Нядаўна яна была абраная віцэ-спікеркай Каардынацыйнай рады. Але калі вам цікавей пачытаць не пра палітыку — мы таксама паразмаўлялі з Вольгай пра беларускую адукацыю, жыццё без пашпарта, непрыемныя адкрыцці ў шлюбе, сваякоў-ябацек і тое, што дапамагло ёй вырвацца з думак пра суіцыд.
Вольга Павук. Фота: «Наша Ніва»
Пра Каардынацыйную раду і баявую прабабулю Маланню як жыццёвы прыклад
«Наша Ніва»: 25 мая адбудуцца выбары ў Каардынацыйную раду. Офіс Ціханоўскай заяўляе, што іх правядзенне не падрыхтаванае, вы на сваёй прэс-канферэнцыі ў той жа дзень гэта аспрэчваеце. Дык усё ж такі, ці застаюцца праблемы на дадзены момант?
Вольга Павук: Мы гатовыя да выбараў. Найбольш складаным у падрыхтоўцы быў этап фармавання выбарчай камісіі, таму што чальцы паддаліся рэпрэсіям, вобшукам у Беларусі, і вельмі шмат добрых людзей адмовіліся быць у ёй, таму што гэта якраз публічная праца, а ў людзей сваякі ў Беларусі, якіх яны не хочуць падстаўляць. Гэта для нас стала выклікам, заняўшы больш часу, чым мы разлічвалі.
Па тэхнічнай жа частцы ўсё даўно гатова, цяпер мы тэстуем платформу для галасавання ўнутры КР. Пазней будзе выкладзены код для яе кантролю іншымі IT-спецыялістамі. Па-мойму, Павел Лібер, адказваючы за гэта, тут знак якасці.
Насамрэч, я не магу зразумець, у чым была канкрэтна праблема і прадмет крытыкі — магчыма, толькі ў тым, што рашэнне наконт даты выбараў не было ўзгоднена з астатнімі дэмакратычнымі сіламі — там былі супярэчнасці, і мы не змаглі прыйсці да адзінага меркавання на гэты конт. Я думаю, што ўся крытыка пайшла праз гэта, а не таму што КР не гатовая.
«НН»: Крытыкі ў бок КР хапае. Можаце назваць топ найбольш крутых рэчаў, на ваш погляд, якія зрабіла Рада за апошні час?
ВП: Важна адзначыць, што яшчэ будзе апублікаваная справаздача. Але мы прымалі ўдзел у многіх важных для Беларусі рэчах. Напрыклад, слуханнях па пытанні вызвалення палітвязняў. Міжнародная група ўдзельнічала ў стратэгічным дыялогу з ЗША. Таксама прадстаўнікі КР уваходзяць у кантактную групу Беларусь-ЕС. З апошняга — канферэнцыя Палка Каліноўскага і збор на FPV-дроны для падраздзялення БПЛА імя Мікіты Крыўцова.
Але калі не заглядваць ні ў якія спісы, я вось у беларускай палітыцы актыўна з 2015 года: была членам АГП, потым — «Гавары праўду». І яшчэ з тых часоў я назірала галоўную праблему беларускай апазіцыі — немагчымасць аб’яднацца вакол хоць чаго-небудзь. А КР усё ж паказала прыклад узаемадзеяння. Не ўсё было гладка, але толькі ў Лукашэнкі так бывае: усе галасуюць адной рукой ціха-мірна.
А ў фракцыях КР ёсць такія актывісты і палітыкі, якія паміж сабой не сябруюць, але калі яны робяць агульную справу, то адмаўляюцца ад старых крыўдаў. І калі я за гэтым назіраю, у мяне сэрца радуецца.
«НН»: Раней вы казалі, што яшчэ не ведаеце, ці самі будзеце ўдзельнічаць у выбарах, нешта змянілася?
ВП: Значная частка фемфракцыі, у якую я ўваходжу, збіраецца аддзяліцца ад Каардынацыйнай рады і будаваць свой асабісты брэнд феміністычнага руху, застаўшыся не столькі на базе палітыкі, колькі актывізму і НДА.
