Дзе смачнейшыя ягады?
Культура гэтая перастае быць для нашых шырот экзотыкай, і паспрабаваць вырасціць уласны вінаград на сваіх сотках жадаюць многія. Асабліва — натхніўшыся прыкладам мэтраў.
Тых, хто, як яны самі кажуць, улюбіўся ў гэтую культуру яшчэ тады, калі лічылася, што атрымліваць годныя ўраджаі з вінаграднікаў у нашай краіне амаль немагчыма. Гадоў 30 таму Беларусь называлі самай паўночнай краінай, дзе расце вінаградная лаза.
Тады «мяжа» пралягала дакладна праз Магілёў, Мінск, Гродна. На поўдзень ад гэтай умоўнай рысы вінаград яшчэ рос, хоць і патрабаваў неймаверных намаганняў для атрымання якога-ніякога ўраджаю. На поўнач — не, як ні старайся.
У нашы дні вінаград вырошчваюць амаль да 60-й паралелі, то-бок пад Санкт-Пецярбургам, у Прыбалтыцы і Швецыі. Што да Беларусі, важкія гронкі ўжо выспяваюць ва ўсіх рэгіёнах. Не толькі дзякуючы пацяпленню клімату: сёння створаны сарты вінаграду з ультрараннім тэрмінам паспявання, за кошт чаго змянілася мяжа распаўсюджвання культуры.
І ўсё ж вінаград у нашых шыротах застаецца вельмі патрабавальнай і нават «інтэлектуальнай» культурай, адзначаюць і навукоўцы Інстытута пладаводства, і вінаградары-практыкі: каб атрымліваць высокія ўраджаі, трэба нястомна працаваць і ўвесь час вучыцца. А некалі ля вытокаў беларускага вінаградарства стаялі ўсяго чатыры чалавекі.
Гэта доктар сельскагаспадарчых навук Рамуальд Эдуардавіч Лойка, у мінулым галоўны рэдактар часопіса «Ураджайныя соткі» Зінаіда Іосіфаўна Малашэвіч, найстарэйшы вінаградар краіны Віктар Паўлавіч Кухарэвіч і садоўнік-аматар Віктар Андрэевіч Пячко. Яны заснавалі пры Інстытуце пладаводства клуб «Паўночны вінаград», які за дзесяцігоддзі сваёй работы стварыў філіялы ва ўсіх абласцях нашай краіны, і менавіта на іх досведзе і навуковых працах вучыліся тыя, каго сёння па праве завуць масцітымі вінаградарамі Беларусі.
— Беларускі вінаград смачнейшы за той паўднёвы, які прадаецца ў гіпермаркетах і на рынках. Пераканайцеся самі! — кажа Уладзімір Усцінаў, навуковы супрацоўнік аддзела селекцыі пладовых культур РУП «Інстытут пладаводства» і кіраўнік клуба «Паўночны вінаград». — Рэч у тым, што імпартны вінаград здымаюць у стадыі недаспеласці, ён даспявае ў дарозе. Да таго ж яго апрацоўваюць, каб не дапусціць гніення.
Вінаград на выставе — толькі што з вінаградніку, або, як тут кажуць, жывы. Знялі з расліны і, самае позняе, праз некалькі гадзін прапаноўваюць наведвальнікам: частуйцеся, спрабуйце! Тут жа можна купіць кілаграм ці два беларускага вінаграду дадому. Пакуль што такая магчымасць — рэдкасць.
— Прамысловыя вінаграднікі ў Беларусі яшчэ не развітыя, а прыватнікі ў асноўным вырошчваюць для сябе, сваёй сям'і. Лішкі рэалізоўваюць часцей на рэгіянальных рынках. Ці на выставах, — тлумачыць Уладзімір Мікалаевіч. — Ведаю, што беларускі вінаград можна купіць на рынку ў Оршы, ёсць магілёўцы, якія ў сезон прадаюць свой ураджай. Расцяць вінаград пад Пінскам, Гомелем, Лідай, на Брэстчыне, вакол Мінска (Салігорск, Слуцк, Капыль).
Але да сталіцы, расказалі на выставе, беларускі вінаград «даязджае» рэдка. Што да цаны на айчынную «сонечную ягаду», ніжэйшай, чым на імпартны вінаград, яна быць не можа: фермерскі прадукт заўсёды даражэйшы за выраблены ў прамысловых маштабах. Затое прыватнік, выбіраючы сарты, арыентуецца ў першую чаргу не на лёжкасць, устойлівасць да хвароб і прадукцыйнасць, а выключна на смак. А, як вядома, адзін хоча сёе, другі — тое. Вось чаму на выставе пярэстая мазаіка з соцень сартоў і гібрыдаў вінаграду: ад буйнога (ягады памерам ці ледзь не са сліву) да дробнага віннага, ад белага, зялёнага, далікатнага ярка-ружовага да вішнёвага, бардовага, фіялетавага і сіня-чорнага.
