На допытах журналістам пагражалі, патрабавалі ўступіць у супрацоўніцтва з органамі і даць «патрэбныя» паказанні супраць галоўрэда TUT.BY.
У ходзе судовага працэсу над Золатавай стала відавочна: «справа БелТА» было штучна сфабрыкаваная. Тэлефон Марыны ўлады праслухоўвалі задоўга да звароту кіраўніцтва БелТА ў міліцыю.
Лагіны і паролі ад навіннай падпіскі БелТА не мяняліся гадамі і свабодна хадзілі ў журналісцкім асяродку. Хутчэй за ўсё, нікому і ў галаву не прыходзіла, што за выкарыстанне інфармацыі дзяржаўнага інфармагентства наогул можна прыцягваць да адказнасці.
Хутчэй за ўсё да таго часу, пакуль на самым высокім узроўні дзяржава не прызнала, што ў пагоні за друкаванымі накладамі і прымусовай падпіскай прайграла інтэрнэт незалежным выданням.
Справа заставалася за малым, была распрацавана спецаперацыя.
Толькі-толькі пачаліся ператрусы, а СК ужо адрапартаваў прэс-рэлізам, які імгненна разышоўся па медыя: «па падазрэнні ў здзяйсненні злачынства затрыманыя Марына Золатава, Ганна Калтыгіна, Таццяна Каравянкова».
Таксама ў прапагандысцкіх мэтах следства зліла ў дзяржпрэсу запіс тэлефоннай размовы журналістаў. Размовы, якая пазней нават у судзе слухалася ў закрытым рэжыме. Але таямніца следства і асабістых размоваў тады яшчэ нават не падазраваных грамадзян нікога не цікавіла.
Пазней абвінавачанымі былі названыя 15 журналістаў розных выданняў: Ульяна Бабаед, Дзмітрый Бобрык, Паўлюк Быкоўскі, Ганна Ермачонак, Аляксей Жукаў, Марына Золатава, Ганна Калтыгіна, Таццяна Каравянкова, Уладзіслаў Кулецкі, Ірына Леўшына, Кацярына Панцялеева, Ганна Рудэнка, Галіна Уласік і іншыя.
Праз год фігуранты «справы БелТА» распавялі пра тое, што леташнія падзеі пакінулі ў іх жыцці, як паўплывалі на працу і журналісцкую супольнасць у цэлым.
Паўлюк Быкоўскі, Deutsche Welle
— У мяне засталося адчуванне далікатнасці той рэальнасці, у рамках якіх жывеш. І адчуванне падзякі, якое перажываеш да ўсіх, хто праявіў салідарнасць — да калег у Беларусі і Германіі, сябрам, праваабаронцам, суседзям па хаце, бацькам аднакласнікаў маёй дачкі, да Беларускай асацыяцыі журналістаў, якая падставіла плячо. Часам дапамога прыходзіла «адкуль не чакалі».
Я не заўважыў, што для мяне зачыніліся нейкія дзверы, з чым сутыкнуліся некаторыя фігуранты справы. Я па-ранейшаму не дзялю журналістаў у залежнасці ад іх працоўнага месца. Для мяне важней, як менавіта і што менавіта яны пішуць, а калі казаць аб сяброўскіх адносінах, то тут на першы план выходзіць, які гэта чалавек і што нас з ім звязвае.
Ёсць некаторыя пазітыўныя зрухі ў адносінах з блізкімі. З-за вымушанага гультайства ў нейкі момант я стаў больш часу праводзіць у размовах з дачкой і, што называецца, ўцягнуўся. Цяпер гультайства няма, але ёсць вялікая патрэба ў зносінах з блізкімі.
Калі казаць пра супольнасць, ёсць некалькі аспектаў. Ёсць выклік для тых, хто займаўся медыябізнесам і верыў, што адмова ад барыкаднай журналістыкі сам па сабе вырашае праблему адносін з уладамі. Цяпер яны разумеюць — гэта не панацэя.
Ёсць выклік для пакаленняў журналістаў, якія прыйшлі ў прафесію ўжо пасля кансалідацыі кіруючага рэжыму. Яны да гэтага часу калі і сутыкаліся з палітычнымі рэпрэсіямі, то толькi ў дачыненнi да маргінальных груп, да якіх журналісты не належылі. Цяпер у іх разуменні межы магчымага пашырыліся.