Але некаторыя сяброўкі з фракцыі, у тым ліку я, збіраюцца балатавацца ў КР асобнымі актывістамі ці ўвайшоўшы ў кааліцыю з іншымі.
«НН»: Калі вас абралі віцэ-спікеркай КР, вы тлумачылі, што ў вас задача — рабіць дзейнасць Рады больш празрыстай, даступнай народу. Але я так і не зразумела вашу матывацыю ў гэтай дадатковай нагрузцы, якая яна асабіста для вас?
ВП: Вось акурат запісала ўсё з учорашняй нарады фракцыі, яшчэ не аформіла пратакол, але сёння гэта зраблю і падзялюся з усёй КР у вялікай групе з 2,5 тысячы падпісантаў (дэманструе нататнік з запісамі). А апошні час практыку вядзення пратаколаў адмянілі, і мы не ведалі, пра што групы працоўныя там размаўлялі.
А адказваючы на ваша пытанне, тут тады трэба адказаць, чаму я ўвогуле Вольга Павук? Такі мой характар: я чалавек удзелу, і гэта ў мяне са школы. Калі недзе адбывалася нейкая несправядлівасць, я заўсёды ўмешвалася. Нават настаўнікам аб’яўляла маўчанку, калі, напрыклад, заўважала, што ў іх ёсць любімчыкі ў класе. Любімчыкам магла быць і я, але мне ўсё адно гэта не падабалася.
Калі я бачу, што нешта ідзе не туды, а я маўчу, мне ад гэтага вельмі дрэнна фізічна.
У Раду я трапіла як блогерка «Рудабельскай паказухі». А яе ж мы таксама збудавалі на тым, што не пагадзіліся з несправядлівасцю ў стаўленні да людзей у нашым пасёлку. Адна з маіх дадатковых матывацый — увесь досвед палітычнай адукацыі недзе трэба прымяняць. Многія беларусы, якія сканчаюць шмат курсаў, як і я, ганяюць там у Брусэль, а пасля задаюцца пытаннем: і што рабіць з гэтым? І вось КР — тая пляцоўка, дзе можна веды прымяніць на практыцы.
«НН»: Вы неяк выказвалі здагадку, што, магчыма, праз тое, што маці нарадзіла вас неданошанай, вы так з пялюшак і змагаецеся…
ВП: Я з малой вёскі Гаць у Акцябрскім раёне. І з усёй вёскі я такая адна дуракаватая (пасміхаецца). Я заўсёды сябе дзіўна адчувала і ў школе, і дома. Палова маіх родных увогуле — ябацькі. І не было вакол людзей, з якіх я магла б узяць прыклад.
Бацька вечна быў то на працы, то на гулянках, маці таксама працавала. Я не хадзіла ў дзіцячы садок, з двух гадоў мяне даглядала прабабка Малання (яна ўжо, на жаль, памерла, але дажыла да 98 гадоў). Цудоўная была жанчына, прайшла вайну. Усё дзяцінства яна мне расказвала розныя цікавыя гісторыі. Адна з іх — пра тое, як яна выходзіла замуж. Яе сям’я была вельмі заможная і шукала такога ж заможнага жаніха.
А прабабуля любіла свайго Саколіка. Але бацька яе ўсё адно аддаў за некаханага. І што яна зрабіла? У ложак брала сякеру, клала яе паміж сабой і мужам. Той так тыдзень патрываў і выгнаў яе, яна дадому вярнулася. Прабабуля мне казала: «Я якая пайшла, такая і прыйшла». І выйшла замуж за свайго Саколіка. Дык вось я думаю, што Маланка мая, мабыць, найбольш магла паўплываць на мае каштоўнасці.
«НН»: Але што для вас стала трыгерам для ўключэння ў актыўнае дзеянне? Бо вы самі неяк казалі, што асаблівасць вашага пасёлка ў тым, што бліжэйшы горад знаходзіцца на адлегласці 70 км, людзі варацца ва «ўласным соку». І калі не з’язджаць, то ўсе проста ціха сядзяць і цярпяць, нават калі нешта не падабаецца, бо інакш пачнуцца праблемы (у прынцыпе, вы пацвердзілі гэта, бо праз блогерства і актывізм вы страцілі працу, у вас былі вобшукі).