— Буйныя ягады — гэта цяпліца, закрыты грунт, — праводзіць «экскурсію» па сталах, дзе прапаноўваецца ўраджай вінаградніку РУП «Інстытут пладаводства», Уладзімір Усцінаў. — А вось тут — сарты, вырашчаныя ў адкрытым грунце. У нас выспяваюць і сталовыя, і ўніверсальныя, і тэхнічныя сарты (для перапрацоўкі на віно). Тэхнічныя патрабуюць адкрытага грунту. Класіка вінаробства — старыя сарты, з якіх робяць класічныя віны (кабернэ, шарданэ, рыслінгі) — у нашых шыротах капрызныя, але мы працуем з міжвідавымі гібрыдамі класічных сартоў з больш зімаўстойлівымі — і ёсць аддача.
У нашай краіне раяніравана 17 сартоў вінаграду, у тым ліку 6 тэхнічных, расказаў вучоны. Сартоў вінаграду беларускай селекцыі пакуль не створана.
— Селекцыя вінаграду — працэс доўгатэрміновы і фінансава затратны, — тлумачыць Уладзімір Мікалаевіч. — Эканамічна больш мэтазгодна проста адабраць сарты, якія падыходзяць для нашых умоў, і працаваць з імі.
Дарэчы, гэтым летам, калі аграрыі скардзіліся на засуху, якраз для вінаграду склаліся вельмі спрыяльныя ўмовы, зазначае суразмоўнік.
— Дарослай лазе засуха ў нашых умовах не страшная, пры вырошчванні ў адкрытым грунце вады ёй дастаткова. У цяпліцы, натуральна, трэба паліваць. Спрыяльныя ўмовы для вінаграду складваюцца і цяпер. Верасень радуе які ўжо год. Калі тыдзень ці два прастаіць цёплае сонечнае надвор'е, вінаград набярэ цукру і стане яшчэ больш смачным.
— Можа быць, у сувязі са змяненнем клімату ёсць сэнс вырошчваць беларускі вінаград не толькі сіламі прыватнікаў, але і гаспадаркам?
— Калі будуць ахвотныя, калі гаспадаркі звернуць увагу на гэтую культуру, у Беларусі ёсць і раяніраваныя сарты, і агратэхніка, — кажа навуковец. — Так што ўсё залежыць выключна ад жадання людзей, якія працуюць на зямлі.
Суразмоўнік распавёў, што вінаград — культура, якая зацягвае: атрымаўшы ўраджай адзін раз, спыніцца ўжо немагчыма.
— Я з Віцебскай вобласці, палачанін. Будучы студэнтам першага курса Віцебскага ўніверсітэта, пазнаёміўся з Віктарам Паўлавічам Кухарэвічам, ён быў маім першым настаўнікам у вінаградарстве. Спачатку вырошчванне вінаграду было маім хобі, але ў 2002 годзе запрасілі ў Інстытут пладаводства працаваць з гэтай культурай. Так што вінаградам займаюся практычна ўсё жыццё.
«Гэта не мы абралі вінаград, а вінаград абраў нас…»
Цікавы факт: у Інстытуце пладаводства ў Самахвалавічах, дзе ідзе селекцыя і сортавывучэнне па ўсіх пладовых культурах, сабрана калекцыя з 500 сартоў вінаграду, якія вырошчваюцца ў Беларусі. А на прысядзібных і дачных участках вінаградараў-практыкаў па ўсёй краіне расце ўжо 800 сартоў. Вінаградарства ў нашай краіне пакуль актыўна рухаюць наперад прыватнікі, працавітыя і неабыякавыя людзі, якім падабаецца добрасумленна працаваць і радавацца вынікам сваёй працы.
— Як я абраў гэтую культуру? Напэўна, выпадкова, — кажа адзін з найстарэйшых вінаградараў Беларусі Дзмітрый Ляшкевіч. — Купіў саджанец старога сорту, «Супагу» — вырасла лаза і дала ўраджай. Быў у Геленджыку, прывёз «Кадранку». І яна таксама дала ўраджай. Было гэта недзе гадоў 25 таму. Сёння ў мяне на ўчастку ў Смалявічах Мінскай вобласці — больш за 100 сартоў вінаграду і ў цяпліцах, і ў адкрытым грунце.
— Усё пачалося нават яшчэ раней, — папраўляе мужа жонка Ларыса. — Спачатку мы проста купілі галінку вінаграду, дзе быў кавалачак лазы. Гэты кавалачак уваткнулі ў зямлю і забыліся пра яго — а вінаград пачаў расці. Я яго палола, ён то знікаў, то з'яўляўся некалькі сезонаў. Так што гэта доўгая гісторыя. Потым я перастала палоць лазу — падумала, хай расце. І ўжо пасля, заўважыўшы, што я зацікавілася вінаградам, муж купіў мне ў падарунак той самы саджанец сорту «Супага», аб якім ён расказваў. Так што гэта не мы выбралі вінаград, а вінаград абраў нас.
Для Дзмітрыя вінаграднік — хобі, працуе ён кіроўцам на птушкафабрыцы.
— Даводзіцца ўсё паспяваць: устаю рана, займаюся вінаградам перад працай, вяртаюся з работы і працягваю працаваць на вінаградніку.
