага спажыўца мы не пускаем мноства пасярэднікаў. Гародніна едзе ў сетку напрамую ад нас.
Так, гэта цяжка, многія фермеры ад гэтага адмаўляюцца.
— Хтосьці кажа: вырасцілі, дык хай хтосьці прыедзе і купіць, а далей будуць іх праблемы — з транспартам, продажамі і астатнім. Але мы адразу вырашылі, што не будзем нікога пускаць у ланцужок, каб максімальна адэкватна фармаваць цэны. Тады ёсць магчымасць адбіваць свае выдаткі. У свой час мы канкуравалі з херсонскім кабачком, цяпер — з расійскім, іншымі беларускімі вытворцамі.
У прынцыпе, канкурэнцыя — штука класная, яна стымулюе да развіцця. Але я прыхільнік таго, што трэба ісці сваім шляхам. Навошта трымаць у галаве думку: «А раптам хтосьці зробіць лепш»? Ды ўвесь свет робіць лепш! Мы не першыя, але, дзякуй богу, далёка не апошнія.
Артышокі — гэта новы трэнд
Пытаемся пра артышокі, якія прывялі нас у гэтую гаспадарку.
— У нас ёсць базавыя культуры, аснова фінансавай бяспекі, але мы заўсёды спрабуем новае — 10-15% часу і намаганняў сыходзіць на эксперыменты, — тлумачыць Андрэй. — Калісьці пачыналі з аднаго віду гарбуза, быў год, калі дайшлі да 16 сартоў, цяпер засталіся пры 10. Усё для таго, каб вырасціць найлепшае.
Цяжка нават не пачаць, гавораць фермеры, а суправадзіць увесь эксперымент даўжынёй у сезон.
Неяк спрабавалі кавуны, а яны ўзялі і змерзлі ў чэрвені. У гэтым годзе маглі быць бамбічнымі, але хто ж ведаў, надвор'е ніколі не паўтараецца.
Заўважылі, як ва ўсіх крамах з'явілася кукуруза? Гэта таксама новая мода фермераў. У гэтай гаспадарцы вырасцілі нават пярэстую перуанскую, якой большасць беларусаў ніколі не бачыла.
— У нас ёсць вопыт вядзення культур. Калі мы пачыналі займацца гарбузом, усе пра яго даўным-даўно забыліся. Акрамя кармавога гарбуза, у бабулі ў вёсцы ніхто не хацеў нічога бачыць, ведаць і разумець. Калі я казаў сеткам, што мы будзем займацца гарбузом, ставіліся скептычна. Але нічога, мы хутка зарыентаваліся, вывучылі гатункі, рынак, размаўлялі з рэстаратарамі.
Не пабаюся сказаць, што мы зрабілі попыт, разгайдалі рынак, а потым гарбуз пачалі вырошчваць астатнія, у тым ліку тых, хто сёння дэмпінгуе. Да гэтага быў толькі іспанскі гарбуз сквош. Цяпер ёсць усё.
З артышокам пачалі тры гады таму, калі этап з гарбузамі быў ужо пройдзены.
Прынята думаць, што ў нашым рэгіёне далёка наперадзе з гэтай далікатэснай гароднінай Італія і Францыя, але фермеры не пагадзіліся. Хоць калі прытрымлівацца ўсіх канонаў, то правільней будзе сказаць, што артышок — гэта нават кветка, а не гародніна, таму што расліна — з сямейства астравых.
Андрэй і Наталля выгадавалі расаду з насення, давялі да розуму, здзівілі ўсіх суседзяў, трохі прадалі, цярпліва адказвалі, што «не, гэта не чартапалох», «не, гародніна не з Італіі».
Але другі год эксперыментаў пайшоў не па плане.
— Нам параілі: пакіньце, ён павінен перазімаваць. Толькі ў красавіку ці маі зразумелі: не перазімаваў. Летась артышока не было, а сёлета дакладна ведалі, што рабіць.