ВП: Тут адыграла ролю сустрэча з Андрэем Павуком. Непасрэдна наш дуэт сямейны стаў пачаткам палітычнага шляху: Андрэй мяне натхніў сваімі песнямі і вершамі. Яны ж былі не пра каханне, а пра палітыку (многае з таго, што ён сёння спявае з Маргарытай Ляўчук, напісана яшчэ ў тыя гады). І я сказала яму, што трэба творчасць паказваць, падштурхнула да гэтага. І калі гэта стала вылазіць шырэй, то мы дазналіся, што ў нас у Акцябрскім ёсць сябра Аб'яднанай грамадзянскай партыі, і такім чынам мы з імі пасябравалі, а яны нас далучылі да палітычных актыўнасцяў.
Потым мы пачалі разбірацца ва ўсіх працэсах глыбей, я стала назіраць за выбарамі. А вось калі ўжо ў «Гавары праўду» перайшла, то зразумела, што важна працаваць з чыноўнікамі — я персанальна зразумела, што без іх удзелу значныя для раёна справы не зробіш. Таму пачала выкарыстоўваць легальныя магчымасці ўзаемадзеяння: пісала запыты, збірала подпісы жыхароў, хадзіла на асабістыя прыёмы, і гэта рабіла маю працу грунтоўнай, шмат чаго ў раёне выправілася на карысць жыхарам.
ПАВУК — пра развод, чыноўнікаў у палоне, Дзягельку, трасянку, «Красную зелень» і Ляўчук
«НН»: Пры ўсёй крытыцы да «Гавары праўду», не было пасля шкадавання, што вы былі іх часткай?
ВП: Я не лічу, што неяк сябе запляміла. Я ведаю ўсе гэтыя размовы, і, верагодна, яны не былі беспадстаўныя. З іншага боку, пра каго іх няма? Але ГП паказалі мне прыклад здаровай арганізацыі. Мне было з чым параўнаць: у Аб’яднанай грамадзянскай партыі заўсёды былі нейкія скандалы-інтрыгі-расследаванні, і людзі адтуль сыходзілі. А ў «Гавары праўду» неяк умелі з людзьмі працаваць, асабліва Андрэй Дзмітрыеў.
Мы збіраліся разам, і ён мог сказаць: «Давайце, выказвайце, усё, што думаеце, у тым ліку пра мяне, будзем абмяркоўваць».
І яшчэ мяне ўразіў момант, калі выбіралі, хто пойдзе на выбары 2020 года. Караткевіч з Дзмітрыевым былі роўныя, выбар быў паміж імі. У абмеркаванні ўдзельнічалі людзі з рэгіёнаў, і жанчына з Бабруйска ўстала і сказала: «Калі вы выбіраеце Таццяну Караткевіч, то мы са сваёй камандай удзельнічаць у гэтым не будзем». А тут Таццяна сядзіць, і нармальна гэта ўсё было, працоўны момант.
Тая ж праграма «Робім разам» — з аднаго боку, яны фарбавалі лавачкі, як пра іх потым казалі, але паралельна размаўлялі з людзьмі, падпісвалі на свае рассылкі і збіралі вялікія кампаніі. Мне гэта падавалася крутой ініцыятывай.
Пра фемінізм, суіцыдальныя думкі і жыццё з былым мужам пад адным дахам
«НН»: 40 працэнтаў гендарнай квоты ў Каардынацыйнай радзе — гэта ідэя фемфракцыі?
ВП: Для гэтага мы, можна сказаць, і аб’ядналіся ў фракцыю з правам голасу. Я асабіста лічу гэта вельмі важным, бо на беларускіх жанчынах трымаецца ўсё: і побыт, і сям’я, і адукацыя, і медыцына. І калі мы згадаем 2020 год, ніхто не скажа супраць таго, што жанчыны ў выніку зрабілі рэвалюцыю.
Я сама маці дваіх дзяцей, у эміграцыі, у разводзе. І я разумею: калі табе трэба нароўні бадацца з нейкім мужчынам, у якога ёсць жонка, якая ўжо ўзяла на сябе большасць побытавых пытанняў, то гэта няроўныя ўмовы. Таму мы ўпэўненыя, што беларуская жанчына заслужыла права быць прадстаўленай на палітычнай арэне.