Для астатніх гэта не стала навіной. Сярод пазітыўных наступстваў я бачу тое, што журналісцкая супольнасць прайшла выпрабаванне на здольнасць праяўляць цэхавую салідарнасць. Вось гэта, як кажа адзін беларускі палітык, дарагога варта.
Аляксей Жукаў, фрылансер, супрацоўнічае з Reform.by
— Праз год падзеі мінулага года ўспрымаюцца ўжо не так востра. Глядзіш на іх як на вопыт, які, не хочацца паўтараць. З іншага боку ён сёе-тое даў у плане разумення, як працуе сістэма. На той момант адчуванні былі больш драматычнымі.
Што тычыцца журналісцкай супольнасці, справа ўсё-ткі ўдарыла па цэхавай салідарнасці. Яна, вядома, ніколі ў Беларусі моцна не выяўлялася, з абодвух бакоў заўсёды былі ідэйныя і непрымірымыя асобы, але ў цэлым было пачуццё, што калегі як-небудзь знойдуць агульную мову — як-ніяк многія разам вучыліся, нават працавалі ў адных выданнях і г. д. Цяпер на гэта разлічваеш ўжо менш.
Ірына Леўшына, БелаПАН
«Справа БелТА» пакінула паслясмачча горычы (з журналістамі распраўляліся рукамі іх калегаў з дзяржСМІ) і, што самае непрыемнае, — трывогі.
Мне маральна цяжка аказвацца ў раёне парку Горкага, праходзіць міма будынка СК. Калі бачу на вуліцы аўтазак, міжволі згадваю, як ён выглядае знутры. Калі тэлефануюць па тэлефоне, і незнаёмыя галасы звяртаюцца да мяне па бацьку, напружваюся — менавіта такімі афіцыйнымі галасамі нас выклікалі на допыты.
Неяк, вяртаючыся дадому, натыкнулася на міліцэйскі УАЗік каля свайго пад'езда — адчула холад дзесьці на ўзроўні сонечнага спляцення … Увогуле, стрэс быў мацней, чым здавалася спачатку.
Праз год я думаю пра гэтую справу тое ж, што і ў першы дзень, - палітычная замова. І заказчыкі па-ранейшаму невядомыя, можна толькі здагадвацца, з якіх яны структур: дзяржідэалогію, КДБ, МУС? Ці ўсе разам? Гэтакі штаб па зачыстцы інфармацыйнай поля …
Павукі, якія плятуць свае подлыя сеткі, і пры гэтым, мабыць, адчуваюць сябе вельмі значнымі фігурамі. Калі-небудзь яны зжаруць адзін аднаго — сярод насякомых гэта распаўсюджана. Як бы там ні было, жадаю ім убачыць аўтазак знутры. Так-так, злосці ўва мне дадалося.
Павагі да сваіх калегаў дадалося — яны сталі неяк бліжэй, радней. Высветлілася, што можам працаваць у экстрэмальных умовах, быць салідарнымі, разлічваць адзін на аднаго, давяраць. І гэта — найважнейшы для мяне вынік «справы БелТА».
Думаю, журналісцкая супольнасць у нашай краіне ўжо даўно прызвычаілася, што трэба быць гатовым да ўсяго (я зараз менавіта пра журналістаў — не пра прапагандысцкую абслугу). У рэшце рэшт, быў 2010 год, калі нашы калегі затрымліваліся ня на суткі-двое, а на тыдні і месяцы, былі вымушаныя пакінуць краіну і да гэтага часу асцерагаюцца вярнуцца на радзіму. Мы жывем у паліцэйскай дзяржаве, дзе дзейнічае прынцып: «закон што дышаль, куды павярнуў, то і выйшла». І пра гэта трэба ўвесь час памятаць.
Калі падсумаваць, то пакуль «справа БелТА» для мяне - незавершаны гештальт, але я спадзяюся завяршыць яго ў бліжэйшы час.
Ульяна Бабаед, TUT.BY
— І праз год я ўсё яшчэ не разумею, навошта было патрэбна гэтая справа і каму яна выгадна. 7 жніўня з журналістамі працавала больш 20 следчых груп, гэта значыць больш за сотню чалавек займалася «справай БелТА». А яшчэ да гэтага вялася праслухоўка, правяралі нашы банкаўскія рахункі.