Зразаць і есці трэба суквецце. Запякаць, варыць, пячы — на ваша меркаванне.
Інтэрнэт гаворыць нешта пра травяніста-арэхавы смак, ноткі авакада, грэцкага арэха і шынка, але гэта ўсё чужыя фантазіі, трэба каштаваць самому.
Наогул артышок беларусам пакуль не вельмі знаёмы, але цікавасць ужо ў разы большая, чым тры гады таму. Усім, што расце на ферме, частавалі знаёмых – і панеслася: «Андрэй, як маёй куме купіць у цябе кукурузу?» Прыйшлося арганізаваць міні-розніцу на месцы, а заадно атрымалася лепш пазнаць пакупнікоў.
— За спаржай прыязджае відавочная катэгорыя аматараў правільнага харчавання, за кукурузай — сем'і з дзецьмі, а ўжо за артышокамі — эксперыментатары і гастраэнтузіясты, — тлумачыць Наталля.
Зайсці ў сеціва з артышокам было даволі лёгка, дапамаглі ўжо доўгія партнёрскія адносіны. Цана на паліцы — 16-17 рублёў за кілаграм — пакуль таксама свайго роду эксперыментальная, таму што трэба не адбіць жаданне ў пакупнікоў каштаваць новае.
— Беларусы вартыя самай лепшай ежы, чаму яны павінны есці незразумела адкуль прывезенае?
Падобна, паўторацца гісторыя са спаржай, якая раптам стала моднай. Мы пачыналі з аднаго гектара ці паўтара, атрымалася пяць. І нават сабе не замарозілі ні пучка. Ёсць падазрэнне, што ў наступным годзе ўбачым новых вытворцаў артышокаў.
Маладыя фермеры ўпарта вераць у артышок, хаця выдаткі яшчэ не адбілі. І тут пытанне нават не ў клімаце, проста аб'ёмы пакуль не тыя.
— Пра клімат гавораць толькі лянівыя людзі. Расадай артышока пачалі займацца ў лютым, а каб зрэзаць на продаж, спатрэбілася паўгода! Мала хто захоча чакаць.
«У горад не з'едзем»
Чакаць — гэта наогул вельмі фермерскі занятак.
Марафон заканчваецца не ў кастрычніку, а калі ўсё ўбрана з палёў, прададзена і завершана падрыхтоўка да наступнага года. Зімой ёсць літаральна месяц, каб адпачыць фізічна.
— Маральна гэта самы цяжкі месяц, таму што да гэтага часу трэба абдумаць, куды рухацца далей, — кажа пара.
Як звычайна, планы карэктуюцца нясталай рэальнасцю.
Філасофія «Дзедавых хутароў» — гэта месца не толькі пра бізнэс, але і пра людзей, сям'ю і прыгажосць вакол.
Здаецца, для гэтага пастараліся зрабіць усё.
— Дзеці фактычна выраслі на ферме, але мы не прымушаем іх ісці нашым шляхам. Калі замучым зараз, потым яны праклянуць. Мы гуляемся ў сваё, яны — у сваё. Але сын ужо зараз задаецца пытаннем: «Тата, ты ж стары станеш, мне трэба будзе за гэтым сачыць». Кажу, што не трэба перажываць, усё вырашым.
Глабальна Андрэй і Наталля для сябе вырашылі: будуць займацца любімай справай, з'язджаць у горад сапраўды не хочацца.
— Мы не лічым, што гэта пякельная праца, і не шкадуем сябе. Навошта? Гэта выбар кожнага адэкватнага дарослага чалавека, трэба прымаць адказнасць за рашэнні. У нас цікавая праца, над намі няма ніводнага кіраўніка.
Тут трэба гуляць удоўгую.
Чытайце таксама:
Пераехалі з Аўстрыі ў Беларусь, каб адкрыць казіную ферму
Як суседзі рассварыліся з-за дарогі. Адзін з бакоў вырашыў праблему радыкальна