«НН»: Калі вы самі адчулі: я — феміністка?
ВП: Памятаю, недзе ў 2018 годзе я патрапіла на феміністычны курс для жанчын у палітыцы і актывістак з НДА — гэта быў найлепшы курс у маім жыцці. Там я са здзіўленнем дазналася, што была феміністкай заўсёды. Была нязгодная ў сваёй сям’і, што маці выконвала больш справаў, а бацька толькі гуляў і грошай не тое каб шмат прыносіў.
Яшчэ раней, як паехала на турзлёт з Веткаўскім камунгасам — памятаю, мужчыны там сябе паводзілі дзіўна: самі хадзілі заляцацца да дзяўчат з іншых раёнаў, а калі я завяла курортны раман з пацаном з Петрыкава, з раніцы адхапіла «ляшча». Мяне пачалі адчытваць: а як гэта ты з намі прыехала, а ходзіш «у Петрыкаў» пагуляць? І тады мы яшчэ паспрачаліся пра раўнапраўе ў плане стасункаў. Я тады была так раз’юшаная ад рыторыкі: калі ў мужчыны шмат жанчын, дык ён круты, а калі ў жанчыны шмат, дык яна — гуляшчая. Я настолькі была з гэтым нязгодная, што мы там ледзь не пабіліся з тымі хлопцамі.
Мой фемінізм — пра раўнапраўе, не столькі пра гендар. Для мяне здаровы свет — калі гендару няма ўвогуле, калі людзі не звяртаюць увагі на твой пол. Трэба найперш бачыць чалавека, а потым ужо яго палавы орган.
«НН»: Не магу не спытаць пра вашы стасункі з былым мужам. З боку выглядала вельмі прыгожа: два актывісты знайшлі адно аднаго, Андрэй просіць чыноўнікаў прызнацца вам у каханні на плошчы, моцны творчы тандэм. А потым высвятляецца, што вы былі на мяжы суіцыду ў той час.
ВП: Вы правільна заўважылі, што мы былі актывістамі. Мы сапраўды паплечнікі з Андрэем Павуком, і нам не трэба было жаніцца ўвогуле. Мы ніколі не былі той самай сям’ёй, нам трэба было сябраваць, рабіць супольныя рэчы… Але думаю, тут спрацаваў узрост і тая атмасфера, у якой мы знаходзіліся: невялікі пасёлак, дзе такіх двух дурняў на ўвесь раён больш не было (пасміхаецца).
Нарадзіўся сын, потым дачка — гэта было для мяне так цяжка! Мне тады здавалася, што гэты перыяд ніколі не скончыцца. Андрэй не быў бацькам мары. Ëн фліртаваў з іншымі жанчынамі, я гэта бачыла і адчувала сябе вельмі непрыгожай, страшнай нават, кінутай, самотнай.
Яшчэ Андрэй часта крычыць, цяпер я ўжо да гэтага прызвычаілася, а тады яно давалася няпроста.
Вольга з былым мужам Андрэем Павуком і дзецьмі. Фота з сацыяльных сетак
Я на той момант яшчэ прадавала машыны: у раёне нас пачалі прыгнятаць, не давалі мне працаваць у школе праз палітычныя погляды, таму я сышла ў камерцыйную сферу. А я ненавіджу прадаваць усім сэрцам! Памятаю, калі ў нас быў першы вобшук у 2019-м, дома быў такі страх! Таму што я вярталася дадому бліжэй да дзявятай вечара, а дзеці малыя, карміць трэба, нічога не зроблена… Праз усё гэта разам у мяне з’явіліся суіцыдальныя думкі.
Што мне дапамагло? Псіхатэрапія. У Беларусі яна, канечне, вельмі дарагая на нашы заробкі. А ў мястэчку такіх спецыялістаў увогуле няма. Я пайшла да псіхіятра ў нашу паліклініку, кажу: дайце мне што-небудзь, у мяне навязлівыя суіцыдальныя думкі. Яны былі шакаваныя там, бо якраз у гэты момант я з імі бадалася за тое, каб у раёне з’явілася першая машына хуткай дапамогі. А тут сама: дапамажыце!