Каб адключыць ў 6 раніцы сувязь бліжняга атачэння журналіста, трэба як мінімум гэта блізкае атачэнне вылічыць — гэта значыць нас, наша жыццё, нейкі час вывучалі праваахоўныя органы. Уяўляеце, які маштаб у справы! І якія на гэтую аперацыю былі выдаткаваныя рэсурсы. Дзеля чаго?
Я разважаю так: дзяржава павінна быць зацікаўленая ў тым, каб распаўсюджваць інфармацыю пра сваю дзейнасць, афіцыйны пункт гледжання максімальна шырока. Ня чытачу гэта трэба, у прыватнасці дзяржаве. Дык навошта з такім размахам ламаць схему якая працуе, пакідаць для афіцыйнай інфармацыі ў інтэрнэце невялікае гета ў выглядзе дзяржаўных СМІ, звужаць сваё ж поля для дзейнасці? Ну ок, хтосьці такім чынам даказаў камусьці сваю незаменнасць, атрымаў больш бюджэтных грошай і ільготных кватэр. Але ж у выніку ў «справе БелТА» прайгралі ўсе.
Апошняе, чаго я магла чакаць у сваім жыцці, — гэта крымінальная справа. Я ж кніжны чарвяк, да 7 жніўня ўчастковага ні разу ў жыцці не бачыла. А тут адразу поўны набор — ператрусы, допыты. 8 чалавек, у тым лiку АМАП з зброяй, прыходзяць да мяне дадому, каб забраць мабільнік, пашпарт і зарплатную картку. Страшнае пачуццё бездапаможнасці — у цябе наогул няма ніякіх правоў і ты нічога ня можаш з гэтым зрабіць.
Я не з тых, хто лічыць, што такі вопыт робіць нас мацней. Гэта, думаю, не патрэбны нікому. Палічыў за лепшае б не ведаць, як працуе сістэма — шчыра, была значна лепшай думкі пра праваахоўныя органы.
Крымінальная справа ў біяграфіі, нягледзячы на тое, што крымінальны перасьлед быў спынены, — на ўсё жыццё. Напрыклад, больш не даюць крэдыт, хоць крэдытная гісторыя — ідэальная, даход — афіцыйны, стаж — бесперапынны. Банкі высылаюць запыт у МУС пры разглядзе дакументаў — і ўсё. Не ведаю, што менавіта ім адказваюць, але гэта дакладна не дадзеныя аб адміністрацыйным штрафе, якім усё скончылася. Патрапіўшы ў нейкую мусаўскую базу, мабыць, ужо нельга працаваць у дзяржорганах або ў фінансавых арганізацыях. Гэта, дарэчы, нелагічна. Калі пасля такой праверкі — нават мае асабістыя паведамленні за некалькі гадоў прачыталі — здолелі прычапіцца толькі да чытання БелТА, гэта, наадварот, павінна ісці ў плюс.
Падчас «справы БелТА» зразумела, што ў мяне класныя калегі, выдатныя працадаўцы — і ранейшы, і цяперашні. Так, засталося пачуццё віны перад імі. Гэта значыць я разумею, што гэта была вялікая гульня і я ў ёй проста пешка. Але фармальна, з-за таго, што я ў падпісцы БелТА прачытала навіну пра тое, якое мерапрыемства пройдзе ў прэс-цэнтры БелТА, кіраўніцтва «БелКП-ПРЭС» было вымушана «размаўляць» з СК, а ў галоўрэда TUT.BY зараз ёсць судзімасць.
Адносіны з некаторымі калегамі пасля 7 жніўня перараслі ў сяброўскія, а блізкія людзі сталі яшчэ бліжэй. Многія знаёмыя проста напісалі кароткія паведамленні накшталт: «Падтрымліваю, магу дапамагчы грашыма». Грошы не спатрэбіліся, але такая падтрымка вельмі важная.