Суразмоўнік кажа, што жонка Ларыса — яго першая памочніца.
— Працуе нароўні са мной, прымушае, калі залянуюся, — усміхаецца суразмоўца. Ён дадае, што, нягледзячы на пацяпленне клімату, ва ўласны вінаграднік даводзіцца ўкладваць вельмі шмат працы.
— Не скажу, што цяпер расціць вінаград у Беларусі прасцей, чым гадоў 20 таму. Сёлета ў красавіку былі маразы, і наш вінаграднік панёс вялікія страты. Нават у закрытым грунце.
Дзмітрый адзначае, што вінаград — культура, якая любіць у першую чаргу клопат і прадуманую агратэхніку. Ураджай вінаграду ў нашых шыротах — узнагарода за працу не толькі рук, але і розуму: трэба нястомнае паглыбленне ведаў. Але ўраджай таго варты.
— Мне падабаецца вяліць вінаград, — дзеліцца Ларыса. — Узімку ён ідзе і ў выпечку, і проста ямо замест цукерак. Смачна і карысна.
Аляксандр Дубоўскі расціць вінаград ужо каля 15 гадоў.
— На самай справе гэтая культура даўно апрацоўваецца ў Беларусі. Яшчэ ў савецкія гады пад Пінскам вялася яго айчынная селекцыя. Так што нельга сказаць, што ён для нас чужы. Проста раней ён не быў распаўсюджаны. А цяпер расце шырока па ўсёй краіне. Людзям гэта цікава, яны жадаюць навучыцца правільна вырошчваць вінаград.
Суразмоўнік распавядае, што вырошчвае ў агульнай колькасці 150 сартоў і гібрыдных формаў вінаграду, як з костачкамі, так і без. І дадае, што якраз костачка — самае карыснае ў вінаградзе.
— Менавіта ў вінаградных костачках утрымліваюцца ўсе карысныя рэчывы, а сама мякаць — гэта ў першую чаргу глюкоза, — падкрэслівае ён.
Дарэчы, з вінаграду можна рабіць не толькі разынкі (або віно). З «сонечнай ягады» атрымліваецца вельмі смачная пасціла. Яшчэ адзін цікавы від нарыхтовак — мочаны вінаград. У розных падліўках смак вінаграду раскрываецца па-рознаму, запэўніваюць вінаградары.
Аляксандр кажа, што сёння цікавасць да вінаграду — не толькі ў прыватнікаў.
— Ужо спрабуюць вырошчваць гэтую культуру ў прамысловых пасадках. Камбінат «Усход» пад Гомелем заклаў каля 7 га вінаграду 5 гадоў таму, Пінскі вінаробны завод таксама вырошчвае вінаград. І тут, у Самахвалавічах, ёсць вінаграднік з вялізнай калекцыяй сартоў.
Вінаградарства ў нашай краіне будзе развівацца, перакананы ён.
І жаночая справа
Ураджай вінаграду забяспечваецца штодзённай цяжкай працай нават у краінах з аптымальным для гэтай культуры кліматам. І прынята лічыць, што не жаночая гэта справа — вінаград расціць. Але мужчын і жанчын на выставе — практычна пароўну. Людміла Юзафатава — адзін з найстарэйшых вінаградараў Беларусі. Вінаградам займаецца з 1995 года, на яе зямельным участку (ён размешчаны недалёка ад МКАД) колькасць сартоў лічыцца не дзясяткамі, а… сотнямі.
— Спраўляюся, — усміхаецца Людміла Васільеўна. — Але хачу скарачаць сартавую разнастайнасць: нарэшце выбрала тыя сарты, якія мяне цалкам задавальняюць.
Алена Лэкэтуш прывезла на выставу свой ураджай вінаградных гронак з Оршы. Вінаград яна расціць крыху меншы тэрмін, чым Людміла Юзафатава, але ўсё роўна досвед вялікі — 23 гады. Алена працуе фельчарам і, як і належыць медыку, да любой справы падыходзіць грунтоўна, у тым ліку да выбару хобі. Спачатку доўга прыглядалася, чытала навуковыя артыкулы, ездзіла на профільныя выставы, дзе збіраюцца вінаградары. А калі на яе ўчастку з'явіліся першыя кусты вінаграду, паводле яе слоў, літаральна «захварэла» на гэты занятак.
— Да кожнага куста патрэбны індывідуальны падыход, нават калі гаворка ідзе аб дзесяці раслінах аднаго і таго ж сорту, — тлумачыць суразмоўніца.
Яна расказвае, што гэта неверагодна патрабавальная культура, якой патрэбны пастаянны догляд і ўвага: «Увесь сезон ад вінаградніку літаральна не адыходзіш».
— Затое ўраджай дорыць здароўе і даўгалецце. І так прыемна частаваць сакавітымі гронкамі і сямейнікаў, і сяброў, і проста добрых людзей!
Чытайце таксама:
«Не экзотыка, а правераны варыянт». Пра што трэба памятаць, выбіраючы дрэўцы і кусты для свайго саду
Метамарфозы еўрапейскага грамадства — на якія высновы навялі даследчыка мігранты і вінаграднікі