Тады мне выпісалі таблеткі, якіх у раёне ўвогуле не было дзе дастаць. Каб іх купіць, трэба было ехаць у Бабруйск ці Гомель. І нікуды я не даехала, развялася, звольнілася з той працы і ўсё — больш не хацела паміраць.
«НН»: Калі вы напісалі, што ўпершыню ў жыцці купілі сабе пярсцёнак — проста так, а раней не маглі сабе дазволіць нават прыгожую бялізну, адзенне, прапаганда разнесла гэты пост, маўляў, вось экс-муж быў тыранам, паглядзіце. Гэта сапраўды было пра гэта?
ВП: У нас былі такія моманты, калі Андрэй мог сказаць: «Ты непрыгожая, фу. Астатнія паглядзі якія прыгожыя, а ты не». Калі мы распісваліся (у нас не было нейкага пышнага вяселля, мы такога не хацелі, але я нафарбавалася, прыгожа апранулася), ён на мяне паглядзеў, і такі: «О, а я думаў будзе горш». Гэта не фізічны гвалт, але ж было цяжка.
У мяне ўнутраны свет настолькі моцна змяніўся, што, памятаю, калі ўжо ў разводзе я ішла на сустрэчу з мужчынам, нават не рамантычную, то баялася, што той мяне не пазнае: бо на фотках я больш-менш выглядаю, але тое ж выпадкова!
Унутры я адчувала сябе такой жабай, такой страшэннай, у сотні разоў горш, чым на здымках. І мне спатрэбілася больш за два гады псіхатэрапіі, каб выраўняцца. Цяпер я ўжо неўспрымальная да абраз, нават калі б нехта хацеў мяне пакрыўдзіць. Раней жа я была такой жанчынай, якая дазваляла з сабой сябе так паводзіць. Я пагаджалася на такія стасункі, мне было окей. Гэта быў і мой выбар.
«НН»: Пры гэтым вы працягваеце жыць з былым мужам пад адным дахам?
ВП: Для нас гэта нармальная сітуацыя, таму што, па-першае, я хачу, каб Андрэй падзяляў са мной клопаты пра дзяцей. Не хачу быць Жаннай Д'Арк, якая ўсё ўзяла на сябе і цягне. Па-другое, здымаць дзве кватэры ў Вільні — не з нашымі даходамі, занадта дорага. А па-трэцяе, калі мы развяліся, то пачалі паводзіць сябе як два асобныя дарослыя чалавекі, без крыўдаў. Ëн жыве сваё жыццё, а я сваё. Нашы дзеці — той пункт, дзе мы перасякаемся.
Але магу сказаць, што я выконваю ранейшыя ролі: гатую, сціраю, прыбіраю і раблю гэта для ўсіх. Андрэй плаціць за кватэру, набыццё ежы і адзення звычайна на мне.
Пра блогерства, галоўнае пытанне чыноўнікам і палітычныя амбіцыі
«НН»: У вас досыць шмат накірункаў дзейнасці, як бы вы самі абазначылі свае галоўныя ролі?
ВП: Па-першае, я сябе лічу дачкой. Я сястра і маці. Менавіта ў такім парадку. Я сяброўка для многіх людзей. Калі ісці ў прафесійную сферу, то найперш я настаўніца, гэта мая самая любімая справа, ад якой я ніколі не стамляюся і якая прыносіць мне асноўны даход на сёння. Потым я актывістка і палітык. І пасля ўжо — практыкуючы коўч: я навучалася 9 месяцаў ва ўкраінскай школе. Але ў мяне ёсць мара: калі ў мяне будзе дастаткова грошай — пайсці вучыцца на псіхіятра.
«НН»: А што наконт блогерства?
ВП: Закідваць таксама не збіраюся. Я лічу вельмі важным тое, што я раблю. Цяпер у нас абмежаваныя магчымасці, мы не можам размаўляць з беларусамі наўпрост, але ўсё ж тэлефанаваць чыноўнікам, я лічу, гэта вельмі важная і ўнікальная справа. Таму буду рабіць гэта, пакуль ёсць сілы.