А вось дзверы я больш нікому не адкрываю. Нядаўна каля 22.00 патэлефанаваў мужчына, які прадставіўся ўчастковым (а 7 жніўня я адчыняла дзверы менавіта «ўчастковаму»). Паразмаўляла з ім з-за дзвярэй, паралельна набіраючы мужа. Гэты ўрок я вывучыла. Калі да вас прыйшлі, спрабуйце патэлефанаваць блізкаму, датэлефанаваліся — ўтопіце мабільнік. У ім зараз усе нашы дадзеныя.
Я працую ў журналістыцы 19 гадоў, і не памятаю такога перыяды, калі яшчэ супольнасць было такім падзеленым. І такога адкрытага супрацьстаяння, такіх хамскіх публічных выказванняў таксама не памятаю. Цэлую кампанію разгарнулі. Зараз так хутка ўсё развіваецца ў журналістыцы, столькі магчымасцяў у інтэрнэце — ёсць чым заняцца, куды развівацца, чым павесьці чытача, — а нас залучаюць у нейкую недарэчную ідэалагічную валтузню …
Уладзіслаў Кулецкі, Realt.by
— У мяне засталося адчуванне, што ўсё ў выніку пашкадавалі пра гэтую справу. Яно не прынесла нічога ні БелТА, ні тым, хто абараняў яго інтарэсы. У інтэрнэце для больш высокіх пазіцый ў пошукавых сістэмах важная не толькі аператыўнасць, але і сама вага выдання (наколькі шмат людзей прыходзяць чытаць навіны менавіта на сайт), а таксама яго цытаванасць. БелТА ў цытуемасці не было роўных.
Маючы першачарговы доступ да важнай інфармацыі ад дзяржорганаў, інфармагенцтву было лёгка атрымліваць шмат спасылак з іншых рэсурсаў. Цяпер жа на БелТА спасылаюцца толькі ў асаблівых выпадках — калі інфармацыі больш нідзе няма.
Пры разглядзе гэтай справы ў судзе вельмі здзівіла, што некаторыя работнікі дзяржаўных выданняў заяўлялі, быццам інфармацыя БелТА была для іх, па сутнасці, асновай аператыўнай інфармацыі перад выпускамі навін. Я б не стаў прызнавацца ў тым, што аснова кантэнту майго выдання — чужая інфармацыя. Усе выданні змагаюцца за эксклюзіў.
Гнацца за тым, каб першым у каго-небудзь што-небудзь перадрукаваць? Ганарыцца тым, што ты вымушаны браць важную інфармацыю з чужога сайта, таму што ў цябе няма аператыўнага доступу да гэтай інфармацыі? Так сабе пазіцыя.
Для мяне як рэдактара і як журналіста кожная перадрукоўка чужой інфармацыі — маленькае прафесійнае паражэнне: гэта азначае, што мы нешта не заўважылі, кудысьці не схадзілі, пра што-то не здагадаліся. І рашэнне аб перадрукоўцы прымаецца толькі зыходзячы з адказнасці перад чытачом: даць поўную карціну таго, што адбываецца ў краіне па нашай тэме.
Гэта справа падняло вялікую праблему ў беларускай журналістыцы — доступу да афіцыйнай інфармацыі ад дзяржаўных органаў і структур. Але вырашыць яе так і не атрымалася. Нічога не змянілася, а ў некаторых выпадках стала нават горш. Як была, так і застаецца манаполія БелТА.
Шматлікія паведамленні аб дзеяннях прэзідэнта ці міністэрстваў з'яўляюцца на сайце інфармагенцтва раней, чым на сайтах прэзідэнта ці гэтых дзяржорганаў. А некаторыя міністэрствы ўласную інфармацыю размяшчаюць на сваіх рэсурсах як перадрук БелТА, хоць першакрыніцу інфармацыі — яны самі.
Маё жыццё і праца не змяніліся. Усе знаёмыя і блізкія падтрымлівалі, ніхто не лічыў мяне злодзеем, злачынцам. Хоць было і некалькі нядобразычліўцаў. Але гэта глупства. А вось сам я, мне здаецца, змяніўся. З'явілася разуменне таго, як ідзе следства і як сябе лепш весці, калі трапляеш у такую сітуацыю. А яшчэ з'явілася ўсведамленне, што праўда мала каму цікавая: гэта тычылася і следства, і яго інфармацыйнага суправаджэння.
З матэрыялаў сваіх былых калег, якія спрабавалі сказаць, што я і іншыя фігурысты справы — злодзеі, я даведаўся шмат пра сябе цікавага. Самае дзіўнае, што ніхто нават не спрабаваў высветліць, як справа ідзе на самай справе. Ацэнкі даваліся да рашэнняў суда або прыцягнення да адміністрацыйнай адказнасці. Я ўпершыню апынуўся ў такой сітуацыі і рады, што імкнуся ў сваёй працы не рабіць такога ў адносінах да іншых.
Калі казаць пра супольнасць, ўзмацніўся падзел на журналістаў дзяржаўных выданняў і незалежных. Калі раней гэта была вельмі ўмоўная грань, то ў гэтай справе усіх абавязалі займаць ці адзін, альбо іншы бок. Нейтральным застацца было нельга. Але ўсё роўна журналісты маюць зносіны і сябруюць — незалежна ад прыналежнасці выданняў. Многія змаглі ўтрымацца ад ярлыкоў. І гэта радуе.
Ужо пасля суда аказалася, што сярод маіх знаёмых ёсць людзі, якія маглі выступіць у абарону галоўрэда TUT.BY Марыны Золатавай, але не сталі гэтага рабіць, бо не хацелі «свяціцца». Гэта для мяне было шокам.
Ганна Калтыгина, TUT.BY
— Несправядлівасць. Бо якая іронія, усе фігуранты заходзілі на платную падпіску БелТА, акрамя Марыны Золатавай. А ў выніку асудзілі яе — за бяздзейнасць. Але чаму ў гэтым выпадку не судзілі рэдактараў іншых СМІ?
Чаму следчыя казалі пра тое, што агенцтва, якое дапусціла у сябе «прахадны двор», таксама панясе адказнасць. Але ў выніку паролі, якія не змяняюць гадамі (14-15 гадоў) і адпраўляюць па факсе, — гэта нармальна, узор кампутарнай бяспекі?
Засталося і пачуццё здзіўлення. Я да гэтага часу не разумею, навошта было ўладкована гэтае шоў — з крымінальнай справай, з ператрусамі, затрыманнямі, паказамі па ТБ і іншым? Хто і чаго хацеў гэтым дамагчыся?
Праз год пра гэта стараешся успамінаць з гумарам. Напрыклад, калі мяне пытаюцца пра «справе БелТА» я адбіваюся, што заўсёды ведала, што пра мяне напіша WP, NYT, ВПС і Reuters. Але думала, што гэта адбудзецца, калі я атрымаю Пулітцэраўскую прэмію, а не таму, што стала фігурантам крымінальнай справы (смяецца. — Рэд.).
А калі сур'ёзна, да «справы БелТА» я была ідэялісткай. Калегі часта паджартоўвалі, што я гляджу на праваахоўныя органы праз ружовыя акуляры. І я да гэтага часу недзе веру, што па большай частцы ўсё ж міліцыя нас беражэ, СК раскрывае злачынствы, пракуратура стаіць на варце законнасці, а суды выносяць бесстароннія і справядлівыя прысуды.
А ў тым жніўні я проста адчула, што я — вош. Ня рэдактар, маці ці жанчына. Я проста вош для дзяржавы. І гэта па мне моцна ўдарыла - мы ўсе насякомыя перад сістэмай, раздавіць, і не заўважыць.
Яшчэ ў тым жніўні мы баяліся, што Марыну могуць затрымаць пасля чарговага допыту (яе артыкул як раз прадугледжвала затрыманне больш, чым на 72 гадзіны).
І мы спакойна абмяркоўвалі з калегамі, што мы возьмем зубную пасту і шчотку, змену бялізны і пойдзем на Фрунзе пад вокны Следчага камітэта з плакатамі — таму што мой галоўны рэдактар не павінен пакутаваць з-за сваіх супрацоўнікаў. Вось што з мяне тады зрабіла «справа БЕЛТА». Вось каго яны зрабілі: чалавека, які гатовы ісці куды-то з плакатамі. А раней я такой не была.
Што змянілася — стаўленне да калег, з якімі мы праз «справа БелТА» прайшлі. Мы часта спрачаемся, а часам нават лаемся, але варта камусьці сказаць «эй, мы столькі перажылі разам» - гэта маментальна супакойвае. Многіх сваіх калегаў я наогул ўбачыла з іншага боку.
Напрыклад, Анечка Ермачонак паказала, што яна значна мацней многіх з нас, Ульяна Бабаед змагла цяжкі досьвед трансфармаваць у выдатны праект «Калі да вас прыйшлі», а з Таняй Каравянковай з БелаПАН мы перасталі быць віртуальнымі сябрамі ў Facebook)
І зусім іншае стаўленне да Марыны Золатавай. Розум, гонар, сумленне — гэта заўсёды было пра яе. Але гатоўнасць ахвяраваць сабой, агаварыць сябе, каб яе супрацоўнікаў выпусцілі з ІЧУ — гэта не пра галоўнага рэдактара, гэта пра чалавека. І ўсе гэтыя месяцы яна жартавала, смяялася і падбадзёрвала нас, хоць толькі яна ведае, як ёй было цяжка.
Мне пашанцавала з працай і з галоўным рэдактарам. І мне вельмі шкада, што мы, я яе падвяла. Гэтага я сабе ніколі не дарую …
Дзмітрый Бобрык, TUT.BY
— У мяне да гэтага часу не ўкладаецца ў галаве, як можна і для чаго ўсё гэта можна было рабіць. Мяне па-ранейшаму мучыць пытанне, для чаго трэба было з самага ранку ўрывацца дадому да журналістаў? Прычым да кожнага з нас прыйшло па 8-10 чалавек, у тым ліку і АМАП. Гэта значыць журналісты настолькі небяспечныя, што без урывання з самай раніцы ў жыллё, заломванні рук на падлозе, праслушкі тэлефонаў і памяшкання ў ІЧУ не абысціся? А давядзенне ўсе гэтага да суда над Марынай - пік абсурду. Дарэчы, перад мамай Тані Каравянковай, якую пратрымалі дзень на зэдліку ў калідоры, наколькі ведаю, так і не перапрасілі.
Калі казаць пра працу, гэтая сітуацыя яшчэ больш з'яднала нас з калегамі. Яна паказала, што кампанія не кіне сваіх супрацоўнікаў у такія няпростыя моманты, а дапаможа і падтрымае.
Баюся пераацаніць ўплыў гэтай справы на журналісцкую супольнасць. Але хацелася б, каб у будучыні яно было больш салідарным, калі ўзнікне такая неабходнасць. А ў нашых умовах такая патрэба з'яўляецца нярэдка, узяць хоць бы пастаянныя штрафы і суды над журналістамі «Белсата».
Ганна Ермачонак, TUT.BY
— Я ўсё яшчэ не лічу, што была нагода для крымінальнага разбору. Мне шкада страчанага часу і грошай. Мне было непрыемна паглядзець на сістэму следства і суда знутры. Не хочацца захоўваць гэтую гісторыю ў памяці, імкнуся хутчэй яе забыцца. Затое мы з калегамі сталі бліжэй адзін да аднаго. А яшчэ я стала больш упэўнена ў юрыдычных пытаннях, ведаю добрага адваката. Але спадзяюся, ён больш не спатрэбіцца.
А яшчэ ў мяне прайшла тэхналагічная параноя. Раней я часта думала «а што, калі мой тэлефон праслухоўваюць?» «А што, калі гэтую перапіску ўбачаць праваахоўныя органы?» Цяпер я проста трымаю гэта ў галаве як факт - так, такое магчыма. Пішу і кажу толькі тыя рэчы, якія не сорамна паказаць «таварышу маёру».
Што тычыцца журналісцкай супольнасці, то я ўпершыню заўважыла прафесійную салідарнасць у Беларусі. Мне падаецца важным, што СМІ не праігнаравалі гэтую справу. Дзякуючы ім гэтая гісторыя стала такой вядомай.
І, вядома, здзівілі дзяржСМІ з іх абразьлівымі выпадамі. Наогул не разумею жанру «паласкання» у памыях. Я стала значна менш іх паважаць. Затое ў нас засталіся мемы - пра «банальных хакераў», напрыклад.
Таццяна Каравянкова, БелаПАН
— Мяне і цяпер не пакідае адчуванне штучнасці гэтай справы, прычым яе абсурднасць першапачаткова была зразумелая ўсім, у тым ліку следчым, але ўсё выконвалі загады.
Па-мойму, тыя, хто прыдумалі гэтую справу, не чакалі, што будзе такая рэакцыя журналісцкай супольнасці, праваабаронцаў, дыпламатаў, міжнародных арганізацый. І гэтая рэакцыя прымусіла ўсё ж неяк ўціснуць першапачатковы размах справы.
Год праз мы з калегамі, вядома, успамінаем усё тое, што адбылося, гэтая тэма ўсплывае перыядычна ў размовах. Мы з Ірай адпускаем нейкія жартачкі. Нядаўна мы, ужо не памятаю з якой нагоды, пераказвалі, як нас афармлялі ў РУУС перад тым, як везці на Акрэсціна. Які сядзеў побач калега слухаў-слухаў, а потым кажа: «Не, я ўсё ж не разумею, як вы прымудраецеся так весела і лёгка расказваць».
Адносіны і з блізкімі, і з калегамі сталі больш давернымі. Сумеснае пераадольвання цяжкасцей вельмі збліжае. Практычна ўся рэдакцыя апынулася ўстойлівымі алавянымі салдацікамі, якіх нічога не палохае. Вельмі важна разумець, што каля цябе ёсць людзі, якія стануць побач з табой, стануць за цябе і не скрануцца з месца, што б ні здарылася.
Яшчэ я па-ранейшаму чакаю, калі афіцыйны прадстаўнік Следчага камітэта выканае дадзенае публічна абяцанне прынесці прабачэнні маёй маме за тое, што яе амаль да ночы пратрымалі ў СК без усялякіх тлумачэнняў, зусім не цікавячыся, як яна сябе адчувае, не прапанавалі нават шклянкі вады.
З бытавых звычак - я перастала адкрываць дзверы, калі ў дамафон чую «гэта паштальён, прыбіральнік, «Ва-банк» прынеслі або адкрыйце, калі ласка, мне ў суседнюю кватэру». Вельмі запомнілася, як аператыўнікі раніцай 7 жніўня прадстаўляліся калегам работнікамі ЖЭСа.
Першы час тузалася, калі на дачы каля дома спыняліся незнаёмыя машыны. У нас там па вуліцы звычайна праносяцца на касмічных хуткасцях, таму машына, якая прытармажвае ў брамкі, выклікала трывогу.
Тэлефоны сябровак, Іры Леўшынай, Дзімы Наважылава, рэдактараў зараз ёсць не толькі ў мабільніку, але і запісаныя на паперках у некалькіх асобніках і распіхаў па розных месцах у кватэры і на дачы. Так, на ўсялякі выпадак (смяецца. — Рэд.).
Яшчэ зусім разлюбіла вуліцу Фрунзе. Раней, калі аказвалася па справах у тым раёне, любіла прайсціся менавіта па Фрунзе уздоўж парку Горкага. Цяпер аддаю перавагу хай і зрабіць крук, але па ёй не ісці.
Што тычыцца супольнасці, мы яшчэ больш падзяліліся на тых, хто працуе ў дзяржаўных СМІ, і на тых, хто ў недзяржаўных. Вельмі добра цяпер разумееш, што людзі, якія з табой вітаюцца, усміхаюцца, просяць падзяліцца цытатамі, якія не паспелі запісаць, з лёгкасцю змогуць напісаць пра цябе і тваіх калег усякую лухту, як толькі ім паступіць такі загад.
Марына Золатава, TUT.BY
— Я лічыла і лічу, што гэтая гісторыя нікому не была выгадная. І тыя, хто яе задумаў, не занадта добра падумалі аб наступствах. Так, журналістам і рэдакцыям давялося прайсці праз ператрусы і затрыманні, мы страцілі шмат часу і грошай, але і тыя, хто гэтую справу ініцыяваў і хто ўдзельнічаў у гэтай гісторыі, выглядалі бледна. Асабліва гэта стала відавочным у судзе.
Я па-ранейшаму ўпэўненая, гэта не справа аб тым, што журналісты чыталі па старых паролям «дзяржаўныя навіны». Калі б справа была толькі ў гэтым, то пытанне можна было б вырашыць на ўзроўні кіраўніцтва СМІ або ў грамадзянска-прававым парадку. Але камусьці спатрэбілася «спецаперацыя», якая расцягнулася на год (бо гісторыя пачалася не ў жніўні, калі нас затрымалі, а ў сакавіку, калі праслухалі маю тэлефонную размову).
Мэтай было паказаць, «хто тут галоўны», запалохаць, а таксама атрымаць доступ да інфармацыі — раптам знойдзецца што-небудзь яшчэ. Следства бо цікавілася далёка не толькі «справай БелТА». І, напэўна, задума ініцыятараў меркаваў і для журналістаў, і для TUT.BY значна больш сур'ёзныя наступствы. Па «справе БелТА» падзяліліся меркаванні ва ўладаў. Я думаю, гэта, а таксама пільную ўвагу журналістаў і грамадскасці дазволілі абыйсціся адносна малой крывёю. Але зараз у мяне ёсць судзімасць.
І, вядома, мяне дагэтуль мучаць пытанні. Чаму, калі 34-м артыкулам Канстытуцыі нам гарантуецца права на «атрыманне, захоўванне i распаўсюджванне поўнай, дакладнай i своечасовай iнфармацыi аб дзейнасцi дзяржаўных органаў», ёсць яшчэ платная падпіска на навіны аб дзейнасці дзяржорганаў?
Тым больш, што сродкі на ўтрыманне дзяржаўных СМІ ідуць з нашых падаткаў. Чаму ў нас БелТА валодае манаполіяй на інфармацыю ад дзяржорганаў, хіба гэта не парушае 34-ы артыкул Канстытуцыі?
Што да маёй жыцця, то вызначана я стала больш шанаваць тых, хто побач. Таму што на плечы родных і калегаў лёг нават большы груз, чым на мяне. Я вельмі ўдзячная ўсім, хто нас падтрымліваў: журналістам, калегам па TUT.BY, кіраўніцтву кампаніі (я захапляюся гэтымі людзьмі), да чытачоў. Гэта, праўда, вельмі дапамагала. А яшчэ дапамагала пачуццё гумару. Скажу шчыра, бывалі вельмі цяжкія часы. Але гэтыя цяжкасці нас з'ядналі.
Безумоўна, гэтая гісторыя паўплывала і на нашу працу. Мы сталі больш уважлівымі, больш асцярожнымі ў плане інфармацыйнай бяспекі.
Цікава, што наша асабістая гісторыя натхніла нас на стварэнне новых праектаў. Напрыклад, «Калі да вас прыйшлі» — пра тое, як дзейнічаць у сітуацыі, калі сілавыя структуры праяўляюць да вас цікавасць. Ну ў цэлым TUT.BY расце і развіваецца. У нас вялікія планы.
Журналісцкая супольнасць: мне здаецца, адбыўся канчатковы раскол паміж «чэснымі» і «нячэснымі» журналістамі. З'явіліся нейкія адмысловыя групы ў сацсетках, рэгулярныя «аўтарскія калонкі», якія на сталай аснове займаюцца шальмаванне журналістаў незалежных выданняў. На гэта нават не крыўдуеш, нават пацешна.
Куды важней іншае — давер аўдыторыі. А тут жа ўсё проста: ёсць Gemius, ёсць Similar Web, і хто ёсць хто — адразу зразумела. Шальмаваннем «нячэсных» займацца, напэўна, прыемна, але аўдыторыі гэта не дадае. Ну, а з другога боку, згуртавалася незалежнае медыясупольнасць. І гэта вельмі каштоўна.
Іншая тэма — праблема доступу да інфармацыі. Бо асобныя дзяржорганы па-ранейшаму ўпарта перашкаджаюць у атрыманні інфармацыі. Нават і блізка гаворкі не ідзе аб стварэнні роўных умоў для работы дзяржаўных і недзяржаўных СМІ. Афіцыйны статус СМІ тут не мае ніякага значэння.
Брыфінгі для «выбраных», «мала месца» на мерапрыемстве, якое праводзіцца на свежым паветры … Але самае крыўднае: тыдзень, выдаткаваны на працу над тэмай, афіцыйны запыт у дзяржорган, а потым адказ на свой запыт чытаеш на сайце аднаго дзяржаўнага інфармацыйнага агенцтва. У кожнага з нашых журналістаў свая боль. З іншага боку, ніхто з нашых крыніц не абарваў з намі кантакты з-за «справы БелТА».