«НН»: Унутры краіны ў вас былі прамыя вынікі вашай актыўнай дзейнасці — тое ж набыццё машыны хуткай дапамогі ці злівы рэальнай статыстыкі па кавіду. Які ваш званок да чыноўнікаў ужо з эміграцыі, якая цягнецца чацвёрты год, вы лічыце найбольш эфектыўным?
ВП: Мы трошачкі ведаем інсайдарскай інфармацыі, што для чыноўнікаў нашы званкі — праблема. Нават закон прынялі, па якім, калі чыноўніку не падабаецца размова, ён мае права кінуць слухаўку. Я лічу, што гэта прынялі ў тым ліку праз нашу дзейнасць. Мая мэта — паказаць, якія людзі прымаюць рашэнні ў гэтых кабінетах. Яны кажуць, што мы іх нейкім чынам дыскрэдытуем, але нічога рабіць для гэтага не трэба, ім дастаткова самім адкрыць рот.
Найбольш я запомніла званок у Магілёўскі аблвыканкам, пасля якога там не паклалі слухаўку, думаючы, што зрабілі гэта. Я назвала тады нейкае выдуманае імя, і яны пачалі абмяркоўваць: «Будзем яе зліваць? Ага, будзем». І назвалі прозвішча кадэбэшніка. Так мы даведаліся, што кожны, хто задае «не тое» пытанне, будзе зліты ў органы. Гэта прамы доказ дыктатуры.
«НН»: З тых чыноўнікаў, каму не дазваніцца, каго б хацелася набраць і што запытаць?
ВП: Для мяне як для настаўніцы, маці і жанчыны самае балючае пытанне — тое, што робяць з дзецьмі ў школах — татальная мілітарызацыя. Малыя дзеці стаяць з аўтаматамі ў руках, пасміхаюцца, і гэта нармальна. Вайна і суботнікі — усё, што ім прапаноўваюць.
Я б вельмі хацела пагаварыць з чалавекам, які першым аддаў загад на такія рэчы. Што ў яго ў галаве? Ці ёсць у яго дзеці, унукі? Ці хацеў бы ён, каб яго дзяцей такім чынам выхоўвалі?
«НН»: Практычнае пытанне: як вам жывецца без беларускага пашпарта?
ВП: У мяне ёсць трэвэл-дакумент, але я важу з сабой і пашпарт, што скончыўся, на ўсякі выпадак. Калі шчыра, без беларускага пашпарту стала нават лягчэй. Уся мая нейкая настальгія па радзіме здзьмулася 24 лютага, калі пачалася вайна і калі я паразмаўляла з людзьмі. Я лямантавала, гатовая была бегаць па столі, не ведала што мне рабіць. Пісала сяброўкам з каледжа, са школы: «А што вы? А можа, хоць голуба пастаўце на аватарку?». Хацелася разумець, хто вакол цябе.
Госпадзі, чаго я наслухалася: што палітыкай яны не цікавяцца, што гэта не іх справа. Яшчэ — што страшна, бо з працы звольняць. Некаторыя мяне заблакавалі, як і я многіх. І нават сярод сваіх аднагодак я не знайшла разумення. А ябацькаўскія родзічы раней кінулі са мной камунікаваць, таму што лічаць мяне здрадніцай.
Сумую я, мабыць, толькі па вясковай хаце і агародзе сваім — я хачу там калупацца, саджаць радыску, збіраць суніцы. А па Беларусі як па тэрыторыі я цяпер не сумую, пакуль гэта не тое месца, куды б я хацела ехаць.
«НН»: Вы думалі, кім бы вы маглі быць цяпер у Беларусі са сваім бэкграўндам, калі б мы жылі ў дэмакратычнай краіне?
ВП: Я не хачу быць прэзідэнткай. Я б хацела працаваць у галіне адукацыі і быць ці міністрам адукацыі ці каля гэтага. Я думаю, што дастаткова дасведчаная ў гэтых працэсах, таму што маю не толькі спецыяльную профільную адукацыю, але таксама прайшла шмат курсаў у еўрапейскіх краінах. І я бачу сістэму адукацыі больш чалавечную, чым яна ёсць у Беларусі (хаця цяпер пра адукацыю ў нас казаць цяжка, там ідзе ідэалагізацыя найперш).
Чытайце таксама:
